طاق بستان

محوطه تاریخی طاق بستان، در دامنه کوهی به همین نام و در کنار چشمه ای در شمال شرقی حاشیه شهر کرمانشاه قرار دارد. ایوان کوچک در سمت چپ سنگ نگاره اردشیر دوم و ایوان بزرگ در سمت چپ ایوان کوچک دیده می‌شود.
طاق‌بستان مجموعه‌ای از سنگ‌نگاره‌ها و سنگ‌نبشته‌های دورهٔ ساسانی است که در شمال غربی شهر کرمانشاه در غرب ایران واقع شده است. این مجموعه در قرن سوم میلادی ساخته شده است و ارزش هنری و تاریخی زیادی دارد.
چند صحنه تاریخی از جمله تاج‌گذاری خسرو پرویز، تاج‌گذاری اردشیر دوم، تاج گذاری شاهپور دوم و سوم و همچنین چند سنگ‌نوشته (کتیبه) به خط پهلوی کتیبه‌ای در آن کنده‌کاری شده است.
وجود کوه و چشمه در این مکان، آن را به گردشگاهی روح‌فزا تبدیل نموده که از زمان‌های دیرین تا به امروز مورد توجه بوده است.
طاق‌بستان در زبان بومی (کردی) طاق وه سان گفته می‌شود. «سان» به معنی سنگ می‌باشد و به این ترتیب طاق‌بستان طاق سنگی معنی می‌دهد.این مجموعه در قرن سوم میلادی ساخته شده است.
شاهان ساسانی نخست نواحی اطراف تخت ...مشاهده کامل متن جمشید را برای تراشیدن تندیس‌های خود برگزیدند، اما از زمان اردشیر دوم و شاهان پس از او طاق‌بستان را انتخاب کردند که در بین راه جادهٔ ابریشم قرار داشت و دارای طبیعتی سرسبز و پرآب بود

سنگ‌نگاۀ شکارگاه سلطنتی طاق بستان نخستین تابلوی سنگی با رعایت قاعده و اصول نقاشی در جهان به حساب می‌آید.
به گونه‌ای که در حجاری خسرو سوار بر شبدیز به گونه‌ای است که گویی اثر از روی نقاشی، نقش شده‌است. همچنین در طاق بزرگ آثاری از زنان موسیقی‌دان به چشم می‌خورد که به نواختن چنگ و سازهای بادی مشغول هستند.در قسمتی دیگری از طاق بزرگ صحنهٔ شکار گراز به چشم می‌خورد که از نظر حرکت و نمایش از جمله شاهکارهای هنر سنگ‌نگاری به شمار می‌رود.
که در سبک هنری نزدیک به سبک نقاشی بر روی دیوار است.
با مطالعهٔ تحلیلی در نقش‌برجسته‌های طاق بستان، لباس رنگارنگ سوار با سوار با نخهای زرین بافته شده و دارای سبکهای لوزی شکل و تزئین کاملا هندسی است.
در صحنهٔ شکار گراز شاه لباسی در تن دارد که پارچهٔ آن مزین به نقش سیمرغ در نشانه‌های دایره‌وار است.
لباس پاروزن‌ها نیز نقشهای نمایشی دارد. در نقش برجسته‌ای در دیوارهٔ جانبی طاق بستان زیور تشریفاتی جامعه پادشاه که بر تخت نشسته درون شمهٔ مرکزی به روی قرصی از بلور مهر کنی شده و با انواع زردوزی و گل اندازهای تنگ هم تزئین فراوان یافته و جامه‌های ملتزمان و فیل سواران با نگاره‌های گیاهی و پرندگان دست‌دوزی شده‌است.
سیاحان، مورخین وجغرافی نویسان دوره اسلامی ضمن توصیف سنگ نگاره‌های طاق بستان، از این محوطه با نام‌های متفاوتی یاد کرده اند.
ابن فقیه و ابن رسته این مکان را «شبدیز» و یاقوت حموی آن را «قصر شیرین» نامیده است.
همچنین حمدالله مستوفی آن را «طاق بسطام» و عده ای دیگر آن را «طاق بهستون»، «طاق بیستون» و «تخت بستان» نامیده اند. اهای محل نیز این محوطه را با نام «طاق وسان» و «طاق بسان» می‌شناسند؛ زیرا «سان» در لفظ محلی به معنی سنگ است و «طاق وسان» یعنی طاقی که در سنگ کنده شده است.
امروزه نیز د راکثر محافل ایران شناسی، از این مکان با نام «طاق بستان» یاد می‌شود. سنگ نگاره‌های این محوطه عبارتند از
سنگ نگاره اردشیر دوم:
در سمت راست ایوان کوچک، سنگ نگاره ای وجود دارد که صحنه تاج ستانی اردشیر دوم (383-379م) نهمین شاه ساسانی را نشان می‌دهد.
در این مجلس، شاه ساسانی به حالت ایستاده با صورتی سه رخ و بدنی تمام رخ در مرکز نقش شده، دست چپ را بر روی قبضه شمشیر گذاشته و با دست راست در حال گرفتن حلقه روبان داری از اهورا مزدا است.
شاه ساسانی چشمانی درشت و ابروانی برجسته دارد. ریش او مجعد و موهای سرش به صورت انبوه بر روی شانه‌های ریخته است. او گوشواره، گردن بند و دست بند به بر دارد.
گوشواره او به شکل حلقه مدوری است و گوی کوچکی به آن آویزان است. گردن بند او یک ردیف مروارید درشت دارد.
شاه تاجی بر سر دارد؛ قسمت پایین آن به صورت نوار ساده و قسمت بالای آن به شکل کوریمبوس است و بخش انبوهی از موهای سر او در این قسمت قرار دارد و با دو رشته روبان بسته شده است.
همچنین روبانی از پشت تاج او آویزان است. لباس او پیراهن چین داری تا روی زانو است و قسمت پایین آن مدور می‌باشد. شلوار بلند و چین دار او به وسیله نوار روبان به کف پا بسته شده است.
کمربند او باریک و با مروارید تزیین شده و در قسمت جلو پاپیونی به آن آویزان است. در قسمت پایین کمربند، حمایلی جواهر نشان بسته و شمشیری به آن آویخته است.
در سمت راست شاه، پیکر اهورا مزدا به حالت ایستاده با صورتی سه رخ و بدنی تمام رخ نقش شده، دست چپ را به کمر زده و با دست راست حلقه روبان داری را به شاه اهداء می‌کند.
او صورتی کشیده و ریش بلندی دارد. موهای سرش مجعد و به صورت انبوه بر روی شانه‌ها ریخته است. اهورا مزدا گوشواره ای بر گوش و گردن بندی بر گردن دارد. تاج اهورا مزدا از نوع تاج‌های کنگره دار است.
پایه تاج با یک ردیف مروارید تزیین شده و در بالا تاج نیز بخشی از موهای سر به صورت انبوه و بدون پوشش رها شده است. پیراهن چین دار تا روی زانو شلواری چین دار - شبیه به شلوار شاه - بر تن دارد.
کمربند او نیز شبیه به کمربند اردشیر دوم است.

در سمت چپ نقش اردشیر دوم، پیرک ایزد مهر که بر روی گل نیلوفر بزرگی ایستاده، با صورت و بدنی سه رخ نقش شده است. متأسفانه جزییات صورت او آسیب دیده و تنها مشخص است که ریشی کوتاه و مجعد دارد.
جزییات تاج او نیز از بین رفته و تنها روبان هایی که از پشت تاج آویزان است، دیده می‌شود. در بالای سر وی، هاله ای از نور دیده می‌شود. در دست‌های او دسته ای از شاخ‌های نباتی مخصوص مراسم مذهبی «برسم»، قرار دارد.
لباس ایزد مهر شبیه لباس اهورا مزدا است.
در زیر پای اهورا مزدا و اردشیر دوم، پیکر دشمن شکست خورده ای نقش شده که متأسفانه بخش زیادی از آن از بین رفته است. جزییات صورت او نیز آسیب دیده، ریش او ساده و با خطوط مواج عمودی نشان داده شده است.
موهای سر او نیز ساده است. تاج او به شکل سربندی است که با سه ردیف مروارید و پلاک مدوری در مرکز، تزیین شده است. این شخص گردن بندی شامل یک ردیف مهره‌های مدور بر گردن دارد.
لباس او پیراهن بلندی تا قوزک پا است. این شخص چکمه‌های ساق کوتاه پوشیده و شمشیری به کمر بسته است. برخی از محققین این پیکره را متعلق به یکی از شاهان شکست خورده «کوشان» می‌دانند.
ولی امروزه بسیاری از محققین این نقش را به «جولیانوس» امپراتور روم نسبت می‌دهند که در سال 362 م به دست اردشیر دوم کشته شد.
ایوان کوچک:
این ایوان فضای مستطیل شکل به عرض 96/5 متر، عمق 80/3 متر و ارتفاع 30/5 متر است. در دو طرف ورودی آن، دو جرز چهارگوش به پهنای نه سانتیمتر بلندی 37/2 متر دیده می‌شود.
در بالای این جرزها، طاقی با قوس نیم دایره ای قرار دارد که ده سانتیمتر از سطح داخلی جرزها عقب‌تر است. دیوار انتهای این ایوان به دو بخش تقسیم شده است: در بخش فوقانی، طاقچه ای به عمق سی سانتیمتر و بلندی 93/2 متر ایجاد شده است.
در داخل این طاقچه، پیکره‌های شاهپور سوم و پدرش شاهپور دوم همراه با کتیبه هایی به خط پهلوی و به زبان فارسی میانه حجاری شده است.
در این مجلس هر دو شخصیت به حالت ایستاده با صورتی نیم رخ و بدنی تمام رخ نقش شده اند. هر دو، دست راست را بر قضیه شمشیر و دست چپ را بر قسمت فوقانی غلاف قرار داده اند.
شاپور دوم، دارای چشمانی درشت، ابروانی کمانی و ریش بلندی است که انتهای آن در حلقه ای فرو رفته است. موهای سر او مجعد و به صورت انبوه بر روی شانه‌ها ریخته است.
تاج او از نوع تاج‌های کنگره دار است و پایه آن با مروارید تزیین شده و در بالای آن نیز گوی بزرگی قرار دارد. از پشت آن نیز روبان بلندی آویزان است. شاپور دوم گوشواره ای بر گوش و گردن بندی با یک ردیف دانه‌های مروارید درشت در گردن دارد.
لباس او پیراهن چین داری است که تا روی زانو ادامه دارد و در قسمت پایین مدور است. کمربندی به کمر بسته، در قمست جلو پاپیونی به آن آویخته است. همچنین شلوار بلند و چین داری به تن دارد.
پیکره شاپور سوم نیز شبیه پیکره پدر او است. تنها تفاوت این پیکره‌ها در شکل تاج آنها است. متأسفانه جزییات تاج شاپور سوم از بین رفته است. بر اساس سنگ نوشته‌های این مجموعه، می‌توان هویت واقعی آنها را شناسایی کرد.
سنگ نوشته مربوط به شاپور دوم دارای نه سطر و ترجمه آن چنین است:
«این پیکری است از بغ مزداپرست. خدایگان شاپور، شاهنشاه ایران و انیران که چهر از یزدان دارد.
فرزند بغ مزادپرست، خدایگان هرمز، شاهنشاه ایران و انیران که چهر از ایزدان دارد، نوه خدایگان نره شاه شاهان».
سنگ نوشته مربوط به شاهپور سوم دارای سیزده سطر و ترجمه آن چنین است:
«این پیکری است از بغ مزداپرست، خدایگان شاپور، شاهنشاه ایران و انیران که چهر از یزدان دارد، فرزند بغ مزادپرست خدایگان شاپور، شاهنشاه ایران و انیران که چهر از ایزدان دارد، نوه خدایگان هرمز شاهنشاه».


ایوان بزرگ:
مهم‌ترین اثر در طاق بستان، ایوان بزرگ است. این ایوان فضای مستطیل شکلی به عرض 85/7 متر، عمق 65/7 متر و ارتفاع 90/11 متر است.
در دو طرف ورودی این ایوان، دو جرز چهارگوش به ارتفاع 27/4 متر ایجاد شده است.
پهنای جرز سمت راست 41/1 متر و پهنای جرز سمت چپ 46/1 متر است. بر روی این جرزها، طاقی با قوس نعل اسبی قرار دارد که بیست و چهار سانتیمتر از سطح داخلی جرزها عقب رفته و رفی را ایجاد کرده است.
ارتفاع این طاق از کف ایوان تا لبه قوس در قسمت جلو 80/8 متر و در قسمت عقب ایوان 25/9 متر است. قوس طاق نیز در قسمت جلو ایوان بازتر از قوس انتهای ایوان است؛ در قسمت جلو به شکل نیم دایره و در قسمت عقب به شکل نیم بیضی است.
بر روی لبه بام ایوان، هفت جان پناه چهار پله ای. هر کدام به ارتفاع 129 سانتیمتر با زاویه قایم وجود دارد. در انتهای ایوان، سکویی دیده می‌شود. بر روی این سکو دو نیم ستون حجاری شده است.
این نیم ستون‌ها بدون پایه ستون و شامل ساقه ستون و سرستون است. سرستون این نیم ستون‌ها به شکل هرم مربع القایده معکوسی – تقلیدی از سرستون‌های بیزانسی – است.
دیوارهای داخلی ایوان بزرگ دارای دو بخش است و هر بخش استادانه تزیین شده و هنوز تمام تزیینات آن بر جای مانده است:

تزیینات نمای ایوان بزرگ:
جرزهای دو طرف مدخل ورودی ایوان با نقش یک درخت تخیلی و قوس ایوان با دو ردیف نقوش گیاهی تزیین شده است: ردیف پایین گل‌های سه برگی دارد که انتهای آنها به هم وصل شده است.
در مرکز قوس ایوان، هلالی نقش شده که به آن دو رشته روبان آویزان است. در لچکی‌های ایوان نیز نقش دو الهه بال دار(نیکه) دیده می‌شود. هر کدام از این الهه‌ها در یک حلقه روبان دار و در دست دیگر، جامی پر از مروارید دارند.

تزیینات انتهای ایوان:
دیوار انتهای ایوان به دو بخش تقسیم شده است. در بالا صحنه تاج ستانی شاه ساسانی و در پایین یک سوارکار نقش شده است:

صحنه تاج ستانی:
در صحنه تاج ستانی، پادشاه ساسانی با صورتی سه رخ و بدنی تمام رخ بر روی سکویی ایستاده است.
دست چپ را بر روی قبضه شمشیر گذاشته دست راست را به طرف اهورا مزدا دراز کرده است. جزییات صورت شاه آسیب دیده ولی با توجه به آن چه که باقی مانده است، صورتی فربه، گونه هایی گوشتالو، چشم هایی درشت و ابروهایی برجسته دارد.
ریش او به وسیله خطوط مواج عمودی نشان داده شده است.
موهای انبوه و مجعد او بر روی شانه‌ها ریخته است. این شخص گوشواره ای بر گوش و گردن بندی در گردن دارد؛ گوشواره به شکل حلقه مدوری است و گوی کوچکی به آن آویزان است.
گردن بند از دو ردیف مروارید شکل گرفته و در مرکز آن سه دانه درشت مروارید آویزان است.
شاه تاج کنگره داری بر سر دارد؛ پایه آن با دو رشته مروارد و لاک‌های مربع شکل تزیین شده است. در جلوی تاج، هلالی قرار دارد. بر فراز تاج، دو بال عقاب دیده می‌شود که نوک آنها به طرف داخل خم شده است.
در حد فاصل این دو بال، میله عمودی وجود دارد و بر روی آن یک هلال به چشم می‌خورد. در داخل هلال نیز گوی بزرگی قرار دارد.
این شخص پیراهن مروارید دوزی شده ای پوشیده است. در قسمت بالا تنه، بر روی پیراهن تسمه هایی شامل سه ردیف مهره‌های مروارید و پلاک‌های مستطیل شکل بسته شده است.
کمربند او پهن و با چهار ردیف دانه‌های مروارید تزیین شده است. در پایین کمربند، حمایلی جواهر نشان بسته و شمشیری در جلو به آن آویزان است.
در سمت راست شاه، پیکره اهورا مزدا ایستاده بر سکویی با صورت و بدنی تمام رخ نقش شده است. او دست چپ را بر روی سینه گذاشته و با دست راست حلقه روبان داری را به شاه اهداء می‌کند.
اهورا مزدا درای صورتی کشیده و ریشی بلند و مخروطی است. موهای انبوه و مجعد او بر روی شانه هایش ریخته است . او گوشواره و گردن بندی - شبیه به گوشواره و گردن بند شاه – دارد.
تاج او کنگره دار و پایه آن با دو رشته مراورید و پلاک‌های مربع شکل تزین شده است. موهای انبوه او بدون پوشش رها شده و پیراهن مرواریددوزی شده ای بر تن دارد و روی آن شنل جلو بازی پوشیده است.
در سمت چپ شاه، پیکره آناهیتا با صورت و بدنی تمام رخ، ایستاده بر سکویی نقش شده است. در دست چپ سبوی آب و در دست راست حلقه روبان داری را که به طرف شاه دراز کرده است، دیده می‌شود.
او صورتی گرد و چانه ای کوتاه دارد. بخشی از موهای سر او به صورت گیسوی بافته و بخشی دیگر به صورت انبوه دیده می‌شود.
آناهیتا گوشواره ای بر گوش و گردن بندی در گردن دارد. گوشواره او به شکل حلقه مدور و گوی کوچکی به آن آویزان است و گردن بندش شامل دو ردیف مروارید است. تاج او از دو بخش تشکیل شده است؛ در قسمت پایه به وسیله دو رشته مروارید و پلاک‌های مربع شکل تزین و در بخش فوقانی با ردیفی از پالمت‌های شش لبه ای و پاپیون و روبان بسته شده است.
این شخص پیراهن چین دار مروارید دوزی شده ای بر تن دارد و بر روی آن شنل جلو باز بلندی پوشیده است. حاشیه این شنل با دو ردیف دانه‌های مروارید و قسمت‌های دیگر آن به وسیله گل‌های رز تزیین شده است.

نقش سوارکار:
در بخش پایی دیوار انتهای ایوان، نقش یک مرد با صورتی سه رخ و بدنی تمام رخ سوار بر اسب قوی هیکلی حجاری شده است. این شخص کلاه خودی بر سر دارد که تمام صورت و گردن او را به جز چشم‌ها پوشانده است.
بر روی کلاه خود تاجی قرار دارد. بر روی پایه این تاج، نواری با دو ردیف دانه‌های مروارید دیده می‌شود. این نوار در پشت سر به وسیله پاپیونی بسته شده است.
حاشیه بالایی تاج شیارهای عمودی دارد.
در بالای تاج، موها به صورت انبوه و بدون پوشش رها و به وسیله یک پاپیون و دو روبان بسته شده است.

این شخص پیراهن بلندی با نقش مرغ و ارغن بر تن دارد. بر روی پیراهن، زره ای زنجیر باف پوشیده که تا روی زانو آمده و کمربندی با طرح‌های دایره ای شکل به کمر دارد.
در پایین کمربند، حمایلی با طرح‌های هندسی به شکل لوزی و دایره دیده می‌شود و تیردانی نیز به آن آویزان است.
این شخص نیزه بلندی در دست دارد و سپر مدوری برای دفاع در پیش رو گرفته است. صورت و سینه اسب نیز با زره ای تیغه ای پوشیده شده است. بر روی این زده نیز منگوله هایی دیده می‌شود.
بر روی کپل اسب منگوله ای آویزان است و بر روی آن نقش انسان سه سر مشاهده می‌شود.
بسیاری از مورخین و جغرافی نویسان دوره اسلامی هم چون این فقیه، ابن رسته، ابودل، مسعودی و یاقوت حموی نقش سوار را خسرو پرویز و اسب را شبدیز معرفی کرده اند.

دیوارهای جانبی ایوان:
دیوارهای جانبی ایوان بزرگ صحنه شکار شاهی را نشان می‌دهد. در دیوار سمت راست، صحنه شکار گوزن و در دیوار سمت چپ صحنه شکار گراز نقش شده است:

صحنه شکار گوزن:
این صحنه در قابی به طول 80/5 متر و عرض 90/3 متر حجاری شده است.
در این صحنه، سه ردیف فیل بان گوزن‌ها را از طریق دروازه ای که در سمت راست حصار تعبیه شده است، به داخل شکارگاه رم می‌دهند. این گوزن‌ها به دنبال چند گوزن دست آموز که روبانی در گردن دارند، در حال فرار هستند.
در درون شکارگاه، شاه در سه قم نمایش داده شده است: در قسمت بالا، سوار بر اسب آماده شکار است. او شمشیری مرصع به کمر آویخته و کمانی بر گردن دارد. در پشت سر او زنی دیده می‌شود که چتری در بالای سرشاه گرفته است.
در پشت سرشاه، سه ردیف زن نقش شده است: دو ردیف اول به حالت احترام ایستاده اند و ردیف سوم نیز در حال نواختن آلات موسیقی هستند.
در مقابل شاه عده ای از رامشگران بر روی سکویی نشسته اند. برخی از این رامشگران در حال کف زدن و برخی در حال نواختن چنگ هستند. در مقابل رامشگران، چهار نعل به دنبال گوزن‌ها می‌تازد.
در پشت سر او نیز شش اسب سوار در حال تاخت هستند.
در پایین این صحنه، شاه کمان را بر گردن انداخته است. این مجلس نشان می‌دهد که شکار پایان یافته است. در سمت چپ حصار، چند نفر شتر سوار، گوزن‌های کشته را حمل می‌کنند.

صحنه شکارگزار:
این صحنه در قابی به طول 70/5 متر و عرض 13/4 متر حجاری شده است. در سمت چپ این قاب، دوازده فی که روی هر یک دو نفر سوار شده اند، در پنج ردیف عمودی نقش شده است.
این فیل بانان در حال رم دادن گرازها از مخفی گاه باتلاقی خود به درون نیزارها هستند. در قمست بالای صحنه شکار، قایق پارویی دیده می‌شود و در داخل آن پنج نفر در حال کف زدن هستند.
همچنین دو پارو زدن در داخل این قایق دیده می‌شوند.
در مرکز صحنه، شاه در داخل قایقی ایستاده است و در اطراف او نوازندگان زن قرار دارند. شاه با تیر و کمان در حال تیراندازی به دو گرازی است که به سوی او جهیده اند.
در داخل این قایق، چهار نفر دیده می‌شوند. نفر اول و پنجم، پاروزن و نفر دوم خدمه شاه است و تیری در دست دارد. نفر چهارم نیز چنگ نوازی در حال نواختن چنگ است.
در اطراف این قایق، پرندگان و ماهیان در میان گیاهان آبزی در حرکت هستند. در پشت قایق شاه، قایق دیگری که در آن چهار نوازنده زن در حال نواختن چنگ هستند، دیده می‌شود.
در سمت راست قاب، صحنه پایان شکار نشان داده شده است: در این صحنه شاه در داخل قایقی ایستاده و کمانی باز را به نشانه خاتمه شکار در دست چپ گرفته است. برخلاف صحنه قبل، در کمر شاه شمشیری دیده نمی‌شود.
بر دور سر او هاله ای قرار دارد. در پشت این قایق، قایق دیگری دیده می‌شود که زنان نوازنده بر روی آن در حال نواختن چنگ هستند.
در پایین این صحنه، نقش پنج فیل سوار در حا ل جمع آوری گرازهای شکار شده، دیده می‌شود. عمل جمع آوری گرازها، به وسیله خرطوم فیل صورت می‌گیرد و خدمه فیل‌ها با گرزهایی که در دست دارند، ضربه آخر را بر گرازها وارد می‌کنند.
در داخل قاب، در قسمت بالا، گرازهای شکار شده بر روی فیل‌ها نشان داده شده است و در قسمت پایین، گرازها از روی فیل‌ها بر زمین گذشته شده اند و خدمه در حال قطعه قطعه کردن آنها هستند.

تاریخ گذاری:
در باره زمان ساخت این ایوان در میان محققین سه دیدگاه وجود دارد: اردمان (ERDMANN) ساخت این ایوان را در زمان «پیروز اول» 0459-448 م) می‌داند.
هرتسفلد ساخت آن را به زمان خسرو دوم 0628-590 م) نسبت می‌دهد و فن گال (VON.GALL) معتقد است این ایوان و نقش‌های دیوار انتهای آن، در زمان پیروز اول ساخته شدهف ولی صحنه‌های شکار شاهی در دیوارهای جانبی ایوان متعلق به زمان خسرو دوم است.
امروزه در محافل ایران شناسی نظر هرتسلفد طرفداران بیشتری دارد.
سنگ نگاره دوره قاجار
در بخش فوقانی دیوار سمت چپ ایوان بزرگ، سنگ نگاره ای از دوره قاجار با کتیبه ای به خط نستعلیق حجاری شده است. در این سنگ نگاره محمد علی میرزا دولتشاه بر روی تختی نشسته، صورتی فربه، ریشی بلند و سیبلی تاب دار دارد.
تاج او از نوع تاج کنگره دار و شبیه تاج پدرش فتحعلی شاه است. پیراهن چین دار قرمز رنگی به تن دارد. کمربندی به کمر بسته، پایین آن حمایلی دیده می‌شود. به حمایل او شمشیر و خنجری آویزان است.
در کنار اوشعری از «بسمل» شاعر کرمانشاه در مدح او نگاشته شده است. در این شعر، شاعر کوه طاق بستان را به کوه طور و جمال دولتشاه را به جمال حضرت موسی تشبیه کرده و خسرو پرویز را نیز دربان محمد علی میرزا معرفی کرده است.
در سمت راست او، امام قلی میرزا معروف به عمادالدوله به حالت ایستاده، با صورتی سه رخ و بدنی تمام رخ نقش شده است. او دارای ریش کوتاه سیاه رنگی است و تاجه جواهر نشانی بر سر دارد.
لباسش پیراهن کشاده بلندی است که متأسفانه رنگ آن از بین رفته است. وی خنجری در کمر بسته و شمشیری در غلاف به سمت چپ آن آویخته است. در سمت چپ محمدعلی میرزا، پسر دیگرش «محد حسین میرزا» نقش شده است.
متأسفانه جزییات صورت وی از بین رفته است. تاج او از نوع تاج‌های کنگره دار و لباسش پیراهن سبز رنگ بلندی است. وی شمشیری در غلاف به حمایلش بسته است.
در جلوی محمد علی میرزا، «آقا غنی» به حالت ایستاده، با صورت و بدنی تمام رخ نقش شده است. تاج او مخروطی شکلف لباسش بلند و قرمز رنگ و به حمایلش خنجری آویزان است.
در سمت چپ سنگ نگاره، کتیبه ای به خط نستعلیق نوشته شده است. این کتیبه به صورت وقف نامه و مضمون آن حاکی از اختصاص درآمد سه دانگ از مزارع «کبودخانی» برای انجام مراسم عزاداری امام حسین(ع) در ماه عاشورا و سایر عزاها است.
طبق کتیبه، این سنگ نگاره در سال 1237 ه.ق به دستور آقا غنی – خواجه باشی محمد علی میرزا – و توسط میرزا جعفر سنگ تراش حجاری شده است.
منبع: سازمان میراث فرهنگی استان کرمانشاه
تهیه و تنظیم: زهره پری نوش
منبع :http://www.tebyan.net/newindex.aspx?pid=22062
http://fa.wikipedia.org/wiki