روستای اشتبین

روستای پلکانی اشتبین که مربوط به دوره صفوی می‌باشد در حاشیه سواحل زیبای ارس در دل کوههای بلند آذربایجان شرقی قرار دارد و از توابع بخش سیه رود و دهستان نوجه مهر شهرستان جلفا می‌باشد.
طبیعت زیبا و سبز این روستا بهشت را به تصویر می‌کشد. مسافران پس از گذر از جلفا، روستای سیه رود، نوردوز (مرز ایران و ارمنستان) روستای دوزال، کردشت از سه راهی هراس به روستای زیبای اشتبین وارد می‌شوند.
فاصله روستا از جاده اصلی و مرزی سیه رود-خداآفرین حدود 7 کیلومتر است. روستای اشتبین از یک سو کاملا به دیواره کوه تکیه کرده است و تنها راه ارتباطی آن با اطراف، جاده ایست که از سمت مرز نوردوز و کردشت به طرف روستا می‌آید.
به گفته کارشناسان علت نامگذاری روستای اشتبین بدین نام این است که، این روستا از ترکیب سه روستای همجوار به نامهای «هراس»، «جعفرآباد» و «سیاوشان» تشکیل شده و از این رو «اوشتبین» مرکب از دو کلمه «اوش» به معنی عدد سه و «تبین» به معنی طایفه در زبان تاتی تشکیل شده است.
همچنین عقیده اکثریت مردم این روستا این است که چون روستا در میان سه کوه بلند واقع شده است، نام روستا از ترکیب دو کلمه «اوش» به معنی عدد سه و «بیین» به معنی میان گرفته شده است.

این روستا که همچون یاقوتی سبز زیر آسمان فیروزه ای صاف و پاک می‌درخشد و با ارتفاع 3620 متر از سطح دریا در منطقه ای کوهستانی واقع شده است که رودخانه ارس از شمال و رودخانه هراس از شرق آن می‌گذرد.
روستای هراس در داخل دره ای در میان دو کوه بسیار مرتفع برروی سکوی عظیمی به طور مطبق قرار گرفته و شباهت زیادی به شهر ماکو دارد .

اکثر ارتفاعات و اراضی اشتبین را مراتع و جنگلها فرا گرفته است. آب و هوای اشتبین تابع آب و هوای منطقه ارسباران است. در مناطق جنوبی کوهستانی هوا سرد و در حوالی دره ارس گرم و معتدل و مطبوع است.
زمستانهای اشتبین در مناطق کوهستانی بسیار سرد و برفگیر می‌باشد و از نظر تقسیمات آب و هوایی جزء مناطق با اقلیم سرد و دارای زمستانهای طولانی می‌باشد.
بافت روستای اشتبین بواسطه احاطه باغات و سایر عوامل کالبدی نظیر ناهمواریها، بستر سنگی، شیب تند اراضی و شرایط اقلیمی خاص، کاملا فشرده و فقط در محدوده شمالی روستا امکان توسعه محدود وجود دارد.

اشتبین دارای سابقه تاریخی کهنی است و وجود گویش تاتی در روستاهای اقمار این آبادی (کرینگان و مردانقم) حاکی از پیشینه درخشان تاریخی آن میباشد. به گفته مردم این روستا، این روستای سرسبز در زمان‌های بسیار قدیم، حالتی قلعه مانند داشته است و کمتر کسی می‌توانسته است به آن دسترسی پیدا کند.
در گوشه و کنار اشتبین آثار تاریخی چندی بچشم می‌خورد. در حال حاضر چند کتیبه به خط ثلث مربوط به زمان شاه طهماسب و شاه عباس صفوی در این آبادی وجود دارد، و نیز گورستان قدیمی آن، کتیبه ای مرمرین مربوط به آرامگاه شخصی به نام خواجه ملک کدخدا به تاریخ 843 هجری قمری و کتیبه ای دیگر مربوط به خواجه احمد به تاریخ 976 هجری قمری بچشم می‌خورد.
در قبرستان روستای اشتبین، سنگ نبشته هایی مشاهده می‌شود که مربوط به 800 سال قبل است ولی متاسفانه به خاطر سوء مدیریت این سنگ نبشته‌ها ، شکسته هایی از این آثار بر زمین قبرستان پراکنده شده است.
همچنین در بین دیگر آثار تاریخی موجود در این روستا می‌توان به تعدادی از سنگ درب خانه‌های روستایی اشاره کرد که یکی از آن‌ها را مربوط به دوران سلطنت سلطان محمد خدابنده دانسته اند.
این روستا یکی از معدود روستاهای استان آذربایجان شرقی است که ده‌ها کتاب و آثار تاریخی از جمله کتاب تاریخ نادری در بین مردم روستا نگه داری می‌شود. نکته جالب این است که مردم این روستا نسبت به حفظ آثار هنرمندان خود در روستا حساسیت خاصی دارند و سعی می‌کنند که این آثار را خودشان نگه داری کنند.
در زمینه کتاب تاریخ نادری نیز می‌توان به این نکته اشاره کرد که این کتاب در حوالی سال 1231 توسط مشهدی محمدعلی نوشته شده است.
خانه‌های روستای اشتبین نیز معماری بسیار زیبایی دارد و حیاط هر خانه پشت بام خانه دیگر است. از لحاظ بافت، اشتبین جزو روستاهای پلکانی شکل است که دارای چشم انداز خیلی جالب می‌باشد.
در طراحی خانه‌های این روستای تاریخی به دلیل این که در شیب تند کوه واقع شده است هوشمندی زیادی به کار رفته است. خانه‌های قدیمی این روستا به شیوه معماری دوره صفویه و قاجاریه ساخته شده اند.
از دیگر عناصر معماری خاص روستا فضایی بنام «بنه گاه» یا « بنا گاه» بنا به گفته روستاییان به دلایل امنیتی شکل گرفته است. این قسمت از بنا هیچ روزنه ای به خارج ندارد و فقط از قسمت انتهایی سقف نورگیری می‌کند.
ارتفاع آن تقریبا برابر دوطبقه ساختمان است و چهار ستون چوبی که معمولا دارای سرستونهایی حکاکی شده هستند، سقف هرمی و چوبی آن را نگه می‌دارند. معمولا در زیر این سقف تنوری برای پخت نان وجود دارد.
نرده‌های زیبا، سرستونهای منقش، ارسی‌ها و پنجره‌ها همه از هنر و تمدن والای اهالی این روستا حکایت می‌کنند. تزئینات در شکل گیری معماری زیبای این روستا نقش بسیار مهمی ایفا کرده اند.

در شرق و پایین‌ترین قسمت دره روستا ، رودخانه ای در جریان است که با صدای دلنواز و منظره منحصر به فردش زینت و زیبایی خاصی بر روستا بخشیده است و حتی وجود باغ‌های وسیع و سرسبز در پرتو این رود است .
متاسفانه گاهی اوقات به علت عدم رعایت بهداشت وجاری ساختن فاضلاب‌های منازل (به دلیل بافت شهری فعلی وریختن خاکستر تنورها وفضولات حیوانی در رودخانه) بعضی مواقع رنگ رودخانه تغییر می‌یابد.
تولید ابریشم نیز در اشتبین سابقه طولانی دارد و کارگاههای تولید ابریشم زیادی در این منطقه وجود دارند. میوه‌های باغی و محصولات جالیز اشتبین بسیار مرغوب است.
انار، انجیر، گردو، گلابی، آلبالو، زردآلو، انگور، سماق، زغال اخته، ازگیل، انگور و توت به فراوانی از باغ‌ها به دست می‌آید. به علت نبودن سردخانه و عدم امکان دسترسی آسان به شهر بسیاری از این میوه‌ها از بین می‌رود.
گردوی اشتبین خوب و خوش خوراک است و خیلی چرب‌تر از انواع دیگر گردوهایی که در منطقه پیدا می‌شوند. همچنین انار این منطقه به دلایل ژنتیکی بسیار مرغوب است، بدون هیچ گونه کودی به عمل می‌آید و دو نوع مختلف دارد، سفید و قرمز.
انار، رب انار و لواشک انار اشتبین به قدری خوشمزه هستند که اگر کمی از ان را امتحان کنید، محال است از خیر خریدنش بگذرید.
لواشک‌های خانگی را زنان روستا با دقت و وسواس زیاد درست می‌کنند.
انجیرهای باغات هم بعد از فصل چیدن به انجیر خشک و نوعی شیرینی به نام میان پر تبدیل می‌شوند. میان پر یکی از ملزومات سفره شب یلدا و چهارشنبه سوری در آذربایجان است.
همچنین عسل اشتبین با کیفیتی بی‌مثال خرید منحصر به فرد شما از اشتبین خواهد بود. با کمی پرس و جو شاید بتوانید عسل سیاه کوهستان را هم پیدا کنید.
همچنین ابوالقاسم نباتی عارف و شاعر معروف آذربایجان در اشتبین بدنیا آمده و در این روستا نیز به خاک سپرده شده است. . او را می‌توان خلف راستین خواجه حافظ و عمرخیام دانست.
جمع اشعار به جای مانده از وی بیش از پنجاه هزار بیت است که تقریبا نصف آن به فارسی و نصف دیگر آن به ترکی است.
روستای اشتبین در تاریخ ۱۷ خرداد ۱۳۷۹ با شمارهٔ ثبت ۲۶۹۲ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است و یکی از جاذبه‌های مهم گردشگری منطقه بشمار می‌رود بطوریکه دورنمای طبیعی آن چشم هر بیننده ای را خیره می‌کند.

منابع:
http://www.mehrnews.com/detail/News/2022416
http://mojearasejolfa.ir/content/2822
http://www.fardanews.com/fa/news/254806/
http://www.negahmedia.ir/mob/media/show_podcast/8023
http://www.delgarm.com/tourism/about-iranian/24563
http://torbatgardeshgar.blogfa.com/post-256.aspx
http://www.irtg.ir/nature.php?id=66&name
http://ilna.ir/news/news.cfm?id=81755
http://parsinews.ir/news/page/0f5a5aced512eeb1914c81323b66c5c1