چاقو سازی

چاقوسازی: از دیرباز و از زمان‌های بس طولانی تقریباً در سراسر ایران هرگاه سخن از زنجان به میان آید، نقش چاقوهای زنجان در اذهان پدیدار می‌گردد. چاقوهای ظریف و بادوام زنجان با هویت آن عجین گشته و گویی شناسنامه این منطقه گردیده است.
البته این به آن معنی نیست که در این شهر صنعت‌گران و هنرمندان دیگر رشته‌های فنی و صنعتی فاقد اعتبارند، بلکه به این جهت که چاقوی آن برخلاف صنایع بومی دیگر چون مورد استفاده بیشتر مردمان قرار گرفته، از این نظر شناسایی شده و مقام ارجمندی را به خود اختصاص داده است.
در چاقوهای زنجان علی‌رغم وجود تنوع و تمایز خاص از نظر مصالح و فن، وجوه مشترکی وجود دارد که همان وجه تمایز است که به این صنعت هویت و امتیاز بخشیده است.
برحسب جامعه‌شناسی فنی و هنری تأثیرپذیری شرایط اقلیمی، قومی و به علاوه بنیادهای فرهنگی است که در تفکر صنعتی این جامعه مشهود گشته و از این نظر است که صلابت و خشونت کوهستانی بودن این منطقه بر صنعت آن اثر گذاشته و چنین هنری را پدید آورده است.



سابقه تاریخی چاقوی زنجان: تعیین تاریخ دقیق برای آغاز این صنعت زنجانی کاری بس دشوار و به اعتباری ناممکن است. ...مشاهده کامل متن با مراجعه به کتاب‌های تاریخی و سفرنامه‌ها و حدسیاتی که از این طریق حاصل می‌شود، نظریات مختلفی حاصل می‌گردد ولی به هر حال آنچه که مسلم است از حدود قرن 10 هجری قمری زنجان یکی از مراکز مهم صنعتی بوده است که در آن کارگاه‌های مختلف اسلحه‌سازی دایر بوده و چاقوسازی نیز یکی از صنایع جنبی آن، محسوب می‌شده است.
به دلایل عدیده سیاسی و اجتماعی این کارگاه‌ها به نابودی گراییده و سپس صنعت چاقوسازی رونق یافته است.

ویژگی‌های چاقوهای زنجان: چاقوهای زنجان با وجود تنوع فراوان دارای ویژگی‌های منحصر به فردی می‌باشند که به این فن هویت می‌بخشد. مهم‌ترین ویژگی‌ها عبارتند از: ظرافت، تناسب قسمت‌های مختلف چاقو (تیغه، دسته و غلاف)، هنرنمایی فنی در آبکاری، قدرت برش و استادکاران این فن در گذشته و حال.
انواع چاقوها: چاقوهای زنجان با توجه به ابتکارات و خلاقیت صنعتی استادکاران دارای فرم‌های مختلف است و آن‌ها را به دو دسته کلی می‌توان تقسیم نمود.
1- چاقوهای ساده یا معمولی: این چاقوها از دو قسمت تیغه و قبضه تشکیل گردیده است. قبضه آن معمولاً از شاخ بز انتخاب می‌شود و توسط دو محور جفت و جور می‌گردد.
اولی محور تیغه و محور دوم مانع پس‌روی تیغه می‌شود.
2- چاقوهای مرکب و پیچیده: این نوع خود به انواع چاقوها تقسیم می‌گردد. هریک از آن‌ها طی سالیان و دوره‌های متمادی ابداع و خلق شده‌اند که برحسب تقدم و تأخر ابداع و ایجاد عبارتند از:
الف: چاقوی فنری یا قلم‌تراش: نوعی از چاقوهایی است که فنری در قبضه آن تعبیه شده که علاوه بر دادن حالت ارتجاعی به تیغه، از تا شدن بی‌مورد آن جلوگیری می‌نماید و این چاقو از نظر فرم دسته و تیغه دارای تنوع بسیاری است.
این دسته‌ها به شکل پرنده، ماشین، خودکار، تفنگ، کفش و انواع حیوانات ساخته می‌شوند.
ب: چاقوی ضامن‌دار معمولی: این نوع چاقو در انتهای قبضه دارای ضامن برآمده است که با فشار آن ضامن تیغه را رها کرده و چاقو بسته می‌شود.
ج: چاقوی ضامن‌دار مغزی: شبیه چاقوی ضامن‌دار معمولی است با این تفاوت که ضامن آن در داخل دسته مستهلک شده و دیده نمی‌شود.
د: چاقوی ضامن‌دار فشاری: در این نوع چاقو، زمانی که بسته است فنری به تیغه تکیه داده و تیغه را دائماً به حالت پرتاب نگه می‌دارد. ضامن این چاقو به صورت دایره کوچک برجسته در محل اتصال قبضه تعبیه شده با فشار دادن این دکمه تیغه چاقو با سرعت تمام باز شده و به صورت اتوماتیک در حالت باز ضامن می‌شود.
بسته شدن تیغه مستلزم فشار مجدد دکمه است.
به غیر از چاقوهای ذکر شده انواع دیگر چاقو وجود دارد که کمابیش شبیه چاقوهایی است که ذکر گردید. در این میان از چاقوهای شکاری و انواع کاردهای آشپزخانه و صحرایی، قمه، دشنه و قدّاره می‌توان نام برد که همه در انواع و اقسام مختلف و اندازه‌های گوناگون ساخته و پرداخته می‌شوند.
موادی که در تهیه چاقو مورد استفاده قرار می‌گیرند عبارتند از:
1- فولاد که پس از گداخته شدن در اندازه‌های مختلف بریده شده و در مجاورت هوای آزاد سرد می‌شود تا قابلیت سوهان‌خوری را پیدا کند یا به عبارت دیگر قابل سایش با سوهان باشد سپس صیقل با سمباده نرم و مالش با چوب سخت انجام می‌گیرد.
جلا دادن تیغه در اصطلاح آینه‌کاری نام دارد.
2- آستر یا اسکلت قبضه: آستر چاقوها از دو نوع تشکیل شده است. نوع اول آهن و نوع دوم برنج است. اولی از انواع تسمه‌ها و آهن‌آلات استفاده می‌شود و نوع دوم به صورت ریخته‌گری تهیه می‌گردد.
3- رویه: رویه چاقو دارای انواع مختلف است. ابتدا از شاخ حیوانات استفاده می‌شد که در این میان شاخ گوزن شهرت بسزایی دارد. از رویه‌های دیگری که حائز اهمیت است رویه‌های فلزی است که استادکاران با توجه به سلیقه و ابتکار خود از انواع فلزهای سخت و قیمتی و یا معمولی انتخاب می‌نمایند.
از رویه‌های دیگری که در این اواخر مرسوم گردیده و قیمت و ساخت آن نیز مقرون به صرفه است؛ رویه‌های فیبری و نایلونی است که از خارج وارد می‌گردد.
4- محور چاقو: عبارت است از لولای تیغه برای چاقوهای بازاری که از میخ‌های معمولی انتخاب شده و برای چاقوهای سفارشی از فولاد ساخته می‌شود تا دوام بیشتری به چاقو ببخشد.
ابزار کار این صنعت از زمان‌های گذشته، یکنواخت بوده و با پیشرفت تکنیک متحول گردیده است. وسایل عمده عبارتند از: گیره، مته، سوهان، سمباده و کوره ذغالی که ابتدا تمامی این ابزار به دست خود اساتید تهیه می‌گردید.
از مته‌های کمانی تا گیره‌های دستی بوده است که استادکاران با عشق و علاقه خاص به ساختن آن‌ها همت می‌گماشتند. در این اواخر سنگ‌ساب‌های برقی و مته‌های پیشرفته رواج کامل یافته و موجب پیشرفت کار شده است.
منبع :http://www.wikipg.com/