گنبد سرخ یکی از قدیمی‌ترین بناهای دورهٔ اسلامی در استان
آذربایجان شرقی میباشد که در قسمت جنوب غربی شهر
مراغه قرار گرفته‌است.
نام بانی بنا و تاریخ احداث آن‌را می‌توان از کتیبهٔ جبههٔ شمالی و نام سازندهٔ آن را از کتیبهٔ غربی ملاحظه نمود.
این بنا در سال ۵۴۲ هجری در دورهٔ سلجوقیان به دستور عبدالعزیز
بن محمود
بن سعدید والی آذربایجان به دست بنی‌بکر محمد
بن بندان
بن محسن معمار ساخته شده است.
با شروع ساخت این بنا،
دوره رازی در معماری
ایران به پایان رسیده و این بنا نقطه عطف و شروع سبک آذری در معماری میباشد که تلفیق آجر و کاشی و استفاده از کاشی در تزیین بناهای تاریخی
ایران از مشخصه‌های این دوره‌است.
گنبد سرخ بنایی مربع‌شکل است ,، هر ضلع آن قریب پنج متر طول و 7متر ارتفاع و گنبدی مقرنس دارد.
گنبد سرخ مراغه تشکیل شده از اطاقی که بر روی سکوی بلند
...مشاهده کامل متن قرار گرفته و در پایین آن زیرزمینی قرار دارد . برای ورود به اطاق در جلوی سکو پنج پله واقع شده و پلهٔ ششم و هفتم جزء آستانهٔ درگاه محسوب می‌شوند.
سه پهلوی شرقی ، غربی و جنوبی گنبد هر یک دارای دو طاق نمای آجری با طرحهای تزیینی و سرطاقی منقش تخمیری است .
سردر این بنا یک طاقنمای جالب عمیق دارد که بالای آن با نقش و نگار تخمیری و کاشی‌های ساده آبی رنگ متداول در دوره سلجوقی تزیین شده است.
این گنبد ۴ ضلع دارد، کتیبهٔ ضلع شمالی گنید نشانگر اسم و القاب بانی گنبد و تاریخ احداث بنا میباشد و کتیبهٔ ضلع شرقی و جنوبی آن آیات قرانی و ضلع غربی آن حاکی از نام سازندهٔ بنا میباشد.
گنبد بنا دوپوش است. پوشش داخلی به صورت عرقچین و پوشش خارجی آن که به طور کامل فرو ریخته؛ به فرم هرمی بوده است.
کف اتاق‌ها از قطعات سنگ تراشیده فرش شده است و دیوارهای داخلی بنا با گچ پوشیده شده است.
سنگفرش شبستان اصلی هنوز وجود دارد که پوششی مرکب از سنگ‌های مستطیلی است.
داخل بنا از گچ پوشیده شده و بر آن هیچ اثری از نقاشی و یا گچ‌بری دیده نمی‌شود. این قسمت با طاق‌نماهای دوقلو با ستون‌های کوچک مشابه طاق‌نماهایی که سه ضلع از اضلاع خارجی بنا را آذین کرده است,آرایش شده است
کارشناسان میراث فرهنگی معتقدند این بنا قبل از رصدخانه مراغه برای تعیین ماه‌های سال و ساعات روز، کاربرد داشته و سوراخ‌های ایجاد شده بر ضلع‌های این بنا نشانگر این امر است.
گنبد سرخ با کاشیکاری آبی رنگ و آجرکاری و گچ بری ظریف و کتیبه کوفی آجری و نقش و نگارهای گوناگون یکی از بناهای دیدنی و مشهور ایران است از امتیازات مهم تزیینی این بنا اختلاط کاشی فیروزه ای و آبی در زمینه آجری و همچنین گچ بری و نقوش هندسی آن است .
این اثر در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۱۰ با شمارهٔ ثبت ۱۳۴ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت ر سیده است.
منبع:
http://hamshahrionline.ir/details/94101
http://fa.wikipedia.org
http://201w.blogfa.com/post-6.aspx
