روستای کلات در دامنهٔ کوه‌های جنوبی شهرستان
گناباد قرار دارد و از شمال به یک دشت وسیع که به شهر
گناباد منتهی می‌شود و از جنوب به کوه‌هایی متصل میباشد که به
روستای باغستان علیا از توابع
فردوس منتهی می‌شود و از غرب به روستای سقی و از شرق با روستاهای فخ، دیسفان و شهر
کاخک همجوار است.
کلات به سرزمینی گفته می‌شود که بر قله و یا بلندی واقع شده باشد. دلیل این امر شاید این باشد که که
روستای کلات بر بلندی مشرف بر شهر
گناباد واقع شده و چشم انداز زیبایی دارد.
جغرافیای تاریخی شهرستان
گناباد نشان می‌دهد این شهرستان در دوران پیش از اسلام گذرگاه داخل فلات
ایران بوده است. شواهدی که از شاهنامه فردوسی قابل دست یابی است نشان می‌دهد که قسمتهای شرقی
گناباد محل برخورد و میدان جنگ لشکر
ایران و توران بوده است .
گواهی بر این ادعا وجود
...مشاهده کامل متن آثار تاریخی است که زمان ساخت آنها به هزاران سال قبل بر می‌گردد. ازجمله این آثار می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
1- قلعه فرود در روستای کلات
2-قلعه زیبد در روستای زیبد
3- قبر پیران ویسه در درب صوفه
4- قلعه دختر در شوراب گناباد
5- قلعه دختر در بجستان
6- مقبره جغتین در گیسور
7 - خرابه‌های شهر غور در10کیلومتری شمال گناباد
8- قنوات قدیمی گناباد ، مهمترین آن در کتاب جغرافیای تاریخی گناباد تالیف اقای دکتر حسین مجتبوی قلعه فرود است.
آثار تاریخی بعد از اسلام نیز در گناباد شامل امام زاده‌ها و مساجد وزیارتگاهها است که مورد توجه مردم میباشد .
قلعه فرود در حدود 6 کیلومتری جنوب شرقی روستای کلات و 30کیلومتری جنوب غربی گناباد در شرق جاده آسفالته گناباد _ فردوس قرار دارد.
در بسیاری از منابع قدیمی به وجود این قلعه در منطقه گناباد اشاره شده و داستان مبارزه فرود پسر سیاوش با توس نوذر در آنجا ذکر شده است .
آثار بجا مانده از قلعه فرود
الف – آسیابهای تک زو در تنگل کلات در قسمت جنوبی هر یک به فاصله 30متر از یکدیگر که قسمت اعظم آن از بین رفته و فقط تکه هایی از تنوره‌های آن باقیست .
ب – آسیاب وسط که از نظر ضخامت دیوار وقطر تنوره نظیر آسیاب شمالی است .
ج – آسیاب جنوبی فعلا فقط کف تنوره سنگی وآثار ساروج آن ظاهر است . در بالای سه آسیاب سنگی مسطح در پناه دیوار قلعه وجود دارد که به نظر می‌آید منزل آسیابانها بوده است .
نهر آبی در مجاورت قلعه وجود دارد و با گذر از میان سنگهای کوچک و بزرگ آبشارهایی به ارتفاع 3 تا10 متر را تشکیل می‌دهد و روستای کوچک زو را مشرب می‌کند .
در غرب و شرق قلعه چهار غار وجود دارد که کمتر کسی به داخل آن رفته است .
برخی از منابع در تعریف کلات از مناطق دیگر ی نیز یاد کرده اند اما شواهد فراوان و قراین گوناگونی وجود دارد که منظور فردوسی درشاهنامه کلات گناباد جنوب خراسان است .
مردم روستای کلات در فصول مختلف به کارهای متعددی اشتغال دارند ، کار اصلی مردم روستا کشاورزی است که از اواخر زمستان با کاشت غلات شروع می‌شود.
پس از کشت غلات نوبت به کشت‌های بهاره نظیر سبزیجات و صیفی جات می‌رسد.
این محصولات شامل خیار سبز، تره، جعفری، ریحان، مرزه، لوبیا سبز و گوجه فرنگی می‌شود. مردم روستا در کنار کشاورزی خود کارهای متعددی از قبیل دامداری نیز دارند.
به این منظور در کنار کشت محصولات یاد شده کاشت علوفه‌های دامی نظیر یونجه، شبدر، ذرت علوفه‌ای و چغندر به منظور تامین نیاز دام‌های اهالی نیز انجام می‌شود.
دام‌های تحت پرورش شامل گوسفند، گاو و مرغ می‌شود. البته در فصل بهار پرورش کرم ابریشم که از کارهای با درآمد مناسب است نیز انجام می‌شود. از دیگر اقلام قابل کشت در روستا زعفران میباشد.
این محصول مدت هاست که در این منطقه کشت می‌شود و پیشینهٔ کاشت آن اگر قدیمی‌تر از زعفران قائنات نباشد هم دوره با آن میباشد. اقتصاد چند محصولی این منطقه این امکان را به مردم داده است که در صورت افت قیمت یا خسارات طبیعی وارده به برخی از محصولات، مردم دچار تنگدستی و فقر نشوند.
تمامی روستاهایی که در حوزهٔ آبریز روستای کلات قرار دارند از توابع روستا محسوب می‌شوند. این روستاها به ترتیب از ابتدای حوزهٔ آبریز که از گردنه کلات شروع می‌شود عبارتند از : روستای کارشک، روستای تک میدان، روستای زو، روستای میموند، روستای کج آباد، و آبادی‌های تک تنوره، تک درواس، کلاته کربلایی مختار.
در کنار روستا نیز آبادی‌های دیگر هستند که جزو روستاهای تابعه کلات محسوب می‌شوند اما در درهٔ تنگل کلات واقع نشده‌اند از جمله مهمترین آنها روستای محمد آباد است که جمعیت بالایی نیز دارد و در شرق روستا واقع است.
آبادی‌های دیگری نظیر کلاته ملا نبی نیز در غرب روستا واقع است.
منبع:
http://www.kalatdehyari.com/
http://www.kalat-gonabad.ir/
http://kalat-gonabad.rozblog.com/
