پیشینه و چگونگی مصرف چای

پیشینه و چگونگی مصرف چای

مؤلف مهندس محمود قبادی
پیشینه و چگونگی مصرف چای
یکی از متداولترین نوشیدنی گیاهی خانواده‌های ایرانی را انواع چای تشکیل میدهد و به همین دلیل صنعت ساخت تجهیزات مورد نیاز و صنعت بسته بندی آن از توسعه و گسترش زیادی برخوردار شده است و برای دستیابی به کیفیت مطلوب آن، لازم است طریقه دم کردن مناسب چای را مورد توجه قرار داد.
پیشینه چای: چای واژه‌ای است چینی که در چین و شمال هندوستان به کار می‌رود و تقریباً با همان تلفظ وارد زبان فارسی شده‌است. بر اساس اطلاعات موجود، از آغاز ورود چای به ایران تا اوایل قرن یازدهم هجری از چای به عنوان دارو استفاده میشده است بطوریکه بیش از هزار سال پیش در کتاب اصیدنه فی الطب ابوریحان بیرونی درباره گیاهان دارویی و مواد شیمیایی و خواص و طرز تهیه آنها مطالبی مطرح شده و از چای به عنوان دارو یاد شده است.
ایرانیان قبل از اسلام همانند سایر مردم دنیا از نوشیدنیهای متداولی مانند چای استفاده می‌نمودند ولی پس از ورود اسلام و به دلیل مشروع نبودن مصرف چای، نوشیدن قهوه را جایگزین نمودند و همین موضوع به ایجاد و گسترش قهوه خانه‌ها منجر شد ولی پس از سالهای زیادی و بدلیل مشکلات ناشی از چگونگی تامین قهوه، مجددا زمینه گسترش مصرف چای و جایگزینی آن به جای قهوه در میان مردم ایران فراهم گردید بطوریکه بصورت تدریجی و از ابتدای دوره صفویه تا اواخر قرن سیزدهم، چای به عنوان نوشیدنی آرام بخشی برای تفریح مردم مورد استفاده قرار گرفت. از نیمه دوم قرن سیزدهم هجری شمسی، روند کشت و تولید آن در ایران شکل گرفت و روند افزایش میزان مصرف آن در زندگی مردم شکل گرفت.
واردات گسترده چای و همچنین توسعه کشت چای در داخل کشور سبب شد که رواج این نوشیدنی در میان گروه‌ها و قشرهای مختلف و عامه مردم متداول شود به صورتی که در مدت کوتاهی جایگزین قهوه در قهوه‌خانه‌ها شد.
حاج محمد اصفهانی در سال 1261 هجری شمسی اقدام به کشت چای در ایران کرد ولی توسعه و گسترش مطلوبی نداشت تا در سال 1279 شمسی و با تشویق مظفر الدین شاه قاجار، آقا محمد خان قاجار قوانلو که مشهور به محمد میرزای چایکار و ملقب به کاشف السلطنه بود کشت آنرا در لاهیجان آغاز نمود.
آقا محمد خان قاجار قوانلو فرزند اسدالله میرزا و در سال ۱۲۴۴ هجری شمسی در شهرستان تربت حیدریه متولد شد و پس از پایان تحصیلات مقدماتی به استخدام وزارت امور خارجه درآمد و در مسئولیتهای مختلفی در سفارت ایران در کشورهای فرانسه و هند خدمت نمود و هنگام اقامت در هند با صنعت چای و کشت آن در این کشور آشنا شد و آن را فرا گرفت، هنگامی که به ایران بازگشت کشت تخم چای و قلم گیاه آن را که با خود آورده بود در منطقه گیلان آغاز کرد و رونق بخشید. در کابینه دوم سپهسالار به سمت معاون رئیس الوزراء منصوب شده و با روی کار آمدن رضاخان به ریاست سازمان چای کشور منصوب شد. برای خرید بذر و ماشین آلات چای به هندوستان رفته بود که در سال 1307 شمسی هنگام بازگشت از هندوستان، بر اثر تصادف درگذشت.
انواع چای: چای محتوی کافئین، تئوفیلین، تیانین و آنتی اکسیدان‌ها و تقریباً بدون چربی، کربوهیدرات‌ها یا پروتئین است ، طعم آن کمی تلخ و گس می‌باشد. مرغوبیت برگ چای بر اساس آزمایش هابی که انجام شده متناسب با تعداد روزهای گرما و تعداد بارش باران محل کشت است بوته چای هم در جلگه و هم در کوهستان بخوبی میروید. تجربه نشان داده که بوته چای از گیاهان وابسته به سایه است بنابراین میتواند در مجاورت گیاهان بلند قد کاشته شود تا به خوبی رشد و نما کند.
چای ایرانی ( نوع مرغوب آن ) یا همان چای لاهیجان در مقایسه با چای خارجی از خلوص بیشتری برخوردار است، زیرا برای بهبود عطر و طعم آن از مواد معطری مانند اسانس استفاده نمی‌شود اما ایرانیان طبق یک رسم قدیمی از برگ‌های تازه گل یاس و شمعدانی و غیره برای معطر کردن چای سنتی استفاده می‌کردند.
چای در گروه دمنوشها قرار دارد و از گیاه Camellia Sinensis که بصورت بوته و یا درختچه است به دست می‌آید. انواع چای در سه نوع چای معمولی یا سیاه، چای سفید و چای سبز عرضه و استفاده میشود البته گیاه آنها یکی است بطوریکه اگر برگ تازه چای را در زمان کوتاهی خشک کنند چای سبز به دست می‌آید ولی اگر برگ چای مورد تخمیر قرار گیرد تغییراتی در رنگ، بـو، مزه و مواد و اثرات آن ایجاد میشود و چای سیـاه به دست می‌آید که اجرای همین فرآوری سبب میشود که خواص چای سیاه یا همان چای معمولی کمتر از چای سبز باشد. چای سفید از برگ‌های این گیاه در شرایطی که به صورت جوانه‌هایی با غلاف پرزدار متمایل به نقره‌ای می‌باشند تهیه میشود. چای سفید حتی کمتر از چای سبز تحت فرآوری قرار می‌گیرد و در تهیه آن، برگ‌های چای در شرایطی قرار داده میشود که به آرامی خشک شوند، بنابراین کمترین میزان تغییرات شیمیایی را متحمل خواهند شد و به همین علت چای سفید از نظر طعم و مزه با چای سبز و سیاه متفاوت است.
لوازم ورشویی مورد نیاز چایخانه: با توجه به نیاز به وسیله ای جهت دم کشیدن چای، استفاده از سماور مورد توجه صنعتگران قرار گرفت و سبب گسترش و کاربرد سماور و لوازم مورد نیاز چایخانه در میان تمام اقشار جامعه گردید.
انواع سماور و اسباب چایخوری ورشویی به مرور زمان جایگزین اسباب قهوه‌خوری گردید و بتدریج سبب توسعه صنعت ساخت سماور و اقلام ورشویی گردید بطوریکه سماورهای ورشویی و اسباب چایخوری دست ساز صنعتگران بروجردی از شهرت جهانی برخوردار شد. برای توسعه و تقویت صنعت ورشوسازی بروجرد ، بزرگانی اهتمام کردند بطوریکه از نیمه اول قرن سیزدهم شمسی حاج عبدالاحد قبادی معروف به استاد عبدالاحد ورشو ساز همراه با برادرش حاج ابوالحسن نقره کوب تلاش کردند و سپس فرزندان و نوادگانشان از جمله حاج عبدالوهاب قبادی( از بزرگان و استادان صنعت ورشو سازی) و حاج اسداله قبادی( از زرگرها و جواهر سازهای برجسته بروجرد که مدتی هم در عرصه ورشوسازی و نقره کاری فعالیت مؤثری داشت) که از روشنفکران و مشروطه خواهان بروجرد بودند همراه با سایر برادران و علی الخصوص استاد غفور قبادی و فرزندانش مخصوصا حاج علی اکبر قبادی (از اساتید سماور سازی و صنعتگران ممتاز)به ادامه فعالیتهای پیشینیان پرداختند و برای توسعه و گسترش صنعت ورشو سازی و سماور سازی ذغالی و نفتی و تولید اقلام و لوازم ورشویی مورد نیاز مصرف چای اهتمام زیادی کردند. تلاش و خدمات حاج ابوالقاسم نقره کوب و فرزندانش همراه با سایر صنعتگران بروجردی در زمینه رونق صنعت ورشوسازی از اهمیت برخوردار است. اسباب سماور و چای نیز شامل سماور، قوری، استکان، گالش استکان، نعلبکی، دستگردون، قاشق چایخوری، قندان، سینی، جام یا لگنچه و پارچ‌هایی است که معمولا از جنس مس یا برنج یا ورشو و گاهی برخی از آنها از نقره و بدست صنعتگران هنرمند بروجردی و بصورت دست ساز و هنرمندانه که از ارزش خاصی برخوردار است ساخته میشد.
اکنون برخی از این اقلام و لوازم بصورت صنعتی و ماشینی و از جنسهای متفاوتی از جمله استیل در کارخانه‌های مختلفی تولید انبوه میشوند بطوریکه انواع سماور آن معمولا بصورتی ساخته میشوند که بتوانند با انرژی برقی و یا گاز شهری کار کنند.
روش دم کردن چای: نوشیدن چای سیاه پر رنگ و غلیظ ممکن است باعث تحریک اعصاب و یا تپش قلب بعضی افراد شود، همچنین نوشیدن چای پر رنگ برای خانمها احتمال ابتلا به سرطان سینه را افزایش می‌دهد. در چین مصرف روزانه چای قابل توجه است بطوریکه هر فردی بطور معمول روزانه حدود بیست فنجان چای می‌نوشد و مشکلی ندارند. برخی از دانشمندان چینی توصیه میکنند که برای پیشگیری از آثار زیانبار چای روشی را که برای دم کردن چای استفاده میکنند که قسمت عمده ای از مواد مضر (تانن) چای خارج شود.
طریقه دم کردن چای سیاه به روش چینی بدین صورت است که ابتدا سماور را از آب صاف ( آب چشمه بهتر است ) پر میکنند و میجوشانند، سپس برای دم کردن هر فنجان چای، دو انگشت چای ( مقدار چایی که میان انگشت شصت و سبابه قرار می‌گیرد ) را در قوری میریزند سپس کمی آب جوش به آن اضافه میکنند و پس از 2 دقیقه آب آن را خالی میکنند(زیرا در این آب مقدار زیادی تانن موجود است)، سپس مجددا در قوری آب جوش میریزند و بمدت 3 تا 5 دقیقه آن را روی سماور میگذارند تا دم بکشد.
با توجه به میزان مصرف چای در خانواده‌های ایرانی و اهمیت توجه به چگونگی دم کردن چای، لازم است روش صحیح آن مورد توجه قرار بگیرد. برای دم کردن چای چهار عامل از اهمیت برخوردار است که شامل آب، حرارت، میزان چای و مدت زمان است.
مناسب‌ترین آب برای دم کردن چای، آب لوله کشی و آب چشمه تازه است زیرا آب تازه مقدار بسیار زیادی اکسیژن در خود دارد که باعث می‌شود چای طعم بسیار بهتری داشته باشد اما اگر به آب لوله کشی کلر اضافه شده باشد بایستی از آب معدنی (دقت شود که از آب تقطیر شده برای این کار استفاده نکنید چون طعم چای را بی مزه می‌کند) یا از یک فیلتر کننده آب لوله کشی استفاده گردد.
انواع مختلف چای نیاز به آب با دماهای مختلف دارند به عنوان مثال برای چای سیاه، بهترین دمای آب، نقطه جوش (۱۰۰ درجه سانتی گراد یا ۲۱۲ درجه فارنهایت) است. یا برای برگ‌های ظریف‌تر چای مثل چای سفید یا چای سبز، آب خنک‌تر مناسب می‌باشد یعنی آبی که فقط از آن بخار بلند می‌شود و نمی‌جوشد آب در دمای حدودا ۸۰ درجه سانتی گراد (۱۷۵ درجه فارنهایت)، به دلیل اینکه برگ‌های آنها نازک‌تر و ظریف‌تر و حساس‌تر است و اگر آب با درجه حرارت بالا بر روی آنها بریزیم برگ‌های چای به جای دم کشیدن و طعم خوب آزاد کردن، سوخته میشود و رنگ کدر و طعم تلخی به چای می‌دهند. در واقع دمای مناسب آب برای دم کردن چای بستگی به نوع و ظرافت برگ چای دارد.
میزان آب و چای خشک مورد نیاز هر نفر شامل یک قاشق چای خوری سر پر چای خشک که کمتر از 2 گرم میباشد و یک فنجان سرخالی (سه چهارم فنجان) آب است این یک قاعده کلی برای میزان آب و چای می‌باشد که به روش اروپایی معروف است.
توجه به این نکته اهمیت دارد که برای تهیه چای غلیظ، نباید مدت زمان دم کشیدن چای را بالاتر ببرید بلکه لازم است میزان چای را بیشتر کرد و زمان دم کشیدن چای تغییر نکند.
چهارمین عامل مدت زمان فرایند دم کشیدن چای برای بهتر شدن کیفیت آن است. در حالت کلی هر چقدر برگ چای ضخیم‌تر باشد زمان بیشری برای دم کشیدن لازم است بنابراین برای دم کشیدن برگ چای ظریف تر، زمان کمتری مورد نیاز است. همچنین زمانی که چای را درون صافیقرار گرفته و سپس با صافی درون قوری قرار میگیرد مدت زمان بیشتری را برای دم کشیدن چای لازم دارد زیرا چای به صورت فشرده در جایی قرار گرفته و طعم و رنگ خود را در زمان بیشتری آزاد می‌کند.
البته در نهایت بایستی به ذائقه و سلیقه در انتخاب کیفیت چای توجه کرد و به همین دلیل بهتر است که کمی قبل از مدت زمان تعیین شده برای دم کشیدن کامل چای از آن بنوشید و طعم و مزه چای را کنترل نمایید

مطالب بیشتر
[username]

[username] [shamsidatetime]

[postbody]