آتشکده آذرخش یا مسجد سنگی
داراب،در جنوب کوه پهنا و در 6 کیلومتری شهرستان
داراب، در 111 کیلومتری جنوب شرقی
فسا واقع شده و کاملا در دل صخره کوه، کنده شده است,این آتشکده یکی از آتشکده‌های خاموش
ایران است.
شهرستان
داراب که نام قدیم آن دارابگرد بوده‌است در فاصله ۲۷۵ کیلومتری خاوری
شیراز است.
بنای مسجد، محوطه صلیبی شکلی است که در اطراف آن، دورتادور، رواقی با جرز، ستون و دهانه‌های طاقدار قرار گرفته است.
محققان بر این عقیده‌اند که بنا در آغاز
معبد مهر پرستان آریایی و در
دوره ساسانیان به آتشکده و در دوران اتابکان
فارس (652 هجری قمری )با ساختن محرابی در ظلع جنوبی آن،به مسجد تبدیل شده است که اکنون به نام مسجد سنگی،معروف می‌باشد.
ستون‌های آن تماما سنگی است و مساحت این آتشکده ۴۲۰ مترمربع است .
این مکان به عنوان یکی ازمقدس‌ترین آتشگاههای زردشتیان یادشده است.
برخی صاحبنظران مانند پرفسور "دیتریش هوف" آلمانی معتقدند این بنا در دوران اسلامی و از ابتدا به عنوان مسجدساخته شده است .
بخشی
...مشاهده کامل متن از سقف این سازه باز است و در زیر آن حوض کم‌عمقی قرار دارد.
در بیرون این سازه، اتاق کوچکی در کوه ساخته شده که ظاهرا جایگاه نگهبان آتشکده بوده‌است.
در نزدیکی آتشکده، آسیابی در دل کوه ساخته شده‌است که از نظر معماری بی نظیر است. این آسیاب دارای دو تنوره‌ی بزرگ سنگی در بالای کوه‌است، که از راه آنها آب وارد آسیاب می‌شده است.
مسجد در دو قسمت کتیبه دارد؛ یکی کتیبه محراب و دیگری کتیبه ای است که در قسمت بالای ورودی داخلی جلوخان و ابتدای ایوان شرقی در بالای درگاه و جرز‌های طرفین آن قرار دارند.
متن یکی از این کتیبه‌ها فرسوده و به مرور زمان دچار صدمه شده و دیگری دارای متن کوتاهی است. کتیبه بالاناخوانا است و کتیبه پائین تاریخ سال 652 را نشان می‌دهد.
پوشش چهار بازوی محوطه صلیبی شکل، به شکل طاق گهواره‌ای ساخته شده ولی پوشش بخش میانی به صورت مربع بریده است و فضای روبازی دارد و در زیر آن و وسط تالار، حوض 4 گوش کم عمقی ساخته شده است
طولانی‌ترین قسمت بنا، طول شرقی غربی است که از در ورودی شروع می‌شود.
ورودی‌های آن در سمت جنوب شرقی قرار دارد و فاصله آن از ابتدای درگاه ورودی تا انتهای شمال غربی تقریبا 20 متر است.
در قسمت ورودی،یک هشتی به ابعاد 78/2 و 60/9 متر وجود دارد، که البته با انحرافی که در این قسمت بوده، ابعاد آن اندکی متغیر است. دورتادور مسجد را رواقی به عرض 1 تا 10/1 متر همراه با جرزهایی احاطه کرده است، که در سمت محراب مسدود می‌شوند.
طول دو سوی دیگر مسجد که یکی در راستای جنوب غربی و دیگری در امتداد شمال شرقی قرار دارد حدود 18 متر است.
سقف‌ها و جرزها، به جز در راهروهای گردشی اطراف، همگی قوس بیضی شکل نزدیک به جناغی دارند و در واقع همانند طاق آهنگ هستند.
درگاه بیرونی مسجد سنگی، دارای 70/4 متر ارتفاع و 15/2 متر عرض است. نمای بیرونی مسجد سنگی، سردرهای مساجد اسلامی را تداعی می‌کند، که به صورت ستونها و در دو طرف ورودی تراشیده شده و متصل به دیوار مسطح بیرونی است.
مسجد دارای قوس جناغی اسلامی است، که با قوسهای متداول دوره ساسانی و طاق‌های آهنگ داخل مسجد سنگی تفاوت آشکاری دارد.
نمای ظاهری مسجد، بیشتر اسلامی نشان می‌دهند ,داشتن محراب مقرنسکاری با خطوط کوفی، بویژه قطع شدن راهروها در دو طرف محراب و قرار گرفتن آن در سمت قبله و کتیبه‌های کوفی، دلایل اسلامی بودن بناست.اما، از وجود عناصر ساسانی نیز در اینجا نباید غافل بود.
به نظر می‌رسد که کار احداث این بنا با کندن کوه از بالای نورگیر شروع شده و به صورت یک چاه با پلان مربع پایین رفته است و سپس از 4 سمت دیواره‌های چاه، ایوان‌های مسجد کنده شده‌اند که از نظر زمانی می‌تواند تاریخ اتمام آن را به یک چهارم کاهش دهد.
این بنا با شماره 229 توسط سازمان میراث فرهنگی و گردشگری به ثبت تاریخی رسیده است.
منبع:
http://fa.wikipedia.org
http://hamshahrionline.ir/details/117534
http://shahre-ma.persianblog.ir/post/27
http://www.magiran.com/npview.asp?ID=2607046
http://www.darabr.blogfa.com/post-21.aspx
