حمام علیقلی آقا

یکی از حمام‌های قدیمی اصفهان که تا همین چند سال پیش هم مورد استفاده قرار می‌گرفت، حمام علیقلی آقا می‌باشد که در اواخر دوره صفویه حدود سیصد و ده سال پیش توسط شخصی به همین نام ساخته شد.
این حمام با مساحت هزار و دویست متر متر مربع یکی از چند گرمابه معروف اصفهان به شمار می‌آید که نشانگر این است ایرانیان تا چه حد در معماری پیشرفته بوده اند، تا جائیکه می‌بینیم حتی در ساخت این حمام نیز پا را از ساخت جائی که صرفا مخصوص نظافت باشد فراتر نهاده و بنای آن را با ظریفترین ابعاد هنری و معماری درآمیخته اند.
این حمام در منطقه بیدآباد شهرستان اصفهان توسط علیقلی آقا از درباریان دو پادشاه صفوی، شاه سلیمان و شاه سلطان حسین صفوی در مجموعه‌ای که خود، بانی آن بوده در سال هزار و صد و بیست و پنج هجری قمری بنا شده است.
این حمام از نوع معماری سبک اصفهان در اواخر عصر صفوی می‌باشد.
حمام علیقلی خان دو حمام بزرگ و کوچک و فضای چال حوض را شامل می‌شود. هر یک از این دو حمام از دو بخش اصلی سربینه و گرم خانه تشکیل شده است ، به طوری که در آن دوره مردان و زنان می‌توانستند ...مشاهده کامل متن به صورت جداگانه از آن استفاده کنند .
شکل قائده سربینه حمام بزرگ، به شکل هشت ضلعی منتظم طراحی شده است و در اطراف سربینه سکوهائی تعبیه شده که فضاهای پشت آنها با طاق نماهای مدور مزین و همچنین گنبد میانی سربینه بر هشت ستون بزرگ سنگی استوار شده است .
تزئینات سقف حمام به صورت رسمی بندی می‌باشد و نورگیرهای سقف از فضای اطراف به سمت مرکز سقف به صورت منظم طراحی شده‌اند که در مواقع مختلف روز با ایجاد سایه روشن بر زیبائی تزئینات سقف می‌افزاید.
نقوش و گچبری‌های به جا مانده در طاق‌ها و دیوارهای حمام و نمایش آنها به صورتی که بیشتر به چشم بیایند، و جداسازی مناسب فضاها برای جلوگیری از هدر رفتن گرما نشان از ذوق و درایت سازندگان حمام دارد.
نحوه تقسیم گرما در بخش‌های مختلف حمام و ترتیب قرار گرفتن فضاها از جمله رختکن، سربینه، چال حوض وگرمخانه نشان می‌دهد از لحظه ورود تا خروج برای مراجعین برنامه ریزی شده تا مردم با عبور از این فضاها علاوه بر نظافت، به ملاقات و گفتگو با یکدیگر و حتی تفریح و شنا نیز پرداخته باشند.
مثلا در سربینه، حوضچه هایی وجود دارد که می‌بایست پاها را در آن شستشو می‌دادند، و یا در قسمت چال حوض حمام، استخری با قاعده مستطیل وجود دارد که با آب سرد پر می‌شده و برای شنا استفاده می‌شده است.
بر روی طاق‌ها و دیوارها نقاشی هایی مربوط به دوران اواخر صفویه مشاهده می‌شود که بعضی از آنها در دوره پهلوی تراشیده شده و جای خود را به نقاشی‌های رنگ روغن ساده ای داده است که شخصی گمنام از خود برجا گذاشته است.
اما کاشی کاریهای ظریف حمام توجه هر بیننده ای را به خود جلب می‌کند.
رنگ بندی مناسب آنها در قسمت ورودی و رختکن، بسیار استادانه است ضمن اینکه تصویری در کنار استخر بزرگ حمام مشاهده می‌شود که منسوب به بانی حمام، علیقلی خان می‌باشد.
یکی از نکات جالب این گرمابه، سیستم نوردهی آن می‌باشد. روشنایی از روزنه هایی تأمین می‌شود که بر روی سقف گنبدی شکل حمام تعبیه گردیده، دراین روزنه‌ها شیشه‌های محدبی و عدسی شکل وجود دارد.
خاصیت محدبی این شیشه‌ها علاوه بر جلوگیری از اتلاف انرژی،باعث شکست نور شده و روشنایی را پخش می‌کند. در واقع مهندسان و معماران بنا از خاصیت ذره بین، برعکس استفاده نموده و براحتی فضای داخل حمام را روشن کرده اند.
ویژگی جالب دیگر اینکه شیشه‌ها از یک طرف نور را عبور می‌دهند و کسی که در پشت بام باشد نمیتواند داخل حمام را ببیند.
مخزن حمام از سوختن چوب و زغال گرم می‌شد و حتی دود حاصل از آن را به داخل لوله هایی که در کف وجود دارد هدایت می‌کردند تا برای ضدعفونی و گرم کردن سایر قسمتها نیز مورد استفاده قرار بگیرد، بدین ترتیب ازکمترین انرژی موجود، به بهترین نحو ممکن استفاده می‌کردند.
در چند جای حمام در کنار حوضچه ها، سنگ‌های یک تکه و سفید رنگی به اندازه یک متر دیده می‌شود که سطح آنها آجدار و دارای برجستگی‌های ملایمی است که برای ماساژ دادن از آن استفاده می‌کردند .
این سنگها مانند تکیه گاه صندلی و عمود بر حوضچه‌ها طراحی شده اند و از حفره بالای آنها آب گرم بر سطح آجدار جاری می‌شد ونقش یک ماساژور را بازی می‌کردند.
آب به خاطر اختلاف سطح میان مخازن و حوضچه‌ها و فواره ها، به گردش در می‌آمده و برای به جریان انداختن آب، لوله‌ها را شیب دار طراحی کرده اند. یکی از مواردی که هنگام بازدید حمام توجه هر کسی را به خود جلب می‌کند وجود تعداد زیادی فواره‌ها و جوی‌های آب است که تقریبا همه جا دیده می‌شوند.
این فواره‌ها باعث می‌شوند تا صدای دلنشین آب در فضای بسته حمام بپیچد و در همه جا به گوش برسد تا کسانی که برای شستشو به گرمابه آمده اند، ساعتی به آرامش برسند و خاطر از دغدغه‌های روزمره بشویند.
جالب است بدانیم از نظر روانشناسان صدای آب، تأثیر بسیار مثبتی بر اعصاب و روان انسان دارد و بسیاری از بیماری‌های روحی را درمان می‌کند. و جالب‌تر اینکه پدران ما در گذشته‌های دور و نزدیک بخوبی به این نکته واقف بودند به همین دلیل است که در بیشتر آثار معماری و تاریخی ایران مانند مساجد و باغ ها، آب به عنوان عنصری حیاتی و مقدس تلقی می‌شده وجوی‌ها و فواره ها، جزء جدانشدنی عمارت‌ها به شمار می‌آمدند.
این حمام امروزه به صورت موزه در معرض دید عموم گردشگران قرار گرفته است.
منابع :
http://fa.wikipedia.org/
http://kuhsar.persianblog.ir/
www.tebyan.net
www.parsine.com