قلعه فورگ

قلعه فورگ در روستای فورگ از توابع شهرستان درمیان در استان خراسان جنوبی در ۵ کیلومتری درمیان و در شرق شهر بیرجند قرار دارد.
قلعه‌های بیرجند، در دوره‌های مختلف احداث شده‌اند. وجود مناطق کوهستانی زیاد باعث شده که پای فرقه اسماعیلیه به این منطقه باز شود و برای دفاع از خود، قلعه‌های مرتفع و محکمی در اکثر مناطق این شهرستان و شهرهای جنـوبی خراسان ساخته و باقی بگذارند.
ساخت این قلعه در زمان " میرزا بقاخان "حاکم منطقه ای از سوی نادرشاه شروع شد پس از وی پسرش " میرزارفیع خان "ساخت قلعه را به اتمام رساند مصالح بکار رفته در بنا سنگ،آجر، خشت ،گچ، آهک و ساروج است و پس از وی پسرش میرزا رفیع خان ساختمان قلعه را به اتمام رسانده است در زمان حکومت شوکت الملک به دستور وی سپاهیانش به قلعه هجوم برده، حاکم آن را دستگیر کرده و قلعه را فتح می‌نماید.
تاریخ ساخت این قلعه در کتاب دیوان لامع، نوشته محمد رفیع بن عبدالکریم در میانی، سال ۱۱۶۰ ه.ق. ذکر شده است.
قلعه فورگ بعد از ...مشاهده کامل متن href="/touritem/402/قلعه-الموت">قلعه الموت مهم‌ترین مقر حضور اسماعیلیان به حساب می‌آمده و در این محل فداییان مطلق را تحت تعلیم و آموزش‌های مخصوص قرار می‌دادند. فداییان مطلق گروهی بودند که حتی اسم نداشته و پس از ترک قلعه برای انجام ماموریت نام‌شان عوض می‌شد و به اسم مستعار برای قتل دشمنان فرقه اسماعیلیه می‌رفتند.
اساس تعلیم فداییان به این صورت بود که بتوانند دشمن را غافل‌گیر کرده، یک یا دو ضربه کارد به او زده و قبل از این که دیگران به خود بیایند، ناپدید گردند.
این قلعه طی چند سال گذشته توسط سازمان میراث فرهنگی مرمت شده است در جریان فصل اول پی کاوی و کاوش ، بخش هایی از قلعه فورگ کاوش شد در قسمت شاه نشین قلعه فورگ که دو طبقه احداث شده است ریزش بقایای معماری باعث انباشته شدن توده خاک به ارتفاع بین یک تا یک و نیم متر شده بود که ضرورت داشت با برداشتن این آوار‌ها ، وضعیت دیوار‌ها با کف و سایر عناصر معماری مشخص شود .
در جریان این فصل بخش‌های زیر ظاهر شدند . چهار ستون قطور چهار ضلعی سنگی که به عنوان نگهدارنده طاق‌ها و پوشش فضای تالار شاه نشین عمل می‌کردند ، کف این فضا و نیز بخش عمده دیگر که نقبی است که راه مخفی ارتباطی قلعه با خانه‌های روستا را برقرار می‌کرده است .
این قلعه بر روی کوهی احداث شده، فضای داخلی قلعه نیز با توجه به گستردگی مجموعه از جبهه شرقی به سمت غرب قلعه شامل سه قسمت مهم می‌باشد در قسمت شرقی قلعه فضاهای ایجاد شده جهت نگهداری احشام و انبار علوفه و تامین آب و محل زندگی خدمه بوده است اتاق اصطبل بصورت طولی و با سقف گنبدی نشانگر معماری این بخش از قلعه بشمارمی رود.
در فاصله 50 متری از محل نگهداری احشام، محلی برای نگهداری آذوقه و تدارکات نظامی و زندگی نظامیان داخل قلعه و نگهبانان اختصاص داده شده،که این بخش دارای اتاقهای کوچک و بزرگ با فضاهای خاص است.در فاصله 30 متری از اتاقهای تدارکات نظامی مرکزیت قلعه قرار دارد که با توجه به ارتفاع حدود 25 متر در دو طبقه احداث شده که هر طبقه از آن حدود 20 اتاق دارد که در حال حاضر چیزی از آن اتاقها باقی نمانده است این قسمت از قلعه که مرتفع‌تر از دیگر بخشهای قلعه بوده است محل زندگی خصوصی حاکم و خانواده اش بوده است علاوه براتاقهای مذکور در این بخش حمام،مسجد و آب انبار نیز وجود داشته که با توجه به ویرانیها پلان آن قابل رویت است .ساختمان قلعه دارای 18 برج مدور و مرتفع بوده است که در حال حاضر فقط تعدادی از آنها باقیمانده است.در حد فاصل دو برج کنگره هایی نیز قرار داشته که جهت دفاع و سنگر از آن استفاده می‌شده است.این قلعه دارای پلان نامنظم بوده که مهمترین عامل شکل دهنده قلعه شکل خاص کوه و توپوگرافی آن است.فضای داخلی قلعه از سمت شرق به غرب دارای سه قسمت اصلی است بخش اول در سمت شرق شامل انبار علوفه، محل زندگی خدمه، محل نگهداری احشام و حوض انباری به مساحت 126 متر مربع و به ارتفاع 4 متر می‌باشد که گنجایش 378 متر مکعب آب را داشته است.
بر بلندای حصار و برج‌ها، سازه‌های کنگره دار منافذی (تیرکش) برای دیده بانی و دفاع وجود دارد.دروازه اصلی قلعه در ضلع شرقی و یک دروازه کوچک­تر در ضلع شمای آن قرار دارد.تعداد 29 برج مدور در فواصل مختلف حصار قرار گرفته‌اند که برای دیده‌بانی و دفاع از آنها استفاده می‌شده است.
شاه نشین در بلندترین نقطه قلعه قرار دارد و فضاهایی چون اصطبل، مسجد، آب انبار، اتاق‌هایی که در دو طبقه ساخته شده بودند، را در بردارد.
آن چه در منابع تاریخی به روستای فورگ اشاره کرده اند، بیشتر مربوط به سفرنامه هایی است که به دوران متاخر تعلق دارند.
مهم‌ترین افرادی که در سفرنامه‌های خود اشاراتی به روستای فورگ دارند دکتر فوربز در سال١٨١٤ میلادی، کلنل مک گرگر در سال ١٨٧٥ ونیز فریر، خانیکف وبلو.
در سال ١٣١٢ ه.ق هستند.
ساباط‌های متعدد و طولانی یکی از جذابیت هایی است که بافت روستای فورگ دارد. ساباط‌ها علاوه بر نقش امنیتی و هماهنگی با اقلیم در استفاده بهینه از فضا نیز بسیار موثرند.
حلاج مقدم اظهار می‌دارد: روستای فورگ پنج محله دارد که قدیمی‌ترین آن‌ها محله حوض سراوانان است که در نزدیکی قلعه قرار دارد همچنین سرده، مسجد بلال، پایین ده و چهکاب از سایر محله‌های قدیمی به شمار می‌آید
مولف کتاب عین الوتابع، قلعه را این گونه توصیف کرده است: قلعه فورگ در روی کوهی است که از آجر پخته، دیوار و بارو.فضای داخلی قلعه از قسمتهای مختلف مانند محل زندگی خدمه ، اصطبل ، انبار مهمات ، کوره آجر پزی و آب انبار تشکیل شده است که به وسیله حصار قلعه و برج‌های مدور احاطه شده اند .
بالای حصار و برج‌ها کنگره دار است و منافذی ( تیر کش) جهت دیده بانی و دفاع در آن تعبیه شده است دروازه اصلی در ضلع شرقی و یک دروازه کوچک‌تر در ضلع شمالی آن قرار دارد شاه نشین در بلندترین نقطه قرار دارد و فضایی از قبیل اصطبل ، آب انبار ، اتاق‌های ساخته شده در دو طبقه و مسجد را در بر دارد .
این بنا در زمان حکمرانی شوکت الملک اول توسط سپاهیان وی فتح و از آن به بعد غیر مسکونی و متروک شد . قلعه فورگ بر بالای صخره ای سنگی همراه با 18 برج پس از قرون متمادی همچنان در تاریخ بیرجند قامت خود را استوار نگهداشته است .
تاریخ ساخت این قلعه در کتاب دیوان لامع ، نوشته محمد رفیع بن عبدالکریم در میانی ، سال 1160 ه .ق . ذکر شده است . مولف کتاب عین الوتابع ، قلعه را این گونه توصیف کرده است ساخت بنای این قلعه در زمان « میرزا بقاخان » - حاکم منطقه _ از سوی نادر شاه آغاز شد .
پس از وی ، پسرش « میرزا رفیع خان » ساخت قلعه را به اتمام رساند . این قلعه تاریخی از سنگ ، آجر ، خشت ، گچ ، آهک و ساروج ساخته شده است . قلعه فورگ در روی کوهی است که از آجر پخته ، دیوار و باروج آن را به طور محکم ساخته اند و پایه آن را سنگ چین نموده اند و دو شیر در اطراف خود داشته با دو خاکریز که قطر هر یک پنج در پنج است .
این بنا در زمان حکمرانی شوکت الملک در منطقه توسط سپاهیان وی فتح و با دستگیری آن غیر مسکونی و متروک شد . این بنا با شماره 3450 در تاریخ 28/12/1379به ثبت رسید.

منابع:
http://www.yjc.ir/
https://fa.wikipedia.org/