تپه زاغه در هشت کیلومتری شمال شرق دهستان سگز آباد از توابع شهرستان بوئین زهرا قرار دارد.
تپه زاغه با وسعت 20000 متر مربع قدمتش به هزاره ششم و هفتم باز می‌گرد و بعد از آن این محل به کلی متروک و اهالی آن به مکانی دیگر مهاجرت کردند
این تپه نخستین بار توسط دکتر نگهبان مورد بررسی و حفاری قرار گرفت و مجموعا ۲۱ خانه از آن بیرون آمد که بیشتر آنها خشتی بودند.
این تپه تقریباً گرد و رأس آن کمتر از یک متر از سطح زمینهای اطراف بالاتر است در بررسی‌های اولیه این تپه ،بقایای یکی از اولین اجتماعات کشاورزی به دست آمده که یکی از مکانهای اولیه استقرار در
ایران را معرفی می‌کند.
از سال ۱۳۴۹ خورشیدی حفاری‌هایی توسط هئیت‌های باستانشناسی دانشگاه
تهران در این مکان انجام شده است. اشیایی از
تپه زاغه به دست آمده که در حال حاضر در موزه باستانشناسی دانشگاه
تهران نگهداری می‌شوند.
اشیای به دست آمده از این تپه عبارتند از: ریتون‌های کره‌ای، مخروطی و استوانه‌ای شکل، مُهر، پیکرک (مجسمه‌های کوچک) حیوان و انسان، تیغه و آثار سنگی و استخوانی.
به نظر می‌رسد
تپه زاغه ...مشاهده کامل متن قدیمی‌ترین بقایای باستانی را دربر دارد و پس از متروکه شدن آن، استقرار در تپه باستانی قبرستان آغاز شده است.
معماری بناهای زاغه اکثراً با چینه و خشت بوده و برای پوشش سقف آنها از تیرهای چوبی استفاده شده است.
برای پخت و پز نیز از انواع اجاق در اتاق‌ها استفاده می‌کردند.
سفالهای تپه زاغه به رنگ قرمز یا نخودی با سطحی صیقل یافته است که اکثراً توسط سفالگران محلی در خارج از روستا پخته می‌شده است.
برخی از سفالهای این تپه، نقاشی شده و دارای اشکال هندسی می‌باشند.
سفالهای بدست آمده از این ساختمان از نوع سفال مخصوص زاغه و خشن و دارای پوشش نازک هستند.
نقوشی با رنگ خام بر روی سطح سفال دیده می‌شود که در بعضی موارد حرارت داده نشده و با مالش دست رنگ پس می‌دهند و پاک می‌شوند و بیشتر نقوش هندسی را نمایش می‌دهند .
ساختمان منقوش کشف شده در تپه زاغه در لایه چهارم این تپه واقع شده و بر اساس بررسی سفال هایی که بر روی کف ساختمان و در زیر دیوارهای فروریخته اطراف ساختمان قرار گرفته و از خطر تخریب محفوظ مانده است
این ساختمان منقوش که به بهترین وجهی با توجه به امکانات موجود در دوران پیش از تاریخ، آراسته و تزیین گردیده ، برای یک نوع گردهم آیی و جلسات اجتماعی به کار می‌رفته است.
این ساختمان در مقایسه با خانه‌های کوچکی که در دوران‌های پیش از تاریخ ساخته می‌شده و نمونه‌های زیادی از آنها در حفاری‌های مختلف آشکار گردیده، در حدی استثنایی بزرگ و مجهز ساخته شده است.
تعداد زیادی سکو و نشیمن گاه برای نشستن افراد در این ساختمان تعبیه شده ، آتش دان و یا آتشگاه برای تامین حرارت در فصول سرما وجود داشته و اجاق برای پختن یا کباب کردن گوشت نیز قرار داده شده است.
دو محفظه برای جای دادن اثاثیه,ادوات و ابزار ساخته شده , اتاق کوچک‌تری برای نگاه داری اشیا و یا زندگی در آن در نظر گرفته شده است.
ساختمان و دیوارهای آن در وضع خاصی با رنگ آمیزی ، نقاشی و سربزهای کوهی تزیین شده است.
سر بزهای کوهی که در ساختمان منقوش زاغه فقط جنبه تزیینی نداشته و احتمالا ارتباط خاصی با عقاید مذهبی و افکار سنتی این اقوام نیز داشته است.
این ساختمان برای دوران طولانی مورد استفاده قرار می‌گرفته و تعمیرات بعدی که در آن انجام گردیده ، طول مدت پا برجایی آن را در وضع و حالی که بسیار مورد توجه و مهم بوده و از آن در نهایت دقت و مراقبت نگهداری می‌گردیده و گاه گاه نیز تعمیر می‌شده است، نشان می‌دهد.
موارد مشابه و قابل مقایسه ای بین این ساختمان منقوش حفاری شده در تپه زاغه و هم چنین معبدی که در تپه چتل هویوک در فلات آناتولی حفاری شد و هم زمان با این ساختمان می‌باشد وجود دارد .
معبد چتل هویوک نیز مانند ساختمان منقوش زاغه در یک اجتماع دوران آغاز کشاورزی قرار گرفته و هم چنین داخل ساختمان با تزیینات نقاشی و رنگ آمیزی و سر گاو‌های متعدد بر روی سکویی آراسته گردیده بود.
احتمالا این ساختمان منقوش زاغه به عنوان معبد و محل مذهبی و مرکز اجتماعی برای این اقوام دوران اوایل نئولیتیک یا نوسنگی بوده است.
تعداد زیادی مجسمه‌های گلی کوچک زنان باردار که هر کدام بیش از چند سانتی متر ارتفاع نداشتند و هم چنین یک مجسمه بسیار کوچک زنی که فرزند نوزادش را به روی سینه نگاه داشته است به دست آمده و همگی احتمالا الهه مادر و یا الهه باروری می‌باشند
این مجسمه‌ها که همگی در ساختمان منقوش و اطراف مجاور آن و به خصوص در پشت دیوار شمالی و در ضمن حفاری آشکار شد، به خوبی می‌توانند دلایل دیگری بر اثبات این نظریه که این ساختمان احتمالا یک معبد و یا مرکز مذهبی و اجتماعی بوده است باشند
منبع:
http://fa.wikipedia.org
http://www.hamshahrionline.ir/details/94805
http://www.tebyan.net/newindex.aspx?pid=260852
http://www.mehrnews.com/detail/classicPhoto/2119622
http://rasekhoon.net/forum/thread/771780/page1/
http://tamadonema.ir/
http://www.qazvin.us/news-20931.html
http://www.ensani.ir/fa/content/292382/default.aspx
http://tamadonema.ir/
http://khabarfarsi.com/ext/6265747
http://www.mehrnews.com/detail/classicPhoto/2119622
