پل دختر میانه

پل دختر پل تاریخی و هنری در مسیر زنجان ـ میانه (20 کیلومتری جنوب شرقی میانه)،در جایی که رودخانه قزل اوزن به دامنه شرقی قافلان کوه می‌رسد بر روی این رودخانه قرار دارد.
از تاریخ ساختمان پل اطلاعات درستی در دسترس نیست . عده‌ای از باستان‌شناسان تاریخ پایه‌های آن را به عهد ساسانی نسبت می‌دهند ولی با توجه به شیوه معماری تاریخ ساخت آن را به قرن هشتم هجری تخمین زده‌اند.
مادام « دیولافوآ » باستانشناس کهنه کار (1920ـ1843 میلادی) که در دوره قاجار از میانه گذشته است ، در سفرنامه خود از معماری قوی این بنا تمجید کرده و نوع معماری آنرا منطبق با معماری اواسط قرن 12 میلادی دانسته است(قرن ششم هجری قمری).
او ، طاق اصلی پل را 24 متر نوشته است که با دو طاق مسطح 17 متری در طرفین احاطه شده است.
وی توضیح می‌دهد که عمق آب رودخانه بسیار است و عبور از رودخانه درمدت شش ماه از سال امکان پذیرنیست. طاق بزرگ مرکزی دارای کتیبه ایست با حروف طلائی که در روی زمینه آبی رنگ تیره برجسته دارد.این کتیبه قشنگ با رنگ آجرهای کهنه پل هماهنگی دارد و مجموع بنا که درمیان ...مشاهده کامل متن دو کوه واقع است عظمت مخصوصی دارد.
پروفسور پوپ در کتاب بررسی هنرهای ایران ، تاریخ بنای پل را اواخر قرن ١٥ میلادی(قرن 10 هجری) دانسته و اسم معمار را «حاج عباس بن الحاج محمد بن العباس قزوینی» و نام حاکم وقت را «محمد روان بن عثمان القزوینی» نوشته است ، ولی طبق کتیبه مرمری به خط نستعلیق که روی پایه وسطی قرار دارد ، پل در سال 933 هجری قمری توسط «شاه بیگیم بنت محمد بیک موصلی» تعمیر شده است.
طراحی و معماری پل چنان مهندسی است که در یک دهنه بزرگ توانسته است با ارائه یک طرح استثنائی همه تنشهای فشاری و برشی و حتی کمانشی را خنثی کند. پایه‌های پل چنان با طاق پل رابطه دارند که از فاصله دور می‌توانند سنگهای بزرگ طاق را نگه دارند.
یکی از ستونهای پل دختر میانه به همراه کتیبه پل این پل در دوره‌های مختلف دچار آسیب شده و بارها مرمت گردیده است که از آن جمله می‌توان به تعمیر و مرمت دوره آغامحمدخان قاجار اشاره داشت.
پل دختر در زمان تسلط دموکراتها بر آذربایجان (در اثر مین گذاری طاق میانی پل برای جلوگیری از ورود نیروهای شاه به آذربایجان) تخریب شد یعنی دهنه‌ی وسطی پل بکلی فرو ریخت ،بعداً این پل توسط ارتش ایران و بوسیله‌ی حمید سیاح وزیر راه افتتاح شد.
شکستگی دهانه اصلی پل مربوط به 21آذر سال 1325خورشیدی و جنگ بین قوای دولتی پهلوی دوم با فرقه دموکرات آذربایجان است. برای همین این پل در میان اهالی میانه به «سینیق کؤپرو» یا پل شکسته هم معروف است,این شکستگی آخرین شکست پل محسوب می‌شود.
این پل دارای سه دهانه بزرگ و پایه‌های سنگی عریض است و دهانه وسطی نسبت به دهانه‌های طرفین بزرگتر و دارای طاق بلندتری است.
در داخل پایه‌ها ، اتاقهای کوچکی با زیبایی و ظرافت بنا گردیده است که کنجکاوی هر بیننده را برمی انگیزد.
فضای طاقهای پل از سطح معمول آب کمی بالاترقراردارد و درست است که کم کم جمع و جور می‌شوند ولی روزنه‌های جبرانی برای موارد ضروری پیش بینی شده است. این‌ها با مساحت آجری درسطح پائین‌تری ازسطح قوس قراردارند.
پایه‌های پل روکاری‌های زیبایی به سبک گوتیک دارد,گل بندیل‌ها بارها مرمت شده و شکافهای کهنه نشان می‌دهد که پل بارهااز زلزله صدمه دیده است.این پل تماما از آجر وسنگ ساخته شده است وطاقهای آنرا از داخل کنده اند.
پل دختر چندین بار بتوسط افراد و شاهزاده‌های مختلف مرمت شده است.
این پل سه چشمه بزرگ دارد، چشمه وسطی هم بلند‌تر و هم عریض‌تر است و به همین دلیل از وسط پل بطرفین دارای شیبی است. آب برهای طرفین چشمه بزرگ از سنگ و مثلثی است.
در اطراف چشمه بزرگ دهلیزها و کنودهایی به چشم می‌خورد که بوسیله دو نیم ستون چند ضلعی اعث استقامت بیشتر پل می‌شوند.
روی پایه وسطی پل کتیبه آجری به خط نسخ وجود دارد که قسمتی از آن محو شده و از بین رفته و در سمت چپ کتیبه‌ای دیگر است که تاریخ ۹۳۳ هجری را نشان می‌دهد که آخرین تاریخ مرمت آن را نشان می‌دهد که بتوسط شاه بیگم بنت محمدبیگ موصللو انجام گرفته است.
عده ای عقید ه بر این دارند که چون سازنده آن دختری از شاهزادگان بوده به آن علت اسم دختر بر آن نهاده شده است که هر کدام بحث و داستان شیرین بخود دارد .
نظر اکثر باستان شناسان این است که ایزدبانوی ناهید، خدای آب و باران و فراوانی یکی از فرشتگان آئین زرتشت بوده و بخاطر آنکه این پل‌ها که اهمیت ویژه‌ای در زندگی و اقتصاد مردم داشته و از سیل آبها و خطرات جوی و طبیعی در امان باشد اسم دختر را برای آن می‌نهادند که این فرشته از آنها نگهداری و پاسداری نماید.
این بنا در سال 1310 خورشیدی با شماره 87 در مجموعه آثار ملی و تاریخی قرار گرفته است.

منابع:
http://fa.wikipedia.org
http://www.jjtvn.ir/display_full.aspx?data_id=21677
http://www.tabriz.ir/?PageID=164