مسجد شیخ لطف الله

آدرس : اصفهان - ضلع شرقی میدان امام (نقش جهان)
مسجد شیخ لطف الله واقع در شرق میدان امام خمینى (ره)، مقابل قصر شاه عباس صفوى که به عالى قاپو معروف است واقع شده است،که شاهکار کم نظیری از کاشی کاری و معماری استادانه قرن یازدهم هجری است که توسط استاد محمدرضا اصفهانی از معماران نامدار آن دوره ساخته شده‌است و خطاطی آن را علی رضا عباسی انجام داده است.
طرح این مسجد در زمانی که نقشه چهار باغ و باغ هزارجریب به مرحله اجراء درآمد ریخته شد و در دورانی که معماری صفویه به شکوفایی رسیده بود مورد بهره برداری قرار گرفت که طی 18 سال از 1011 تا 1028 هجری قمری در زمان شاه عباس اول بر روی خرابه‌های مسجدی که قبلاً در آن محل بوده ساخته شد .
وجه تسمیه مسجد از آن روست که شیخ لطف الله از علمای بزرگ شیعه از مردم میس و از قراء جبل عامل؛ لبنان امروزی بوده است که به دعوت شاه عباس اول، اصفهان را محل اقامت خود قرار داد.
به منظور تجلیل از او که پدر همسر شاه عباس و نیز امام جمعه مسجد بود، این مسجد برای تدریس و نمازگزاری وی اختصاص داده شد. شیخ لطف الله 6 سال قبل از در گذشت شاه عباس اول وفات یافت.
مسجد ...مشاهده کامل متن شیخ لطف الله دارای ویژگی‌های منحصر به فردی می‌باشد از جمله:
نداشتن صحن و مناره که در تمامی مساجد اسلامی جزء لاینفک بنا است، چرخش ۴۵ درجه ای که از محور شمال به جنوب نسبت به محور قبله دارد، گنبد کم ارتفاع مسجد، محراب بی بدیل مسجد و کتیبه‌های نفیس و طره‌های سر در که درون گلدان مرمرین جای گرفته اند.
آنچه مسجد شیخ لطف الله را در عداد نمونه‌های بازار هنر ایرانی- اسلامی قرار می‌دهد اندازه کوچک و هماهنگی آن با بناهای اطراف میدان است.
تزئینات کاشی‏کاری آن در داخل از ازاره‏ها به بالا همه از کاشی‌های معرّق پوشیده شده‌است. جلو خان مسجد با عقب نشستگی از بدنه شرقی میدان آغاز می‌شود. بعد از عبور از چهار پله به محوطه سردر می‌رسیم.
قسمت پایینی دیوارهای این محوطه با سنگ مرمر زرد پوشیده شده‌است، سکوهای بزرگ کناری هم از همین نوع سنگ هستند. در ورودی مسجد به صورت دو لنگه‌است که از چوب چنار یک‌پارچه ساخته شده‌اند و پس از گذشت چهارصد سال هنوز پابرجا هستند.
در جلوی مسجد حوض ۸ ضلعی زیبایی قرار داشته که در سال‌های ۱۳۱۶ تا ۱۳۱۸ خ برداشته شده‌است. در این زمان پوشش کف گنبدخانه از جنس گچ بوده و پنجره‌های چوبی منصوب در آن روشنایی زیرزمین را تامین می‌کرده‌است.
سردر زیبا و پرکار مسجد در سال ۱۰۱۲ به پایان رسید اما بقیه مسجد و تزئینات کاشیکاری آن تا سال ۱۰۲۸ هجری بطول انجامید. کتیبه سردر که به خط ثلث بسیار زیبا با کاشی سفید معرق بر زمینه لاجوردی نوشته شده سال ۱۰۱۲ و امضاء علیرضا عباسی خوشنویس برجسته عصر صفوی را نشان می‌دهد.
در ساختمان این مسجد باردیگر استادی و مهارت هنرمندان ایرانی یک مسئله مشکل را حل کرده است بدین معنی که چون مسجد در ضلع شرقی میدان واقع است و خواه و ناخواه در ورودی مسجد به سمت مشرق میدان خواهد بود.
اگر بنا بود مسجد را نیز به همین جهت می‌ساختند کارجهتیابی از لحاظ قبله مختلف می‌شد. در اینجا با ایجاد یک راهرو که از ابتدای مدخل مسجد به سمت چپ و سپس به سمت راست می‌چرخد بر این مشکل فائق آمده اند یعنی اگر چه ساختمان مسجد در مشرق است و از نمای خارجی آن چنین بر می‌آید که دیوار جبهه آن در جهت شمال به جنوب است لکن در همین محراب دیوار بنا شده که به سوی قبله است و وقتی به عظمت این فکر پی می‌بریم که در بیرون مسجد اثری از کژی و زاویه به چشم نمی‌خورد، اما به مجرد ورود ناچاریم قبول کنیم که صحن نسبت به نمای خارجی پیچشی دارد در صورتی که گنبد کوتاه این مسجد به علت مدور بودن جهت یا زاویه مخالفی نشان نمی‌دهد.
این گنبد یکی از زیباترین گنبدهای اصفهان است که از طرفی به خاطر عظمت و از طرف دیگر بر اثر تزییناتی که از زمینه کرمی با نقش و نگارهایی به رنگ آبی سیر تشکیل می‌شود نظر هر بیننده ای را به خود جلب می‌کند.
گنبد مسجد شیخ لطف الله یکی از چند گنبد یک پوششی زمان صفویه است که با ارتفاع کم پوششی مناسبی برای صحن کوچک آن به شمار می‌رود. از طرفی بلندی آن تا آن اندازه است که بتواند در کنار میدان بزرگ خود نمایی کرده و بر آن فضا مسلط باشد.
خمیدگی گنبد از نقطه برآمدگی بزرگ ناگهان به سمت داخل گراییده و راس گنبد را تشکیل داده است و این فشار زیاد را دیوارهای قطور مسجد تحمل می‌کند. قطر دیوارها که از پنجره‌های دیوار اندازه گیری شده در حدود ۷۰و۱ سانتیمتر است دیوارهای داخلی از یک هشت ضلعی شروع می‌شود.
این هشت ضلعیها هر یک به وسیله کاشیهای طناب مانند فیروزه ای محصور شده و خطوط بسیار زیبا که از آثار علیرضا است مانند قابی هر یک از اضلاع هشتگانه را در میان می‌گیرد این خطوط از کاشیهایی به رنگ سفید خیره کننده در میان کاشیهای آبی تیره به کار رفته است و زاویه هایی که از این هشت ضلع به وجود آیند پایه خمیدگی بزرگ را تشکیل می‌دهند لکن انحنای تدریجی گنبد نقطه شروع انحنا و دایره بزرگ گنبد را از نظر پنهان می‌کنند.
یکی از شاهکارهای بی نظیر معماری را در محراب مسجد می‌توان مشاهده کرد . در این محراب کاشی کاری‌های معرّق و مقرنس‌های بسیار ظریفی به چشم می‌خورد و همچنین دو لوح داخل محراب وجود دارد که عبارت «عمل فقیر حقیر محتاج بر رحمت خدا محمدرضا ابن استاد حسین بنای اصفهان» روی آن حک شده‌است .
کتیبه‌های دیگری نیز به خط علیرضا عباسی در اطراف محراب دیده می‌شود که روی آن‌ها روایتی از پیامبر اکرم و امام صادق (ع) نقل شده‌است. علاوه بر این روایات، اشعاری نیز روی کتیبه‌ها نوشته شده که بنا به اظهار کارشناسان سرایندة آن‌ها "شیخ بهایی" دانشمند و شاعر دورة صفوی است .
خطّاط این کتیبه‌ها نیز باقر بنّا است . محراب به خاطر رنگ تمیز و صافش ، همچنین ترکیبات و خطوط هماهنگش بسیار گیراست . محراب از یک طاق دندانه دار تشکیل شده که بر فراز آن نقوش ظریف اسلیمی نقش بسته‌است .
معرق این طاق کنگره‌دار از داخل دارای مقرنس‌های صدفی شکل است که در انتهای آن به نقوش گیاهی زیبایی آراسته شده‌است.در جلو مسجد حوض ۸ گوش بسیار زیبائی وجود داشته که پیوسته لبریز از آب بوده است.
این حوض را در اواخر دوره قاجار خراب کرده اند.
اگر چه اختصاصی بودن مسجد باعث شده که سیاحان کمتری درباره آن مطلب بنویسند اما می‌توان ادعا کرد مسجد شیخ لطف الله در زمره آثار شاخص و مشهور عصر صفویه است.
منبع : ویکی پدیا، egardesh (dot) com، seemorgh (dot) com ، isfahan (dot) ir، govahiname (dot) ir