آثار دو قلعه مستحکم و پر ابهت به نام سارو در 10 کیلومتری شمال شرقی سمنان در محلی به نام کلاته سارو که چشمه سار زیبایی است، بر فراز دو رشته کوه طرفین آن، به چشم می‌خورد.
وجود پرتگاه‌های خطرناک و صعب العبور بودن راه این دو دژ را به صورت دژهای تسخیر ناپذیر در آورده است.
تاریخ بنای اولیه این قلاع را به دوره پیشدادیان و کیانیان منسوب می‌دانند, در قرن ۶و۷ هجری در ایالت قومس که یکی از کانون‌های مهم اسماعیلیان در ایران بود بیش از۱۵۰قلعه در اختیار این فرقه بوده که هریک از این قلاع را یک کدخدا و همه قلعه‌های آن ایالت را یک نفر محتشم که به منزله حاکم بزرگ بوده زیر نظرداشته است.
قلعه شمالی (ساروی کوچک) بر اثر گذشت زمان و بروز سوانح طبیعی و کندو کاوهای افراد گنج‌یاب تا حدودی تخریب شده است.
قلعه جنوبی (ساروی بزرگ) یکی از مهم‌ترین قلعه‌های دفاعی شرق ایران است که به نظر می‌رسد از سه طبقه تشکیل شده است.
طبقه اول جای چهارپایان، طبقه دوم محل سکونت رعایا و طبقه سوم که دارای معبد و حمام میباشد محل سکونت سربازان مدافع قلعه و بزرگان قلعه بوده است.
از موارد جالب توجه در این قلعه انتقال آب چشمه کلاته سارو به بالای قلعه بوده است که به وسیله تسطیح زمین انجام گرفته و در نتیجه آب چشمه‌ا ی که در حدود چند صد متر از قلعه پایین‌‌تر است، با این تدبیر به بالای قلعه برده شده و مورد استفاده قرار می‌گرفته است.
در چهارگوشه هریک از قلعه‌های سارو برج‌هایی به منظور دیده‌بانی ساخته شده که بسیار دیدنی می‌باشند.
این قلعه‌ها در دوره‌های متوالی مورد استفاده اقوام مختلف قرار گرفته و در دوره تسلط اشکانیان و اسپهبدان طبرستان یکی از پایگاه‌های مهم آنان به شمار می‌رفته است.
در دوران بعد از اسلام نیز با توجه به این که ایالت قومس (سمنان کنونی) یکی از کانون‌های مهم فرقه باطنیان (اسماعیلیان) محسوب می‌شد، قلعه‌های سارو که در نقطه بسیار امن و ناپیدایی واقع شده‌اند، در مدت بیش از دو قرن مرکز تجمع و مورد استفاده افراد فعال این فرقه بوده است.
شاید یکی از علل عمده پایداری ساکنان قلعه گردکوه (گنبدان دژ) سال‌ها بعد از سقوط قلعه الموت (پایتخت اسماعیلیان ایران)، در دست داشتن قلعه‌های بزرگ و دور از دسترس سارو و ذخیره مواد غذایی کافی در آنجا بوده است.
فاصله قلعه‌های سارو تا قلعه گردکوه 80 کیلومتر ولی از بیراهه 60 کیلومتر میباشد.
یکی از نکات قابل ذکر دراین قلعه‌ها وجود مجراهای زیرزمینی میباشد که به وسیله آن آب کلاته سارورا به بالای قلعه می‌رساندند بدین صورت که ابتدا چشمه هایی می‌زدند و مجرای زیرزمینی را در برابر آن کنده و به فاصله معینی سر آن مجراها را برای عبورجریان هوا باز کرده اند و برای آبرسانی در فواصل معینی در بالای مجراها وروی چاهها حفر شده لوله‌های میانی تهی برای عبور آب قرار داده و سطح آب تدریجا بالاتر می‌رفته و به قله آن می‌رسیده است.
منبع:
http://www.meraatnews.com/content
http://vista.ir/
http://www.ghatreh.com/
http://www.semnaniha.ir/
