قلعه بمپور

بمپور در 22 کیلومتری غرب ایرانشهر قرار گرفته و رودخانه با اهمیت بمپور که ازکوه‌های شمال‌شرقی ایرانشهر سرچشمه می‌گیرد، از جنوب بمپور به طرف غرب جریان می‌یابد و در انتها به هامون جازموریان می‌ریزد و ناحیه‌ی جلگه‌ای‌ست که 510 متر ازسطح دریا ارتفاع دارد و ارتفاعاتی در حدود 1700 متر زمــــین‌های جنوبی آن را پوشانده است.
آب و هوای آن به طور کلی گرم و نسبتا مرطوب است و بازدید از این مکان بهتر است، در فصل پاییز و زمستان صورت بگیرد زیرا از اردیبهشت ماه هوای این منطقه به شدت گرم میباشد. قلعه بمپور، در 24 کیلومتری غرب ایرانشهر ،در بخش بمپور و در یک کیلومتری شمال شهر بمپور قرار دارد و بر روی یک تپه مصنوعی بلند با ارتفاع 80 متر و با مصالحی از خشت و گل ساخت شده‌است و معروفترین قلعه بلوچستان است که زمانی بسیار طولانی مرکز حکومت کرمان و بلوچستان بوده‌است. در رابطه با اسم آن باید گفت؛ در بعضی از افسانه‌های محلی وجه تسمیه آن‌را مربوط به بهمن (پسر اسفندیار) می‌دانند که اول بهمن‌پور بوده و به مرور زمان به بمپور تبدیل شده است و همچنین بر اساس آثار مکتوب گذشتگان نام باستانی این محل ...مشاهده کامل متن href="/tourstate/255/بن">بن پهل بوده که با گذشت زمان به بن‌فهل، بن‌فول، بن‌فور، بن‌پور، و به بم‌پور (Bompour) تغییر نام پیدا کرده است که امروزه فارسی‌زبانان به اشتباه آن را بم‌پور(bam pour) تلفظ می‌کنند. بنا بر تحقیق باستان شناسان قدمت آن به دوره‌های ساسانی واشکانی بر می‌گردد.
این قلعه در زمان سلاجقه مورد استفاده بوده است. هرچند مردم بلوچستان بر این باورند که این قلعه توسط نادرشاه افشار ساخته شده و با وجود این که نادر اجازه ساخت قلعه‌ای را در منطقه بمپور به نصیرخان براهویی داد، اما بنای قلعه بمپور بسیار کهن‌تر از آن است و این قلعه در زمان سلاجقه مورد استفاده بوده است. «پاتینجر» یک جهان‌گرد اروپایی و (متخصص قلاع نظامی) که در سال 1810میلادی سفری به منطقه بلوچستان داشته است، در بازدید خود از قلعه بمپور، ضمن تمجید از این قلعه، درمورد محل احداث آن می‌نویسد: «افسانه و روایت عامیانه‌ای میان مردم بلوچستان حاکی است که فرمانده ارتش عظیم، هنگام عبور از این راه به سواران خود دستور داد تا توبره اسبان را از خاک و گل پر کنند و روی هم بریزند.
تعداد سواران آن‌چنان زیاد بود که وقتی خاک‌ها را بر روی هم انباشتند، تپه ای بر جای ماند». گرچه روایت یاد شده اندکی مبالغه‌آمیز به نظر می‌رسد، اما مروری بر ابعاد جغرافیایی تپه، نشان‌گر آن است که خاک این تپه از مناطق دیگر به محل ساخت قلعه «بمپور» منتقل شده است. در سال 1960میلادی خانم بئاتریس دیرینه شناس انگلیسی بخشی از سراشیبی تپه زیر قلعه بمپور را مورد کاوش قرار داد و آثاری از دوران آغازین تاریخ به دست آورد.
به اعتقاد «دوکاردی» سفال‌های به دست آمده در بمپور متعلق به 2700 سال قبل از میلاد هستند و نشان می‌دهد این مکان در نتیجه خشک شدن تدریجی از آبادی افتاده است.
درحالی که سابق بر این، بسیار آباد بوده و جمعیت زیادی را در خود جای می‌داده است. البته شباهت بنای قلعه بمپور با ساختمان‌های دوره ساسانی واقع در منطقه کرمان مانند قلعه دختر و قلعه بم نشان‌گر آن است که تاریخ اولیه این قلعه را می‌توان تا دوره ساسانی عقب برد. فرانسوا بالسانی، محقق فرانسوی و معاون آکادمی امور دریاهای فرانسه که در سال 1335ش از قلعه بمپور دیدن کرده که معتقد است: «آثاری که من در قلعه بمپور به دست آوردم طبق نظر متخصصان موزه لوور فرانسه، حداقل مسبوق به دوره ساسانیان است».
قلعه بمپور از جمله بناهای مسکونی و تدافعی است که تمام آن از خشت و گل ساخته شده و از دو قسمت ارگ حاکم نشین و عامه نشین تشکیل شده و حصاری مرتفع گرداگرد آن را احاطه کرده و چهار برج دیده بانی آن را حفاظت می‌کند و اتاق سربازان و انبارهای قلعه در قسمت جنوبی و عامه نشین قرار گرفته است. این قلعه از نظر نظامی، اهمیت قابل توجهی داشته و به مناسبت محل استراتژیک خود می‌توانست در مقابل هجوم بزرگ‌ترین قشون‌های نظامی نیز مقاومت کند.
بنابراین، مشخص است که استقرار قلعه در بالای تپه، بر حسب تصادف انتخاب نشده، زیرا این تپه به گونه‌ای به اطراف مشرف شده که محال است یک مهاجم دور از چشم نگهبانان به قلعه بمپور نزدیک شود.
به همین دلیل به نظر می‌آید قلعه بمپور یکی از قلاع نظامی و مهم آسیا و خاورمیانه به حساب می‌آمده است. قلعه بمپور در زمان‌های مختلف مورد تهدید و تخریب قرار گرفته و آسیب هایی به آن وارد شده به طوری که در زمان «آقامحمدخان محلاقی» در سال 1257هجری شمسی «حبیب الله خان سردار» برادر آقاخان محلاقی بار دیگر قلعه بمپور را به توپ بست.
در این دوره ، قلعه صدمات جدی دید؛ اما کاملا ویران نشد و قابل سکونت بود. در سال 1307هجری شمسی یک نیروی نظامی به سرکردگی سرتیپ امان الله جهانبانی قلعه را به توپ بست و بدین ترتیب ، یک قلعه تاریخی به ویرانه ای بدل شد.
قلعه بمپور با توجه به حوادث مختلف همچنان استوار و باصلابت پابرجا در ایرانشهر ایستاده است. به استناد پاره یی از نوشته‌ها بمپور به عنوان مرکز پورا در زمان کوروش کبیر در فاصله سال‌های 530-559 قبل از میلاد تحت سلطه وی بوده است.
در رابطه با معماری قلعه باید گفت، قلعه به صورت دو تکه ساخته شده و از نظر ارتفاع، این 2 بخش با هم یک‌سان نیستند و از نظر ارتفاع از دو بخش تشکیل شده است: 1- صحن پایین که در ورودی در دیواره شرقی آن قرار گرفته و برج‌هایی چند نیز آن را احاطه کرده‌اند.
علاوه بر این، اصطبل اسب‌ها و یک نقب برای فرار از محاصره به هنگام تسخیر احتمالی قلعه نیز وجود داشته است. 2- قسمت فوقانی قلعه ارگ و حاکم‌نشین بوده است.
بلندی تپه از صحن پایین بیش‌تر بوده به حدی که نفوذ به داخل ارگ برای مهاجمان به علت بلندی و شیب تند تپه، کار ساده‌ای نبوده است. هم‌چنین در دیواره اطراف قلعه 10 برج دفاعی قرار داشته است. قلعه از سه قسمت تشکیل شده است: 1- قسمت انتهایى که از دیوارهاى اصلى و درب‏هاى ورودى و خروجى و چند عدد برج و بارو براى حفاظت قلعه تشکیل شده است. 2- قسمت وسط که محل خانه‏هاى مسکونى بوده و داراى برج و بارو نیز بوده است. 3- قسمت فوقانى که ویژه فرماندهان و حاکم قلعه بوده و بیش‌ترین نقش دیده‏بانى از برج و باروهاى این قسمت به دلیل ارتفاع زیاد صورت مى‏گرفته است.
در محوطه قسمت فوقانى چاهى عمیق دیده مى‏شود که اکنون پس از گذشت چندین سال پر نشده است. در گذشته در داخل چاه یک محوطه سنگ فرش بوده که داراى سوراخى براى عبور نیروهاى قلعه در هنگام محاصره قلعه توسط دشمنان به خارج بوده است که در حال حاضر به علت حرکت شن‏هاى روان و گذشت زمان مسدود شده، اما چاه به قوت خود باقى است و دیوارهاى شرقى و غربى آن داراى فاصله زیادى از هم مى‏باشند و در سمت جنوب به یک‌دیگر نزدیک‌تر هستند و ضلع جنوبى در واقع کوچک‌ترین ضلع قلعه است.
هر طرف داراى برجى استوانه‏اى بوده که روى هم ده برج بوده‏اند. بزرگ‌ترین برج قطرش به هشت قدم مى‏رسد و توپ در این مکان قرار داشته است. دیوار اصلى همه اتاق‌ها را در بر گرفته است.
در صحن حیاط جنوبى یک ردیف اتاق و بالاتر از دیوار خراب شده، چندین اتاق وجود دارد. در قسمت بالا که ارگ نامیده مى‏شود چندین اتاق به صورت ردیفى در کنار یک‌دیگر قرار دارند و با پنجره‏هایى به خارج احاطه دارند. منابع: http://fa.wikipedia.org/wiki http://zahedan.irib.ir/index.php?option=com_alphacontent&ordering=3&limitstart=15&limit=8&Itemid=413 http://rcirib.ir/paygah_marakez/cities/amaken_text.aspx?id=2164&ccode=15 http://www.chn.ir/NSite/FullStory/Photo/?Id=103484&Serv=5&SGr=35 http://www.goftogoonews.com/Pages/News-_-18748.aspx http://adyclip.balochweb.com/post-4050.html http://www.ichto.ir/Default.aspx?tabid=111&galleryType=SlideShow&ItemID=971 http://www.balochpayam.ir/post/1167 http://www.iranstb.com/forum/topic1350.html