جاجیم بافی

جاجیم بافی
معرفی و تعریف رشته
جاجیم پارچه ای ضخیم و کم عرض است که با استفاده از پودهای کلفت بافته میشود. رنگهای به کار رفته در جاجیم در 6 تا 8 رنگ و بیشتر از رنگهای سنتی و گیاهی و طرحها ی ساده وهندسی و اغلب به دو شکل راه راه و ستاره ای است.جاجیم‌ها اغلب به صورت نوارهایی با عرض 25 تا 30 سانتیمتر و طول 50 متر بافته میشوند.
برای استفاده از جاجیم چند نوار کنار همدیگر دوخته میشوند تا پارچهای بزرگ فراهم شود.
سابقه فعالیت
پیشینه نساجی در ایران به استناد آثار مکشوفه در غاری نزدیک دریای خزر به حدود 6500 سال پیش از میلاد مسیح باز می‌گردد.
با توجه به کاربرد و رواج جاجیم بافی بر اساس نوع کاربرد آن در بین مردم استان و همچنین روایات نقل شده سابقه این هنر به طور دقیق مشخص نمی‌باشد.
وضعیت فعلی و فعالیت صنعتگران شاخص استان
در استان قزوین روستاهای مناطق الموت روستاهای گازرخان، اویرک وعلی آباد ودر بوئین زهرا ،دانسفهان و ضیا آباد به بافت آن می‌پردازند و به دلیل وجود عواملی چون کمبود مواد اولیه ارزان ودر دسترس ، نیروی انسانی علاقه مند به ادامه اشتغال به این حرفه و ... بافت آن رو به فراموشی می‌باشد
در الموت جهت تهیه جاجیم که مواد اولیه محصولات در ادامه ذکر خواهد گردید ، کلیه مواد به جز چند رنگ ، همه از مواد ومحیط طبیعی به دست می‌آیند.
در رنگرزی بعد از اینکه ته رنگ زده می‌شود از رنگهای خریداری شده ،جهت رنگرزی استفاده می‌شود. « بُنه» یا « ته رنگ» از مواد گیاهی بومی است. رنگهای قرمز ، زرد و نارنجی و سیاه نیز از رنگهای طبیعی و گیاهی است و در خود محل ا نجام می‌شود .
این رنگها از گیاهانی چون پوست گردو ( در گویش محلی « سیالِم » ) برگ درخت انگور (در گویش محلی« رَز » )، روناس ( در گویش محلی « روناسک » ) و نوعی گیاه خود رو به نام « قِلاچ خایه» و چند گیاه دیگر استفاده می‌شود.
همچنین از زاج برای تثبیت رنگ استفاده می‌شود. برای تهیه سایر رنگها از رنگهای شیمیایی استفاده می‌شود.
پشم نیز از روستاهای الموت تامین شده و بعد از شستشو ، ریسیده و تاب داده می‌شود.
شیوه بازیافت جاجیم در مناطق روستایی با به کار بردن جاجیم‌های کهنه در دوخت « تَنگ » و« پالان » انجام می‌گیرد.
استان قزوین ،جهت حفظ و احیائ هنرهای سنتی اقدام به طراحی وارایه محصولات کاربردی نموده. طراحی و دوخت پرده و بالشت هایی ( کوسن ) که می‌تواند بر روی نیمکت‌های چوبی ، قرار گیرند و همچنین پاراوان از نمونه هایی هستند که جهت روزامد کردن صنایع دستی این استان طراحی شده و مورد استفاده قرار گرفته اند.
(عکس 4)
خصوصیات بومی شامل مواد اولیه،شیوه‌های فنی تولید و نقش و رنگ
مواد اولیه:
عمده مواد اولیه در بافت جاجیم ، پشم‌های تابیده شده الوان است که در تارو پود آن بکار می‌رود.
گاه بصورت دستریس توسط بافندگان تولید شده و گاه از کارخانه‌های ریسندگی تهیه می‌گردد. از نخ‌های پنبه ای در بافت پود نازک استفاده می‌شود.
نقش و رنگ:
بافت و چله کشی جاجیم در اکثر نقاط ایران شبیه به هم بوده و تفاوت آن در بکار بردن رنگ و نقش می‌باشد. نقوش جاجیم‌های الموت شامل: نقش ابری، اشکیو گلی (بلبلی) و ساده یا لت لتی( بدون نقش)می باشد
نقوش جاجیم‌های بویین زهرا ( ساده یا لت لتی) می‌باشد.
رنگهای بکار رفته در جاجیم :نارنجی ،زرد سیاه، سبز آبی، سفید، سورمه ای و کرم.
اندازه جاجیم : طول جاجیم‌ها 30الی 40 و حتی به 60متر هم می‌رسد و پهنای آن از 20 سانتی متر تا 35 سانتی متر متغیر است.و با توجه به کاربرد مختلف، جاجیم‌ها را بریده واز پهنا به هم می‌دوزند.
ابزار و تجهیزات:دستگاه جاجیم بافی ، دارای ساختمان ساده ای است مشتمل بر : کوجی، میخهای فلزی،سه پایه چوبی ،نورد، تخته چوبی جهت دفتین زدن ، قمیش،سرند، ماکو و ماسوره.
این دستگاه را می‌توان در میانه بافت جمع کردو پس از تغییر مکان در محلی دیگر، آن را دوباره برپا کرد، بدون اینکه به بافت آسیبی وارد شود.(عکس 2)
کوجی:در حین چله کشی با استفاده از نخهای پنبه ای تابیده شده بر روی چوبی که در قسمت تحتانی آن در زمین فرو رفته است به صورت گره خاصی ایجاد می‌شود.و وظیفه آن کنترل عرض جاجیم و جدا کردن تار‌های زیر ورو و ایجاد نقش می‌باشد.
میخهای چوبی و فلزی : در انتهای دستگاه برای محکم نگه داشتن گلوله رنگی استفاده میشود.
سه پایه چوبی:که اندازه آن به حدود یک متر می‌رسد برای نگه داشتن کوجی استفاده می‌شود که در قسمت پایین در زمین قرار دارد و بوسیله طنابهایی کوجی را نگه داشته است.
نورد : در قسمت جلوی دست بافنده قرار دارد که پس از چند سانت بافت ، پارچه بافته شده به دور آن پیچیده می‌شود.
تخته چوبی : که بلافاصله پس از هر بار عبور پود از بین تارها به آن ضربه وارد می‌شود تا تار و پود در هم تنیده شود.

قمیش : چوب یا( نی)که در حین چله کشی جهت جدا سازی تار‌ها و حفظ ضربدر بین آنها استفاده می‌شود و پس از چله کشی در بین تارها باقی می‌ماند. ودر پشت کوجی قرار دارد که با عقب و جلو رفتن آن بین تار‌ها فاصله ایجاد کرده که به آن چوب هاف هم می‌گویند.
در بویین زهرا به آن دال آغاجی می‌گویند.
سرند: در قسمت انتهایی پس از چوب هاف قرار دارد که نخهارا دسته کرده تا در حین جابجایی مانع از گره خوردن تارها می‌شود.
ماکو : جعبه ای لوزی شکل چوبی است که داخل آن فضایی جهت قرار گرفتن ماسوره وجود دارد و به ماسوره کمک می‌نماید تا به راحتی در بین تارها عبور نماید.
ماسوره :از جنس نی یا چوب و اخیرا پلاستیکی است که نخ‌های پود بر روی آن پیچیده می‌شود.
شیوه بافت
بافت جاجیم پس از تهیه نخ ( نخهای تار به صورت گلوله شده) در رنگهای مورد نیاز،با چله کشی شروع می‌شود.چله کشی (چله دوانی) معمولا در فضایی باز با توجه به طول جاجیمی که قرار است بافته شود معمولا با طول تقریبی 20الی 15متر ایجاد می‌گردد، که با استفاده از چوب میخ‌های بلندی که در زمین به صورت یک چهار ضلعی قرار گرفته ، توسط دو نفر شخص چله دوان و شخصی که دارای مهارت بیشتری است به دور این چوب میخ ها،گردانده می‌شود.
جاجیم با توجه به این که دارای چه نوع نقشی می‌باشد دارای کوجی مختلفی می‌باشد .اگر جاجیم دارای طرح ساده لت لتی است از یک کوجی استفاده می‌شود و تار‌های زیر و رو به وسیله کوجی از هم جدا می‌شود ویک تار از داخل حلقه ایجاد شده در کوجی و یک تار در بین حلقه‌ها قرار می‌گیرد.در این نوع، تعداد تار‌های رنگی به سلیقه شخص چله دوان بستگی دارد که پهن باشد یا باریک .
در نوعی که دارای نقش می‌باشد شمارش تار‌ها بر اساس طرح و توسط دو کوجی صورت می‌گیرد. پس از اتمام چله کشی، چله‌ها را بر روی زمین دراز کرده، و به وسیله دو میخ فلزی بزرگ در یک طرف بر روی زمین محکم می‌کنند، و انتهای چله‌ها را به صورت گلوله ای بزرگ در می‌آورندو کوجی را که درحین چله کشی بر روی تار‌ها ایجاد شد، به کمک سه پایه چوبی نسبتا بلندی که در زمین فرو رفته و محکم شده توسط طناب آویزان می‌کنند.
بدین ترتیب چله‌ها آماده برای بافت می‌باشد. کوجی در قسمت جلوی دست بافنده قرار دارد.که پس از هر بار رد شدن پود توسط ماکو از لابلای تارها و عمل بافتن به عقب هل داده می‌شود.
برای اینکه بافتی صاف و بدون کم و زیاد شدن عرض پارچه داشته باشیم بهتر است فاصله کوجی تا آخرین رج بافت ،به یک اندازه باشد.
منبع :http://www.qchto.ir/?type=static&lang=1&id=76