آرامگاه شیخ یوسف سروستانی، مربوط به سدهٔ ۷ ه. ق. است،که در میدان اصلی شهرستان
سروستان در استان
فارس قرار دارد.
این بقعه شامل دوچهار طاقی باستون‌های سنگی است که با ظرافت تراشیده شده است. سنگ قبری مربوط به شیخ یوسف در وسط چهار طاق اصلی قرار دارد که بر روی آن نگاشته شده است: «توفی الشیخ یوسف
بن یعقوب السروستانی سنه اثنین و ثمانین بعد ستمائه» و در پایان نیز تاریخ ۶۸۰ هجری ذکر شده است.
سنگ قبر دیگری متصل به بقعه شیخ است که بر روی آن نام محمد
بن حسن علی البیضاوی مورخ ۱۱ رمضان ۷۱۰ هجری نگاشته شده است.
آرامگاه شیخ یوسف سروستانی از لحاظ معماری به
دوره ایلخانی بر می‌گردد و تزئینات بنا از تزئینات رایج آن دوران گرفته شده است.
در اقلیم پارس آمده است که این بقعه که محل زندگی و تدریس شیخ یوسف
بن یعقوب بوده شامل دو چهار طاقی و چندین ستون سنگی و رومی‌هایی از سنگ تراش است.
معماری این بنا مانند معماری بناهای ساسانی می‌باشد و شیوه سنگ تراشی آن همانند خداینانه
مسجد ...مشاهده کامل متن جامع عتیق شیراز است.
اهمیت عنصر تزئین بنا در درجه نخست حجاری است که تزئینات عمده حجاری شامل کتیبه‌ها به خط کوفی، ثلث، نسخ و نقوش اسلیمی می‌باشد.
همچنین در این بنا عناصر تزئینی هنر کاشیکاری به کار رفته که متأسفانه امروز آثاری از این هنر در بنا موجود نیست.
طبق مدارک جزیی به دست آمده در طرفین گوشواره‌ها یعنی بخش‌های کچکی شکل از کاشی‌های زرین فام یا نقوش گیاهی و کاشی‌های با لعاب فیروزه‌ای به شکل صلیب استفاده شده است.
دو در ورودی به محل قبور در این بنا وجود دارد. سر در ضلع شرقی از سنگ تراشیده است و طاقی مقرنس کاری دارد
بقایایی از پلکان مارپیچ در ضلع شمالی بنا مشهود است.
سر در غربی در ابتدا در بخش شمالی بنا بوده که به خاطر حوادث طبیعی ویران شده و سپس به تشخیص معماران این سر درب را به جبهه غربی انتقال داده و به همان صورت و با همان مصالح بر پا داشته‌اند.
سر در این عمارت با نگارش چند آیه از قرآن به خط ثلث بر روی کاشی کاری‌های معرق، تزیین شده است.
سر در جنوبی روی محور اصلی ساختمان بنا شده و دارای چندین کتیبه به خط نستعلیق می‌باشد که یکی از آنها مربوط به عهد پادشاهی نادر شاه افشار می‌باشد,این سر در متعلق به سال ۷۱۴ هـ.ق است و از سنگ تراشیده ساخته شده است.
این بنا دو گنبد دارد که گنبد اصلی آن دارای دوازده ستون است که از سنگ‌های طبیعی خوش تراش بنا شده است و دوازده ستون آن نیز از سنگ‌های یکپارچه ساخته شده است.
قطر این گنبد ۶ متر است و یک بار مرمت شده اما بخش‌های پایینی و دوازده ستون آن هم چنان دست نخورده باقی مانده است.
گنبد دیگر این بنا گنبد کوچکی است، از سنگ‌های لاشه و آجر ساخته شده است. در ضلع شمالی گنبد دوازده ستون، دیواری قدیمی وجود داشته که هم اینک دیوارهایی در دو طرف آن احداث شده است.
از لحاظ ایستایی بنا کل وزن ساختمان به طرز ظریف و ماهرانه‌ای بر روی دوازده ستون سنگی آهکی قرار گرفته و استاد کار وی استاد علی الفازی بوده است.
طبق منابع در بنای امروزی سه مرحله ساختمان تشخیص داده شده است:
1) قسمتی از دیوار قدیمی که در طرح چهار خانه است و در شمال گنبد دوازده ستون واقع است که از مرحله اول بجا مانده است.
2) در دو طرف این دیوار در مرحله دوم با مرحله اصلی ساختمان دیوارهای کشیده‌اند. در این مرحله ساختمان گنبددار کوچک‌تر تغییراتی جزئی از جمله اضافه کردن چند پایه و ستون بوجود آمده است.
3) در این مرحله در ساختمان منضمات نسبتاً جدیدی در بنای گنبددار کوچک‌تر و منضماتی بر ساختمان دروازه شرقی ایجاد گردیده است و در گوشه شمالی بنا بقایای از یک پلکان دوّار دیده می‌شود که احتمالاً متعلق به مناره‌ای بوده است.
ساختمان گنبددار بزرگ از سنگ‌های طبیعی خوش‌تراش بنا شده و ستون‌ها از سنگ‌های یک تکه ساخته شده است و ساختمان گنبددار کوچک از سنگ‌های لاشه و آجر ساخته شده است.
بر سر در جنوبی نام استاد علی
بن حسین علی الفازی و تاریخ محرم ۶۸۰ هجری نوشته شده است. تاریخ سر در جنوبی ۷۱۴ ذکر شده و پایین آن روی لوحه سنگی به کاشت درخت سروی در سال ۷۳۱ در صحن بقعه اشاره شده است.
مادام دیولافوا نیز در سفرنامه خویش درباره مقبره شیخ یوسف آورده است که «.... در این بقعه تغییراتی حاصل شده و وسعت حیاط آن هم افزایش یافته است یک قسمت از بنا با سنگ ساخته شده است که در تالار مقبره هم ستون‌های سنگی دیده می‌شود. هزاره‌ها هم از کاشی‌های پوشیده شده که انعکاس فلزی دارند و از ستاره‌های مینایی فیروزه‌ای صلیب مانند قشنگ و خوش نما هستند ولی اگر ستاره‌های کاشی را با هم مقایسه کنیم پیداست که مینایی فلزی رنگ آنها گاهی زیاد و گاهی کمتر حرارت دیده است و کاشی‌های خوب آن هم به قشنگی کاشی‌های مینایی مسجد
کاشان یا
ورامین نیستند و واضح است که در موقع انحطاط این صنعت ساخته شده‌اند.»
این اثر در تاریخ ۲۱ آبان ۱۳۱۷ با شمارهٔ ثبت ۳۱۸ به‌عنوان یکی از آثار ملی
ایران به ثبت رسیده است.
منبع:
http://fa.wikipedia.org/
http://naghshineh.blogfa.com/
http://wishna.blogfa.com/post-4258.aspx
http://www.nftdc.net/contents/amaken/sarvestan.html
http://iranebozorg.com/
http://www.par30iran.com/thread26643.html
http://khabarfarsi.com/ext/6119804
http://www.farsnews.com/
