گورستان ورنوسفادران مربوط به
دوره صفوی -
دوره قاجار است که یکی از این گورستان هایی است که از زوایای گوناگون از جمله تحلیل اشعار بر روی سنگ قبرها، تحیلی نقوش بر روی سنگ قبرها، خط شناسی، مشاهیر و ... می‌توان به آن پرداخت.
قبرستان ورنوسفادران، قبرستان قدیمی در خمینی شهر، بین خیابان شهید مطهری و آیت الله صهری در جوار مصلای نمازجمعه است که در جوار مصلای نمازجمعه قرار دارد.
این گورستان تاریخی به دلیل وسعت، کثرت مشاهیر مدفون در آن و وجود ابنیه ارزشمند تاریخی یکی از مهمترین محوطه‌های تاریخی و فرهنگی
ایران محسوب می‌شود.
دکتر سیروس شفقی در کتاب جغرافیای
اصفهان قدمت قبرستان ورنوسفادران را قرن دوم هجری ذکر کرده و عکسی از یکی از سنگ قبرهای متعلق به قرن دوم هجری چاپ می‌کند.
رسول صرامی نیز در کتاب خود سده در گذر زمان از وجود سنگ قبرهای قرن چهارم، هشتم و نهم هجری در این قبرستان خبر می‌دهد.
قدمت شهر و لازمه وجود قبرستان به عنوان یکی از عناصر هر جامعه ای این نظریه را به وجود می‌آورد که امکان دارد عمر این قبرستان به پیش از اسلام برسد. دراین گورستان قریب ۱۰۰قطعه سنگ عمودی و افقی به خطوط عربی، فارسی و نقش شیر وجود
...مشاهده کامل متن دارد که قدمت برخی سنگ قبرها به 700 سال می‌رسد.
از نکات جالب در گورستان ورنوسفادران که البته منحصر به این قبرستان نیست، باید به وجود برجستگی بر سر هر قبری اشاره کرد که براساس این برجستگی ها، شناسایی سنگ قبر مردان و زنان حتی برای افرادی که سواد خواندن ندارند نیز به راحتی میسر است.
این برجستگی بر سر قبر مردان تنها در بالای قبر مشاهده می‌شود، در حالی که بر روی قبر زنان، به صورت دو برجستگی در بالا و پایین قبر قابل مشاهده است. همچنین بر روی سنگ قبرهای صفویه و قاجار، وجود گودالی به اندازه یک کاسه کوچک در بالای سنگ قبر موجود است.
گودالی که در وهله اول علت آن سوال برانگیز است ولی با کاوش و بررسی مشخص می‌شود این گودال به منزله یک کاسه آب تعبیه شده تا با ریختن آب در این گودال، حیوانات بویژه پرندگان تشنه نمانند.
نمونه ای که بیانگر دلسوزی مردم حتی برای حیوانات بوده و سودی از سوی مردگان به حیوانات می‌رساند.
در رابطه با محدوده قبرستان باید گفت، به گفته کهنسالان منطقه، محدوده این قبرستان پیش از این از ابتدای غسالخانه در جنوب قبرستان شروع شده و تا بالا ادامه می‌یافت.
به گونه ای که مرکز هلال احمر، هنرستان شهید رجایی و مجموعه کلانتری همه بخشی از این قبرستان به شمار می‌آمدند.
نکته قابل تامل آن است برخلاف حال حاضر که کانون این قبرستان در شمال و جنب مصلی قرار دارد پیش از این این کانون در جنوب قبرستان بوده است. به عبارت دیگر قدمت قبرستان هر چه به سمت جنوب و غسالخانه برویم افزایش پیدا می‌کند.
مشاهیر ذیل بخشی از مشاهیر مدفون در قبرستان ورنوسفادران هستند که با تکیه بر اسناد تاریخی، پژوهش و بررسی در مقابر این گورستان به دست آمده است. بدیهی است با توجه به قدمت قبرستان، بسیاری دیگر از بزرگان هم در این قبرستان‌ها دفن شده اند که به دلیل ثبت نشدن، نام و مشخصاتشان برای ما نامشخص است.
اصغر عرب در خصوص نحوه تقسیم بندی قبرستان می‌گوید: "در این قبرستان، مزارها به صورت طایفه ای است و طایفه‌ها به صورت ختیره ای (آرامگاه) وجود داشت مثل طائفه‌های جبل عاملی، صهری، میراشرف، میرداماد، آذری که همه خاندان‌های علمی بوده اند.
تا سال 62 تعداد زیادی ختیره‌ها در این گورستان وجود داشت که سال 1362 عموم آنها تخریب شد و اینک چند ختیره محدود باقی مانده است." آذربایجانی نیز در این باره می‌گوید: "تعداد ختیره‌های این گورستان زیاد بود.
چهار ختیره بزرگ و اصلی در چهارسمت قبرستان وجود داشته که دو ختیره آن هم اکنون باقی مانده است که یکی از آنان مرمت شده که مقبره آن متعلق به دوره صفویه بوده و خود بنا متعلق به صفوی یا زندیه است."
وی ادامه می‌دهد: "بزرگترین ختیره مربوط به پدر حاج سید ابراهیم پدربزرگ امام جمعه (نوادگان او به نام موسوی هستند) بوده که نزدیک مقبره آیت ا... جبل عاملی قرار داشته است."
با توجه به قدمت قبرستان، بسیاری دیگر از بزرگان در این قبرستان‌ها دفن شده اند که به دلیل ثبت نشدن، نام و مشخصاتشان برای ما نامشخص هستند و همچنین مشاهیر بنام بسیاری در این قبرستان مدفون گشته اند ازجمله: علامه میرمحمد اشرف از نوادگان استاد فلاسفه، میر محمد باقر داماد (معروف به میر داماد) و از شاگردان برجسته علامه مجلسی ، آیت الله سید محمد صالح میردامادی، میرزا محمود ورنوسفادران که از نویسندگان و ریاضی دانان عصر صفوی است و بسیاری از بزرگان دیگر در این قبرستان مدفون شده اند.
گورستان ورنوسفادران در تاریخ ۱۷ اسفند ۱۳۸۱ با شمارهٔ ثبت ۷۶۶۲ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
منابع:
http://fa.wikipedia.org/wiki
http://forsatonline.ir
http://km.isfpnu.ac.ir/Default.aspx?tabid=903
