آینه کاری

آینه کاری از هنرهای بسیار قدیمی در ایران است که کاوشهای باستان شناسی گواه این مطلب می‌باشد. بازیافته‌های باستان شناسی در ایران نشان می‌دهد مردمی که در هزاره‌ی 4 ق.م در سیلک کاشان می‌زیسته اند از آینه سازی آگاهی داشته اند.
این آینه‌ها گرد و از مس و تقریباً به شکل صفحه محدب بودند. آینه‌های مسی دسته داری نیز در کاوش‌های دشت لوت به دست آمده که متعلق به هزاره‌ی 3 ق.م است.
با آغاز دوره‌ی مفرغ در پایان هزاره‌ی 3 ق.م آینه‌های مفرغی جایگزین آینه‌های مسی شد.
در کاوشهای شوش، تپه حصار دامغان، تپه‌ی خورویش (بین استان تهران و قزوین)، املش گیلان و نیز در میان برنزهای لرستان به اینگونه آینه‌ها دست یافته ایم که همانند آینه‌های مسی برخی دسته دار و بعضی پایه دارند.
و یکی از علل استفاده از آینه از دیرباز تا کنون این است که آب و آینه همواره نزد ایرانیان به صورت دو نماد پاکی، روشنایی، ...مشاهده کامل متن بخت، راستگویی و صفا شمرده شده است.
اما کاربرد آینه در ادوار گوناگون متحول شده است. اما استفاده از آینه در بنا نیز پیشینه‌ی بسیار دارد. «بنابر مدارک موجود، گویا برای نخستین بار آینه در تزئین بنای دیوان خانه شاه طهماسب صفوی در قزوین به کار گرفته شده است.» (ریاضی، 1375، 11) خواجه زین العابدین علی عبدی بیگ نویدی شیرازی در کتاب «دوحه الازهار» که پیش از سال 955 ق سروده شده در صف دیوانخانه‌ی قزوین اشعار بسیاری دارد.
و در همین منبع آمده است که پیشینه‌ی کاربرد آینه در بنا حداقل به نیمه‌ی سده‌ی 10 ق / 16 م می‌رسد. پس از انتقال پایتخت از قزوین به اصفهان در این شهر و شهرهای دیگر ایران چون بهشهر گسترش یافت و در تزئین بسیاری از کاخهای دوره‌ی صفوی که شمار آنها به نوشته شاردن تنها در اصفهان به 137 دستگاه می‌رسید، از این هنر بهره گرفته شد.
که در این میان «آینه خانه» از همه مشهورتر بود. «آینه خانه» به روزگار پادشاهی شاه صفی در کنار زاینده رود ساخته شد. اما این هنر در دوره‌ی قاجار مورد استفاده بیشتری قرار می‌گیرد که در قزوین نیز در بناهای بسیاری نمونه‌های آینه کاری مشاهده شده است که از آن میان حسینیه‌ی امینی‌ها و بنای متبرک امام زاده حسین درخشش بسیاری دارد و در پایان سده‌ی 14 ق/ سده 19 م این هنر به گونه ای محسوس از محدوده‌ی اماکن مقدس و کاخها بیرون آمد و به صورتی گسترده حتی در بعضی خانه‌های مسکونی و مراکز عمومی چون تئاترها، رستورانها، مهمانخانه ها، فروشگاهها و آرامگاههای خصوصی و جز آن به کار گرفته شد. طرحهای رایج در آینه کاری رایج‌ترین طرحها در آینه کاری مشهور به «گره» است که از نظر گوناگونی اشکال و تنوع و کاربرد آن در رشته‌های مختلف هنر ایران، در نوع خود مانند ندارد.
طرحهای دیگر چون قاب بندی به شیوه‌های گوناگون و یا ترکیب و تلفیقی از آنها شمسه، ترنج، لچک، قطار سازی، اسلیمی، مقرنس، نیم گره‌های گود که به کاسه مشهورند. متداول بوده و اکنون معمول است.
در مواردی که در آینه کاری قطعه‌های بزرگ آینه به کار می‌رفت نیز معمولاً سطح کار را با رنگ سفید نقاشی می‌کردند و طرحهای متنوع بر آن پدید می‌آورند. در سالهای اخیر نوعی آینه کاری با شیشه‌های رنگارنگ که طرح آن بیشتر شامل گل و بوته، ترنج و نیم ترنج و جزء آن است، متداول گشته که برخلاف شیوه سنتی که قطعات آینه همگی هندسی و گوشه دار است، آینه و شیشه‌های به گونه منحنی و گرد یا بادامی و جزء آن بریده می‌شود و به کار می‌رود.
این شیوه آینه کاری توام با شیشه را «یاقوتی»می خوانند. اما گاهی قابهای تشکیل دهنده سقف تنها از آینه‌های مستطیل شکل شامل می‌شد و بازتاب تصویر دیوارهای آینه کاری شده و اشیای داخل تالار و نقش‌های رنگارنگ قالی کف تالار و دیگر اشیا تالار را در خود داشته و منظره ای دلپذیر پدید می‌آورد.
سقف «تالار آینه» کاخ گلستان یکی از بهترین نمونه‌های این گونه آینه کاری است. اما به طور کلی اوج آینه کاری در عصر صفوی و قاجار است از این نمونه در شهر قزوین یافت می‌شود. که در چند بنا بسیار چشم گیر شد که نام دو بنا پیشتر ذکر شد که عبارت بودند از آینه کاری بنای امام زاده حسین (ع)، آینه‌های زیبای حسینیه‌ی امینی ها، و بنای دیگر که قابل ذکر است امامزاده اسماعیل (ع) است که بنایی در نزدیکی خیابان سپه1 قزوین است. روش کار ( سطوح صاف) تابلوهای آینه ای روش کار به این صورت می‌باشد که بر روی صفحه ای که اکثر اوقات گچی می‌باشد قطعات آینه را که براساس طرح مورد نظر با ابزاری به نام الماس تراش داده و به شکلهای گوناگونی که نقوش سنتی و هندسی ایرانی هستند، برش می‌دهند.
به طور مثال، مثلث، لوزی، شمسه، طرقه، طبل، سرمه دان و . . . سپس همانند پازل به شکل موزاییکی با چسب مخصوص این قطعات را در مکانهای از قبل تعیین شده قرار می‌دهند و از این نوع تابلوها امروزه در رستورانها و هتلها و تالارهای پذیرایی بیشتر استفاده می‌شود.
اما به علت نادر بودن اساتید آینه کاری و شاید هزینه‌های گزاف و درآمدهای پایین و دگرگونی سلیقه‌ی مردم امروزه از این هنر کمتر در بنا استفاده می‌شود و بیشتر در اماکن متبرک و مقدس استفاده می‌شود. روش کار (سقف) اما شیوه‌ی کار در سقف بنا، به این صورت است که هر شبکه چند ضلعی بر طیق یک طرح هندسی ساخته می‌شود که با تقسیم دایره به اجزای مساوی تقسیم می‌شود.
بسته به اینکه دایره ابتدا به سه، چهار یا پنج قسمت تقسیم شده باشد، پایه موزون [=ریتمیک] این شبکه مثلث متساوی الاضلاع مربع یا پنج ضلعی (ستاره پنج پر) و همچنین مضرب این اشکال یعنی شش ضلعی یا دو مثلث درهم، هشت ضلعی یا ستاره هشت پرو غیره خواهد بود.
همچنین تشابهی آگاهانه و عامدانه میان تقسیم مکانی که متأثر از شبکه ستاره‌های چند ضلعی است و تقسیم زمانی که در بنیاد قرائت قرآن و همینطور در بنیاد شعر عربی قرار گرفته است، وجود دارد. منبع : http://www.qchto.ir/?type=static&lang=1&id=94