نقش‌برجسته آنوبانینی یکی از نقش‌برجسته‌های دودمان لولوبیان که از اقوام زاگروس نشین بودند که پیش از آریایی‌ها در این محل سکونت داشتند.
نقش برجستهٔ آنوبانینی در ۱۲۰ کیلومتری کرمانشاه و در نزدیکی سرپل ذهاب قرار دارد و در ۴۵۰۰ سال پیش تراشیده شده است.
آنوبانینی که الههٔ نشاط و عشق از او یاد می‌شود بنام آشوری، ایشتار و در فرهنگ سومری از آن به اینانا یاد می‌شود. این نقش برجسته، آنوبابانی‌نی به همراه پادشاه لولوبیان و ۹ تن پیشوای اسیر را به تصویر می‌کشد.
این اثر شباهت زیادی به سنگ‌نبشته بیستون که در ۲۰۰۰ سال پس از آن ساخته شده دارد و به عقیدهٔ برخی محققان داریوش بزرگ سنگ نبشته بیستون را با الهام از این اثر ساخته است.
دو نفر از اسیران که بزرگتر از سایر اسیران تصویر شده‌اند در پشت الهه نی‌نی قرار دارند و دیگر اسیران در صف زیرین قرار گرفته‌اند و همگی برهنه که دستانشان از پشت بسته شده است.
در زیر پای پادشاه اسیری دیگر لگدکوب شده. کتیبه ای به زبان اکدی با این مضمون نقل شده است
آنوبانینی پادشاه توانا، پادشاه لولوبی نقش خود و نقش الهه ایشتار را در کوه باتیر رسم کرده است.
آن کس که این نقوش و این لوح را محو کند، به نفرین و لعنت آنو، آنوتروم، بعل، بلیت، رامان، ایشتار، سین و شمش گرفتار و با دو نسل او برباد رواد
ایشتار نیزه‌ای به دست دارد و قصد دارد با طنابی که به دست گرفته، گردن اسیری دیگر را ببندد.
علاوه بر شاه و ایشتار، ۹ اسیر بدون لباس نیز در تصویر مشاهده می‌شود.
نقش برجسته آنوبانینی، امروزه در داخل یک دبیرستان دخترانه در شهر سرپل ذهاب قرار دارد.
ذیل نقش برجسته، سنگ نبشته ای به خط اکدی قرار دارد که ترجمه آن چنین است:
« آنوبانینی پادشاه توانا، پادشاه لولوبی نقش خود و نقش الهه ایشتار را در کوه باتیر رسم کرده است.
آن کس که این نقوش و این لوح را محو کند، به نفرین و لعنت آنو، آنوتروم، بل، بلیت، رامان، ایشتار، سین و شمش گرفتار و با دو نسل او برباد رواد.
لولوبی‌ها از اقوام زاگرس نشین بوده و پیش از آریایی‌ها (پارس و ماد )، در چهارهزار و هشتصد سال پیش زندگی می‌کردند.
نقش برجسته آنوبانینی در 120 کیلومتری کرمانشاه و در شهرستان سرپل‌ذهاب و بر صخره‌ای معروف به میان‌کل قرار دارد.
با توجه به شباهت بسیار بین نقش برجسته آنوبانی نی و کتیبه بیستون، می‌توان مقدمات آن را برای ثبت در فهرست آثار جهانی به عنوان الحاقیه بیستون آماده کرد.
این نقش برجسته یکی از قدیمی‌ترین نقش برجسته‌های کشور است که حداقل دو هزار سال از کتیبه داریوش قدیمی‌تر است.
این اثر در ارتفاع نسبتا زیادی از سطح زمین (حدودا 16 متر) و در منطقه ای دور از دسترس قرار دارد. همین عامل احتمالا مهمترین دلیل برای سالم ماندن آن در طول هزاران سال می‌باشد.
جنگ تحمیلی در سالهای اخیر شاید بیشترین آسیب را در طول تاریخ به این اثر زده باشد.
30 درصد این اثر بر اثر ترکش‌های جنگ تحمیلی عراق علیه ایران آسیب دیده است.
این نقش برجسته تصویری از آنوبانینی، الهه نی‌نی و 9 اسیر است. سطحی که نقش بر آن حجاری شده به دو قسمت تقسیم شده در قسمت بالا و سمت چپ آنوبانینی که پای چپ خود را روی سینه اسیری نهاده، قرار دارد.
او در دست چپ که روی سینه نهاده کمان و نیزه‌ای و در دست راست تبری دارد.
نیم‌تنه شاه برهنه است و دامنی از کمر تا زانو او را می‌پوشاند. کمربندی با تزئین ویژه، این دامن را نگه می‌دارد. آنوبانینی کفش‌های بندی به پا دارد. در زیر پای چپ او اسیری قرار دارد که یک حلقه بینی و دست راست او را به هم گره زده است.
شست چپ پای الهه نی‌نی از میان این حلقه رد شده‌است.
الهه با پیراهنی مطبق (طبقه‌طبقه) که شانه راست او را نمی‌پوشاند در مقابل پادشاه ایستاده و با دست راست حلقه‌ای را رو به شاه گرفته است. در دست چپ نیز نیزه‌ای فلزی دارد.
این نیزه از بینی دو اسیر پشت سر او گذشته است. تمامی اسیران نقش آنانوبانی‌نی برهنه هستند و تنها یکی از آنها کلاه بر سر دارد. آرایش موی این اسیر با بقیه اسیران متفاوت است.
بسیاری از باستان شناسان و معماران بر این باورند که نقش بیستون به شدت الهام گرفته از نقش آنوبانینی است. در زیر به تشابهات و افتراقات آنها می‌پردازیم:
تشابهات:
1- در هر دو نقش پادشاهان به صورت فاتح مجسم شده اند.
2- هر دو مجهز به تیر و کمان هستند.
3- تعداد اسیران در هر دو اثر یکی است و در هر کدام نه نفر می‌باشد.
4- در هر دو نقش اندازه‌ی اسیران از پادشاهان کوچکتر است.
5- هر دو پادشاه با پای چپ خود بر روی اسیران ایستاده و آنها را به زیر لگد گرفته اند.
6- در هر دو نقش دست اسیران را از پشت بسته اند.
7- در هر دو نقش موفقیت پادشاهان وابسته به توفیق خدایان است. ایشتار یا نی نی در آنوبانینی و اهورامزدا در بیستون.
افتراقات:
1- در نقش آنوبانینی بر خلاف بیستون از درباریان خبری نیست.
2- در نقش آنوبانینی اسرا در دو صف فوقانی و زیرین قرار دارند و در نقش بیستون در یک صف هستند.
3- در نقش آنوبانینی اسرا لخت و عریان هستند و یکی از آنها کلاه بر سر دارد، در حالیکه در نقش بیستون اسرا لباس پوشیده اند و کلاه بر
سر ندارند.
4- در آنوبانینی خود رب النوع ایشتار یا نی نی دو اسیر را برای مجازات می‌برد، در حالیکه در بیستون اهورامزدا در مجازات اسرا نقش
مستقیم ندارد.
در هر دو نقش قد اسیران از قد پادشاهان کوتاهتر است. هر دو پادشاه پا روی سینه یکی از اسیران گذاشته‌اند. در هر دو نقش دست اسیران از پشت بسته شده و قدرت پادشاهان به توجه و توفیق خدایان بستگی دارد.
در هر دو نقش الهه‌ها نقش نماینده خدا را دارند که حلقه قدرت را به پادشاهان می‌دهند.
البته تفاوت هایی مابین این دو اثر نیز وجود دارد. برخلاف کتیبه بیستون، در نقش آنوبانینی از ملازمان خبری نیست. همچنین در کتیبه بیستون اسرا در یک صف قرار دارند اما در نقش برجسته پادشاه لولوبی اسرا در دو صف نقش شده‌اند.
در آنوبانینی همه اسرا برهنه‌اند اما در کتیبه بیستون همه لباس به تن دارند. در نقش آنوبانی نی، ایشتار اسرا و دشمنان پادشاه را خود به دست پادشاه می‌دهد اما در بیستون فروهر هیچ نقشی ندارد و تنها در بالای نقش حک شده است.
علاوه بر نقش ذکر شده، در سمت چپ رودخانه بر روی کوه دیگری در فاصله حدود 100 متری نقش دیگری وجود دارد که البته به دلیل شرایط نامساعد جوی برجستگی آن تا حد زیادی از بین رفته و در شرایط نوری خاص و با دقت فراوان می‌توان آنرا دید.
این نقش نیز در ارتفاع و در نقطه ای صعب العبور قرار دارد. در این نقش، تصویر دو نفر دیده می‌شود. نفر سمت چپ مردی را با مشخصات آنوبانی نی به حالت ایستاده و به صورت نیم رخ نشان می‌دهد.
وی کلاه نمدی بر سر، لباس کوتاه مطبقی بر تن، سلاحی در دست راست و کمانی در دست چپ دارد و پای چپ خود را بر روی سینه اسیری نهاده است. در مقابل او نیز رب النوعی به حالت ایستاده حجاری شده است.
این الهه نیز کلاه بزرگی بر سر و پیراهنی تا مچ پا بر تن دارد. وی در حال اهداء حلقه سلطنتی به شخصیت مقابل خود است. در حدفاصل این دو شخصیت، دایره ای نقش شده که در داخل آن ستاره ای چهار پر دیده می‌شود.
در پایین نقش برجسته آنوبانی نی، نقش برجسته یکی از حاکمان اشکانی سوار بر اسب دیده می‌شود. شاه اشکانی با بدنی نیم رخ و صورتی تمام رخ حجاری شده است. وی کلاهی شرابه دار بر سر دارد و گوشه‌های بلند آن بر روی شانه هایش افتاده است.
پیِراهن او کوتاه تا بالای ران و شلوارش گشاد است.
سوار با دست راست افسار اسب را گرفته است. در جلوی او مردی از بزرگان به حالت ایستاده، در حال اهدای گل به شاه، حجاری شده است. در گوشه چپ این نقش، کتیبه ای به خط پهلوی به این مضمون نوشته شده است: « این پیکر گودرزشاه بزرگ پسر گیو ».
برای دیدن این نقوش باید کمی تلاش کنید. از میان شهر باید بگذرید و از خیابانهای تو در تو و بدون اسم سراغ میان کل و یا در اصطلاح محلی ناو کل را بگیرید. البته تنگه بین این دو کوه از همه جای شهر کوچک سرپل ذهاب دیده می‌شود.
رودخانه شهر نیز می‌تواند راهنمای خوبی باشد.
برخلاف جهت رودخانه حرکت کنید تا به میان تنگه برسید. پیاده طی کردن این مسیر هم خالی از لطف نیست. شهر کوچک است و از مرکز شهر که به اسم چهار راه احمد بن اسحاق یا چهار راه میر احمد شناخته می‌شود تا کنار نقوش کمتر از یک ربع ساعت طول می‌کشد.
برای دیدن نقوش سمت چپ، قسمت انتهایی کوه سمت چپ را دور زده و سعی کنید از همان پایین و روی جاده نقش را بیابید. دو نقش در دو طرف کوه و تقریبا به صورت قرینه نسبت به هم قرار گرفته اند.
برای دیدن نقوش سمت راست باید کمی بیشتر تلاش کنید. دو نقش (آنوبانی نی شناخته شده و نقش پادشاه اشکانی) در داخل حیاط یک دبیرستان دخترانه قرار دارد و احتمالا در ساعاتی که دبیرستان تعطیل است باید برای دیدن آن بروید و البته در این زمان هم باید از بابای مدرسه کلی خواهش و تمنا کنید که شما را راه بدهد.
نقش سومی هم بر روی همان کوه وجود دارد که برای دیدن آن باید زیر غار کوچک کنار نقش قدیمی آنوبانینی را جستجو کرد.
منبع :
http://kermanshah.isna.ir/
www.mehrnews.com
http://fa.wikipedia.org/
www.iribnews.ir/
