آتشکده ساسانی نطنز، آتشکده ای چهار طاقی و مربوط به دوره ساسانیان است که در شهرستان نطنز، خیابان مالک اشتر و در ضلع شرقی مسجد جامع ، کوی مسجد جامع، محله قصبه واقع شده است.
این آتشکده که در بافت قدیمی نطنز واقع شده یکی از مهمترین محورها‌ی گردشگری این شهرستان محسوب می‌شود و در راستای مسجد جامع، حسینیه تاریخی، گذر تاریخی و بازار نطنز قرار گرفته است و حفظ این اثر تاریخی به عنوان یکی از جاذبه‌های نطنز بسیار ضروری است.
آتشکده ساسانی در حال حاضر توسط خانه‌های خالی از سکنه اطراف احاطه شده و چون مسئولین مربوطه در آن را برای هر کسی باز نمی‌کنند ، راه رسیدن به آن دشوار و از داخل باغها است .
البته از روی بام خانه‌ها میتوان فقط به قسمت بالایی آن نزدیک شد . از بالای بام مسجد جامع و همچنین از کنار مسجد به راحتی میتوان بقایای گنبد فرو ریخته آن را دید .
کهنسالان محل به نقل از پیشینیان اظهار داشته اند که در داخل محوطه آتشکده آثار قبوری وجود داشته که مالکین زمین‌های اطراف آنها را محو نموده اند . پس بعید نیست که از این مکان در دوران آل بویه به عنوان آرامگاه استفاده شده باشد .در سال ۱۳۲۰ هنگام نوسازی خانه شخصی به نام حاج جعفر مهربانی واقع در جنوب آتشکده ، چاهی در حیاط حفر شد .
این چاه به کانال زیر زمینی که ابتدا و انتهایش نامعلوم بود برخورد کرد و در گود برداری حیاط نیز به گودالی با پوشش گچ مواجه گردیدند که مجددا آن را با خاک پر کردند .
تنها ستون‌های 4 گانه و طاق جنوبی و اندکی از لبه گنبد این آتشکده باستانی برجا مانده و سه طاق دیگر و سقف آتشکده بر اثر عدم رسیدگی سقوط کرده است. در حال حاضر دو جرز شمالی بصورت منفرد و دو جرز جنوبی همراه با یک تاق قرار دارند .
بخش جنوبی بنا به دیوار خانه‌های مجاور چسبیده است و در دیوار غربی آن هنوز آثار در یکی از منازل که به آن متصل بوده دیده می‌شود . بخش شمالی و غربی اما بصورت آزاد مانده و توسط باغ و زمین کشاورزی احاطه شده است .
چهارتاقی محوطه ای در حدود ۱۲۲ متر را اشغال کرده است . از چهارتاق ، چهار جرز آن بر روی دو سکو ، که یکی بر فراز دیگری ساخته شده دیده می‌شود .
ارتفاع مجموع دو سکو ۱۵/۲ متر و ابعاد حرزها ۶۷/۲ در ۷۸/۲ می‌باشد که هر کدام پس نشستگی به ابعاد ۶۷ سانتیمتر دارد و بر روی آن در قسمت ساقه گنبد ، گوشواره قرار گرفته است.
سالم‌ترین قسمت بنا ضلع جنوبی آن است که در آنجا دو گوشواره از چهارتاق ، و یکی از تاقهای چهارگانه باقی مانده است .مصالح به کار رفته در این بنا از قلوه سنگ رودخانه ای و ملات گچ و خاک می‌باشد .
برای کلاف کشی تاق‌ها الوار چوبی به کار رفته و از اندود گچ و کاهگل در پوشش بنا استفاده گردیده است و از سنگ‌های رودخانه در اندازه‌های بزرگ و مختلف و گل و گچ ساخته‌شده و بر تخت گاهی به ارتفاع 2 متر قرارگرفته که اسکلت آن هنوز سالم و مشخص‌کننده قدمت بناست و سطح داخلی بنا دارای پوشش گچی بوده و برخی ستون‌ها نیز دارای پوششی خاص از گچ و گل است.
آثار موریانه حاکی از حمله آنها به الوارها است که با از میان رفتن الوارها ، بر اثر تکان زلزله گنبد تخریب شده است .
بر روی لایه نازکی از گچ آثار رنگ آمیزی وجود دارد . در زیر این لایه گچی اندود کلفتی از کاهگل وجود دارد و کاه درون اندود را موریانه خورده است .
احتمالا این آثار رنگ آمیزی متعلق به دوره‌های بعدی بوده که آتشکده کاربرد اولیه خود را از دست داده بوده است . در واقع شاید بتوان گفت مربوط به زمانی است که مسجد دوره آل بویه در نزدیکی آن ساخته شد .
نزدیک بودن آتشکده و مسجد حاکی از آن است که مسجد در اراضی آتشکده ساخته شده است .
این آتشکده تا مدت زمان مدیدی در فضای ملک خصوصی قرار داشت.
آتشکده ساسانی نطنز در تاریخ ۱۸ تیر ۱۳۱۱ با شمارهٔ ثبت ۱۸۷ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است که جزو اولین آثارثبت شده ملی قرار دارد و یکی از آتشکده‌های چهارطاقی متعلق به دوره ساسانی است که ظرفیت‌های بالقوه ای برای جذب گردشگر دارد و نیازمند توجه بیشتر همگان می‌باشد.
منابع:
http://fa.wikipedia.org/wiki
http://www.farsnews.com
http://natanznews.ir/natanz/131
http://www.donyayesanat.com/content/view/1927/82/
http://www.yjc.ir/fa/news/4634867
http://www1.jamejamonline.ir
http://www.tasnimnews.com/Home/Single/318039
