آداب و رسوم ماه رمضان

چهره شهرها و روستاهای گیلان از نیمه ماه مبارک شعبان دگرگون می‌‌شود و مردم به جنب و جوش و تکاپو افتاده و خود را برای استقبال از ماه مبارک رمضان؛ ماه عبادت، ماه پرهیز از گناه، ماه پالوده شدن از دوگانگی و ماه نزدیک شدن به پروردگار آماده می‌کنند.
چند روز قبل از آغاز ماه رمضان، مردم به نظافت و پاکسازی خانه ها، محله ها، تیمچه ها، بازارها، دکانها، تکیه ها، مساجد و حسینیه‌ها می‌‌پردازند، خانه تکانی، تمیز کردن و تهیه مایحتاج ماه رمضان از دل مشغولیهای این روزهای مردم است.
در برخی شهرهای گیلان از جمله رشت، رودسر ،بندرانزلی و سایر مناطق به پیشواز رفتن ماه رمضان را " پیشاشو" گویند و اکثر مردم پیشواز ماه رمضان را مستحب می‌‌دانند و بر انجام این امر مصر هستند.
مردم گیلان با رویت هلال ماه مبارک رمضان روزه گرفتن را آغاز می‌کنند، در برخی از مناطق گیلان معتقدان چند روز قبل از ماه رمضان علاوه بر تمیز کردن مساجد، منازل و شستشوی لباسها و طهارت خود یک شب مانده به ماه رمضان به پیشواز می‌‌روند و آخرین روز ماه شعبان المعظم را روزه می‌گیرند که در اصطلاح محلی "پیشاشو" می‌‌گویند.
در ماه مبارک رمضان رسم پسندیده و شایسته ای در بخشهای کوهستانی استان گیلان رواج دارد بدین شکل که بچه‌های نوجوان خانواده که برای نخستین بار روزه می‌گیرند از سوی پدر بزرگ یا پدر خانواده مورد تشویق قرار می‌گیرند.
در مناطق کوهستانی که مردم بیشتر دامدار هستند و زندگی آنها وابسته به پرورش دام است نوجوان بعد از خوردن سحری و خواندن نماز صبح اولین روزه زندگی خود را می‌گیرد.
پدر بزرگ یا پدر خانواده در نزدیکیهای اذان مغرب از مادر خانواده می‌پرسد که آیا روزه را کامل گرفته است یا نه؟ اگر جواب مثبت شد پدر بزرگ یا پدر خانواده نصف سهم گاو و گوساله را به نام نوجوان روزه دار می‌کند و قبل از افطار دست او را می‌گیرد و به طرف طویله می‌برد گاوی که با او شریک شده را به نوجوان نشان می‌دهد، پاداش نوجوان روزه دار قبل از افطار به او داده می‌شود.
با شنیدن بانگ "سحر شده خواب نمانید" می‌توان تشخیص داد که اینجا گیلان است. به وقت سحر هنوز هم این بانگ از گلدسته مساجد و بام برخی خانه ها، هنگام سحر و بیداری را اعلام می‌‌شود تا کسی خواب نماند.
مردم گیلان در سالیان گذشته هنگام سحر " گوش به بانگ خروس سفید " می‌‌دادند
در برخی نقاط گیلان هم مردم در سالیان گذشته هنگام سحر گوش به بانگ خروس سفید می‌‌دادند و با نخستین آواز خروس از جا برمی خاستند و با آواز دوم خروس غذایشان را روی آتش می‌گذاشتند و با آواز سوم غذا می‌خوردند.
در گذشته‌‌های دور آواز خروس سفید را در گیلان خوش یمن می‌‌دانستند و در مرغدانیهای اغلب خانه‌‌های روستایی حداقل یک خروس سفید پیدا می‌‌شد.
از دیگر رسوم منسوخ شده گیلان در ماه رمضان تنظیم وقت سحر با ستاره میزان است. برخی از کوه نشینان گیلان چشم بر ستاره میزان یا ششه داشتند که مجموعه شش ستاره است که وقتی از شرق آسمان طلوع می‌کند زمان بیداری است و چون یک سوم آسمان را طی کند غذا بر آتش می‌‌نهند و وقتی در افق مغرب غروب کرد دیگر باید دست از طعام خوردن بکشند که در هر دو مورد تقسیم سه گانه زمان قابل توجه است.
از آنجا که در گذشته وسایل ارتباط جمعی مانند رادیو، تلویزیون و حتی ساعت وجود نداشت مردم گیلان با استفاده از روشهای مختلف از جمله "ستاره شب " که به ستاره شام معروف است صدای شلیک تیر، صدای زنگ، آواز خروس که در اصطلاح محلی به آن سوکله سوم (خروس خوان) می‌‌گویند از خواب بیدار می‌‌شدند.
اما امروز با استفاده از وسایل ارتباط جمعی زمان سحر را تشخیص می‌دهند و در زمانی که از خواب برمی خیزند، صدای مناجات از مساجد به گوش می‌‌رسد.
طنز گیلانی‌ها در سحر ماه مبارک رمضان: " پلا دکون تی خیکه "
تا چند سال پیش، قبل از اذان صبح از بالای مناره‌ها و ایوان خانه‌ها فریاد می‌‌زدند: " سحر نزدیکه یعنی ای مومنان بخورید و بیاشامید که وقت سحر نزدیک و فرصتی باقی نمانده است و بعضی‌ها به طنز ادامه می‌‌دادند: " پلا دکون تی خیکه " یعنی پلو در خیک (معده) ات بکن!
در همه جا امروزه گردش عقربه‌‌های ساعت جای بانگ خروس و حساب گردش ستاره را گرفته و جعبه جادویی رادیو و تلویزیون نیز آوای مناجات را هنگام سحر به در خانه‌ها می‌‌برد‌.
به هر حال غذاهایی که معمولا در هنگام سحر گیلانیها می‌‌خورند بیشتر کته و انواع خورش‌های محلی مثل باقالی قاتوق، ترش تره و فسنجان است.
" عشرخوانی " در روزهای ماه رمضان گیلان مرسوم است
بعد از مناجات دعای سحر می‌‌خوانند و اذان می‌‌گویند و اغلب برای نماز صبح به مساجد می‌‌روند. بعد از نماز صبح به خانه برمی گردند و تا ساعت 10 صبح می‌خوابند.
سپس مردها به دنبال کار روزانه می‌‌روند و زنهای محله در خانه ای جمع می‌شوند و "عشرخوانی" (قرآن خوانی) می‌‌کنند. مردم بعد از انجام فرایض نماز ظهر و عصر را بدون وقفه می‌‌خوانند و به خانه برمی گردند و می‌‌خوابند.
یکی دو ساعت مانده به افطار بیدار می‌شوند و به مسجد می‌روند و بعد از نماز مغرب و عشا افطار می‌‌کنند.
در گذشته روزه داران با تاریک شدن هوا یا به قول محلی‌ها با گرگ و میش شدن هوا یعنی زمانی که تشخیص گرگ از میش مشکل می‌شد یا اولین بانگ خروس (سوکله اول) افطار می‌‌کردند و در شهر رشت و توابع آن با صدای توپی که هر روز موقع افطار شلیک می‌شد افطار می‌‌کردند.
امروز مردم گیلان نخست با نمک یا چای یا آب داغ روزه خود را باز می‌کنند و غذاهای مرسوم افطار آنها نان، پنیر و سبزی خوردن، لوبیا پخته، کباب، آش کشک، شامی، فرنی و حلوا است.
برای افطار نیز در گیلان رسمهای وجود دارد. افطاری دادن به عنوان نذری و دعوت از خویشاوندان عروس یا داماد به ویژه در دوران نامزدی تقریبا در تمام نقاط استان گیلان در ماه مبارک رمضان معمول است.
در برخی مناطق و روستاهای استان گیلان مانند نومندان برای خیرات به اصطلاح "احسان آش" می‌‌پزند و "افطار آشی" می‌‌دهند.
بعد از افطار بچه‌‌های کوچک و عده ای از زنان و مردان می‌‌خوابند، گروهی به حمام می‌‌روند ولی در حدود 50 درصد مردم شهر اعم از مردان، نوجوانان و پیران به خیابان می‌‌آیند یا در چایخانه ها، مغازه دوستان و آشنایان می‌‌نشینند.
جنب و جوش و گردش مردم در شب‌های ماه رمضان گیلان بیش از روزهاست
شاید گیلان تنها منطقه ایران باشد که جنب و جوش و گردش مردم در شبهای ماه رمضان بیش از روزهای آن است.
آلبالو، اخته، آلو و انجیر خیس کرده به مقدار زیاد عرضه و خورده می‌‌شود، تقریبا کمتر کسی است که بعد از افطار به خیابان و بازار بیاید و انجیر و آلبالوی خیس کرده نخورد.
نیم ساعت بعد از افطار بچه‌های بزرگتر زولبیا، بامیه و رشته خشکار را در سینی می‌‌چینند و برای فروش در کوچه‌‌ها به راه می‌‌افتند و عده ای نیز پس از صرف افطاری به مسجد می‌‌روند و به سخنان واعظ یا امام جماعت گوش می‌‌دهند.
یکی از مراسم رمضان دعوت از آشنایان و فامیل به هنگام افطاری است که در برخی از مناطق اهالی از یکدیگر در مسجد برای افطار پذیرایی می‌‌کنند و در روز میلاد امام حسن (ع) در پانزدهم ماه رمضان کسانی که نذری دارند، آش و رشته خشکار بین مردم پخش می‌کنند.
همچنین آش نذری حضرت فاطمه زهرا (س) کوکو، خرما، رشته خشکار، شیر، فرنی و آبگوشت نیز از غذاهای افطاری گیلانی هاست.
یکی از آداب ماه رمضان دعوت از یک روحانی از سوی هیئت امنای مساجد روستاها از شهرهای بزرگ است، اهالی از قبل برای روحانی خانه ای در روستا یا شهر اجاره می‌‌کنند و اجاره خانه و غذای او را هیئت امنا تهیه می‌کند، بین دو نماز ظهر و عصر یک نفر از زنان و مردان از تمام نمازگزاران پولی به عنوان " مال امام " برای ساخت و تعمیرات مساجد و تامین مخارج روحانی جمع می‌کنند.
منبع :
http://ads.isna.ir/
http://www.beytoote.com/
http://nasirmahaleh.persianblog.ir/