تپه زیویه ( گنکه سوراخ)

در 42 کیلومتری شمال شرقی شهرستان سقز، بخش زیویه، روستای زیویه تپه ای تاریخی و باستانی 3500 ساله، وجود دارد که یکی از شاهکارهای معماری بشریت در سده نهم تا ششم پیش از میلاد است .
این تپه که در اصل قعله‌ای بوده که شامل سالنها ، حیاط،اتاقهای متعدد، تالار ستوندار، انبار قلعه، ورودی اصلی و پلکان سنگی است.مهمترین اشیای به دست آمده از این منطقه سر عقاب طلایی وگردن بندهای طلایی است.
از نظر معماری و آثار هنری یکی از مکانهای منحصر به فرد این دوره تاریخی است.این قلعه شامل سالنها ، حیاط،اتاقهای متعدد، تالار ستوندار، انبار قلعه، ورودی اصلی و پلکان سنگی است.مهمترین اشیای به دست آمده از این منطقه سر عقاب طلایی وگردن بندهای طلایی است.
قلعه دارای حفاظی با دیواره‌های سنگی طبیعی است و با خشتهای گلی به ابعاد14*46*46 سانتیمتر ساخته شده است. درون حیاط قلعه چاه آبی قرار داشته که آب باران به آنجا هدایت و از آنجا خارج میشده است.
ساخت این قلعه به سالهای حدود 650 پ م بر می‌گردد و آتش قلعه را از بین برده است. گنجینه زیویه در سال 1325 توسط پسر بچه چوپانی به طور اتفاقی کشف شد و خیلی زود در بین مردم روستا تقسیم شد و مقداری از آن ناپدید شد.
آندره گدار رییس اداره باستان شناسی آن زمان مقادیری از آنرا برای موزه ...مشاهده کامل متن ایران باستان خریداری کرد و برخی از قطعات آن نیز سر از موزه‌های غرب در آوردند.
سارگن در کتیبه مربوط به 717 پ م از فتح ایزیرتو زیبیه و آرمایید و به آتش کشیدن این شهرها یاد میکند.
این قلعه بر روی تپه‌ای بنا شده که بر نواحی پیرامون آن مشرف بوده و تسلط کامل داشته است که امروزه از نظر گردشگری نیز چشم انداز بسیار زیبایی دارد.
سفال زیویه در مقایسه با دیگرسفالهای هزاره اول پیش از میلاد از ظرافت و زیبایی خاصی برخوردار است .
زیویه هم از نظر معماری و هم از نظر آثار هنری یکی از شاخص‌ترین مکان‌های دوره تاریخی محسوب می‌شود و احتمالاً مربوط به اقوام مانایی است که محل حکومت آنها شمال غرب ایران بوده است.
در قبرهای زیویه تعداد زیادی ریتون نیز کشف شده است. ریتونهایی به شکل گوزن مرغابی یا آبخوریهای ساده که از سفال قرمز رنگ ساخته شده اند.همچنین در میان آثار زیویه اشیای تزیینی طلایی به وفور دیده میشود که هر کدام از آنها ارزش بالای هنری دارند.
برای نخستین بار از این بنای تاریخی در سالنامه‌های آشوری ذکری به میان آمده است و بیان شده که به دنبال شورش و طغیان اقوام مانایی (سده نهم تا ششم پیش از میلاد) از طریق قلعه این تپه عملیات‌های جنگی صورت گرفته است.
مجسمه پلاک دستبند بازوبند و اشیای تزیینی زنانه و ظروف مختلف از آن جمله اند.در واقع این ساختمان مرکز اولین دادگستری ایران باستان بوده است.
اولین عملیات باستان شناسی در این منطقه توسط رابرت رایسون آمریکای در سال 1945 انجام گرفت.
در فاصله سال‌های 1325 تا 1323 یک یهودی به نام ایوب رب نوع به مدت 8 سال اقدام به کاووش کرد که متاسفانه در طول این 8 سال صدمات جبران ناپذیری متوجه این اثر باستانی شد.
بیش از 80 درصد تپه زیویه مورد اکتشاف قرار گرفت و هدف این گروه تنها پیدا کردن اشیاء و آثار تاریخی برای فروش و تجارت بود.
در سال 1354 نصرالله معتمدی کاووش و بررسی اشیاء کشف شده در تپه باستانی زیویه را آغاز کرد و فعالیت وی در دو فاصله زمانی تا سال 1373 ادامه یافت. در دور دوم فعالیت‌های باستان شناسی معتمدی که 6 سال به طول انجامید آثار بسیار ارزشمندی در آن کشف شد.
فعالیتهای باستان شناسی در تپه باستانی زیویه از سال 1378 و توسط سیمین لک پور ادامه پیدا کرد و وی نیز حدود 11 فصل در این منطقه فعالیتهای باستان شناسی و کاووش خود را ادامه داد.
در این مدت راه پله‌های سنگی، فضاهای جانبی و تالار ستون دار که از شاخص‌ترین بخش‌های آن است نیز کشف شد.
این اثرتاریخی که در حدود 40 هکتار وسعت دارد، در تاریخ ۴ دی ۱۳۴۶ با شمارهٔ ثبت ۷۶۲ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.این تپه باستانی اکنون شرایط مساعدی ندارد و نگهداری از آن بطور شایسته ای صورت نمیگیرد.
منبع :http://parsiandej.ir/
http://kurdistan.ichto.ir/
http://www.hamshahrionline.ir/
http://www.iranatlas.info/