منطقه حفاظت شده ساریگل در تاریخ بیستم شهریور ماه سال 1353 با عنوان منطقه حفاظت شده شاه جهان رسما تحت حفاظت سازمان حفاظت محیط زیست قرار گرفت. پس از انقلاب از منطقه حفاظت شده شاه جهان به منطقه حفاظت شده ساریگل تغییر نام داد و از آذر ماه سال 1381، به دو منطقه با عناوین
پارک ملی ساریگل و منطقه حفاظت شده ساریگل تقسیم شد.
منطقه حفاظت‌شده و
پارک ملی ساریگل در شمال شرقی
اسفراین استان
خراسان شمالی قرار دارد. حداقل فاصله آن با نزدیکترین شهر یعنی
اسفراین حدود 8 کیلومتر و حداکثر آن حدود 35 کیلومتر میباشد.
بجنورد با 90 کیلومتر و
سبزوار با 105 کیلومتر در فاصله‌های بعدی از این منطقه قرار گرفته‌اند.
از آن تاریخ تاکنون منطقه شاهد تحولات مثبتی در روند افزایش گونه‌های گیاهی و جانوری بوده ، به گونه ای که امروز یکی از مناطق شاخص نه تنها در استان بلکه در سطح کشور میباشد.
بر اساس مصوبات جاری 20 درصد مساحت هریک از مناطق حفاظت شده به منظور تامین امنیت بهتر وحوش و حفظ ارزشهای اکولوژیکی آن تحت عنوان منطقه امن بطور کامل قرق گشته و حفاظت میگردد
...مشاهده کامل متن .
بر این اساس در سال 1357 منطقه امن ساریگل با وسعت تقریبی 8000 هکتار مشخص و مورد تصویب قرار گرفت حفاظت کامل این منطقه سبب رشد غنای طبیعی آن گشته و به همین دلیل در سال 1381 بخاطر ویزگی‌های با ارزش اکولوژیکی آن به سطح پارک ملی ارتقاء یافت ودر حال حاضر نیز با همین نام تحت کنترل و مدیریت میباشد .
ارتفاعات کوهستانی سرد منطقه :
این ناحیه شامل ارتفاعات ، آلبلاغ و ترکان از رویشگاه‌های عمده گیاه داروئی و صنعتی ( باریجه ) ، تالاری چشمه پولاد . گنجدان ، حوض امام وردی ، قره طوقی ، بیل باقلی ، کلنگاه و لوشی بینی که در بعضی از نواحی پوشیده از جنگل‌های ارس و زرشک و بطور پراکنده بید وحشی و همچنین از زیست گاه‌های مهم قوچ و میش و کل و بز و پلنگ هستند .
تپه ماهور‌های کم ارتفاع :
این ناحیه بیشترین سطح مراتع ساریگل را تشکیل می‌دهد و از بهترین مناطق زیستگاه قوچ و میش اوریال و پلنگ است .
منطقه دشتی :
این ناحیه شامل دامنه ایزی و ریشی است و سطح کمی از منطقه را شامل میشود (حدود 2000 هکتار ) و زیستگاه حدود 25 راس آهو میباشد . اختلاف ارتفاع بین پست‌ترین نقطه منطقه در دشت جنوبی (1250متر) و مرتفع‌ترین نقطه در کوهستانهای جنوب (3050 متر - قله بل باقلی ) به حدود 1800 متر بالغ میگردد و این اختلاف ارتفاع اکوسیستمهای متنوعی را در این منطقه ایجاد نموده که به تبع آن برتنوع زیستی منطقه افزوده شده بطوریکه بسیاری از گونه‌های گیاهی مناطق گرم و سرد را در این منطقه می‌توان مشاهده نمود .
در کف دره‌ها گونه‌های درختی و درختچه ای زرشک ، بید انجیر و گردو و در مناطق مرتفع گونه‌های ارس بصورت پراکنده و انبوه به وفور دیده میشود . منطقه از تنوع جانوری نسبتا خوبی برخوردار است و تقریبا تمامی گونه‌های ساکن در اینگونه مناطق در این ناحیه دیده می‌شوند .
از گونه‌های شاخص جانوری منطقه آهو در مناطق دشتی و کل و بز ، قوچ و میش و پلنگ را در مناطق کوهستانی و تپه ماهوری منطقه می‌توان مشاهده نمود . کفتار گرگ گربه پالاس از دیگر گونه‌های شاخض منطقه میباشد که با توجه به خصوصیات هرگونه در زیستگاه‌های متفاوت منطقه دیده می‌شوند .
دوام برف قلل مرتفع نواحی کوهستانی منطقه جریانات سطحی خوبی را در اکثر نقاط منطقه تا اوایل تابستان برقرار نموده و پس از آن نیز نهر‌های نسبتا پرآبی از تعدادی از دره‌های منطقه از تخلیه چشمه‌ها در تمامی طی سال جریان می‌یابد که ویزگی با ارزشی را به این دره‌ها بخشیده و چشم اندار‌های زیبایی را ایجاد نموده است .
وحوش منطقه علاوه بر تنوع از کیفیت مطلوبی نیز برخودار است و به عنوان یکی از شکار گاه‌های خوب استان حتی ایران مورد توجه شکارچیان داخلی وخارجی بوده و میباشد.
گیاهان هر منطقه چه از نظر کمیت و چه از نظر کیفیت و انواع تا حدود زیادی تعیین کننده ترکیب جانوری آن منطقه میباشد . علاوه بر آن نقش موثری را از نظر ساختار‌های اکولوژیکی هر منطقه ، حفاظت خاک ، نگهداری رطوبت و افزایش میزان نفوذ پذیر نزولات به عهده دارند .
بخش زیادی از منطقه حفاظت شده ساریگل از رویشگاه‌های جنگلی مرتفع است که در زیر اشکوب آن مراتع کوهستانی و ییلاقی قرار دارد . پوشش گیاهی منطقه را گیاهان یکساله پهن برگ و گرامینه‌ها و گیاهان چند ساله و بوته ای و بالشتی و ... تشکیل می‌دهد .
منطقه ساریگل با بیش از 200 گونه گیاهی از تنوع نسبتا مطلوبی برخوردار میباشد . قسمت عمده گیاهان منطقه را گونه‌های گلدار تشکیل می‌دهد و از بازدانگان گونه شاخص در این منطقه ارس میباشد که بصورت تنک تا پراکنده از ارتفاع 1600 متر به بالا در سرتاسر منطقه مشاهده میشود .
فلور این منطقه از نظر جغرافیای گیاهی بر اساس تقسیم بندی مبین در منطقه رویشی ایران تورانی واقع گردیده است . علی ایحال بخش عمده ای از منطقه از اقلیم استپی سرد برخوردار است و جامعه گیاهی آن خصوصیات این اقلیم را دارا میباشد .
باریجه ، مهمترین گیاه با ارزش منطقه ساریگل با اسم علمی gamosa Ferula میباشد گیاهی است پایا از خانواده چتریان Umbellifera که در اصطلاح محلی به آن قسنی اتلاف میشود و رویشگاه عمده آن آلبلاغ ترکان مهرگه در قسمت شمالی منطقه است .
این گیاه دارای ساقه ضخیم به ارتفاع 1 – 2 متر و برگهایی به طول 30 سانتیمتر به رنگ سبز مایل به خاکستری و پوشیده از تارهای ریز کوتاه میباشد .
گیاه غالب منطقه درمنه میباشد که بصورت درمنه دشتی در قسمت جنوبی و درمنه کوهی در کوهستانهای منطقه دیده میشود . پس از درمنه گونه غالب کلاه میر حسن و گون میباشد که این دو گونه گیاهی عمدتا در کوهستانهای شمالی منطقه مشاهده میشود .
در پوشش گیاهی منطقه عوامل گوناگونی از جمله آب و هوا ، خاک ، توپوگرافی زمین و سازندهای زمین شناسی تاثیر زیادی دارند . به عنوان مثال کوهستانهای پرشیب منطقه به دلیل عدم وجود خاک مناسب از پوشش گیاهی کمتر و دره‌های منطقه به دلیل وجود خاکهای آبرفتی مناسب از پوشش گیاهی انبوه برخوردار میباشد .
در جنگل‌های ساریگل درخت غالب ارس میباشد که در گذشته‌های دور بصورت جنگل‌های انبوه‌تر در منطقه وجود داشته است .
پس از ارس ، زالزالک ، زرشک و نسترن وحشی جزو درخچه‌های جنگلی منطقه محسوب میوشد . طی سالهای اخیر با جایگزین شدن سوختهای فسیلی به جای چوب خوشبختانه از فشار تخریب جنگلها کاسته شده ، ولی در عین حال هنوز هم بیشترین درصد سوخت دامداران عشایر را تشکیل می‌دهد.
پارک ملی و منطقه حفاظت شده ساریگل به لحاظ تنوع توپوگرافیکی و منابع آب نسبتا فراوان از تنوع جانوری قابل توجهی مخصوصا در گروه پرندگان برخوردار میباشد .
در سالهای گذشته ناحیه دشتی منطقه که در جنوب آن با حدود 2000 هکتار وسعت قرار گرفته زیستگاه گونه حمایت شده آهو بوده و جمعیت زیادی از این گونه در گله‌های متعدد پراکنده بودند ، که طی سالهای اخیر به علت گسترش روستاها و چرای مفرط دام و تخریب ، زیستگاه تقریبا از بین رفته است .
قوچ و میش این منطقه از نوع اوریال بوده و تا حدودی توانسته است خلوص خود را حفظ نماید و این گونه که زیستگاه آن در کشور محدود به نواحی شمال شرق و عمدتا خراسان میباشد در این ناجیه از جمعیت نسبتا پایداری برخوردار گشته است .
بی مهرگان این منطقه مورد بررسی کامل قرار نگرفته و اگر مطالعه‌های انجام شده موردی و بصورت محدود بوده است آنچه مسلم است قسمت اعظم بی مهرگان منطقه را بندپایان تشکیل می‌دهند .
هرچند در اطراف چشمه‌ها مواردی مثل حلزون‌های آبزی و خشکزی دیه میشود .
در میان بندپایان گونه هایی از عنکبوتیان و عقربها و از رده حشرات گونه هایی از راسته‌های زنبورداران ، دوبالان ، راست بالان ، پروانگان ، بال پوشان به وضوح و فراوانی قابل مشاهده میباشد .
آبهای داخلی منطقه از نظر تنوع ماهیان غنی نیم باشد البته در این ارتباط مطالعه جامعی صورت نگرفته است علی ایحال بعضی از انواع ماهی در آبهای منطقه و مجاور آن از خانواده کپور Cobitidae ماهیان دیده میشود .که دوگونه Nomalaptuhus و ristatu.N بیشترین فراوانی را دار میباشد .
از جمله مهمترین پستانداران و پرندگان منطقه ساریگل پلنگ ، گرگ ، روباه معمولی ، قوچ و میش اوریال ، گراز ، ،کبک ، تیهو ، سیه سیاه هستند
منطقه از نظر بی مهرگان نیز بسیار غنی و از تنوع گسترده ای برخوردار میباشد .
اگر چه این گروه مورد مطالعه قرار نگرفته در عین حال بی مهرگان زیادی مانند عقربها و رتیلها و ... در منطقه بوضوح قابل مشاهده هستند . از مهره داران منطقه پرندگان پستانداران و خزندگان تا حدودی شناسائی شده اند .
خزندگان منطقه :
شرایط آب و هوایی ، موقعیت کوهستانی و دره‌های زیبا با پوشش غنی و تنوع گیاهی ساریگل همراه حفاظت چنین ساله محیط مناسبی برای زندگی انواع خزندگان را بوجود آورده بطوریکه از 8 خانواده و 112 گونه سوسمار‌های ایران 5 خانواده شامل سه گونه Agamidae و چهار گونه Gekkonidae و سه گونه Lacertidaeو یک گونه Uramatycidaeو یک گونه Varanidaeو از راسته مارها که 63 گونه خشکزی و 9 گونه دریایی در این منطقه یک گونه Boideو هفت گونه Coluberidae و یک گونه Elapidae و دو گونه Viperidaeشناسایی شده اند.
راه‌های ارتباطی رسیدن به این منطقه از جمله موارد ذیل است:
راه اصلی مشهد- بجنورد- اسفراین- محیط بانی ساریگل 230 کیلومتر جاده آسفالت
راه اصلی مشهد- سبزوار- گراتی- محیط بانی ساریگل 360 کیلومتر جاده آسفالت
راه‌های فرعی: اسفراین- پرتان- ایزی- ریشی- نصرآباد- محیط بانی ساریگل 30 کیلومتر جاده شوسه.
این جاده پس از عبور از روستای نصرآباد به جاده جدید الاحداث و آسفالته بام اسفراین وصل میشود.
راه شوسه اسفراین به پرتان- پرکانلو- دنج قلعه سفید- اردغان، سرچشمه ( که از این راه در محل روستای قلعه سفید راه عشایر گنجدان وصل می‌نماید.) این راه پس از عبور روستای سرچشمه به سرخ قلعه و استخری و دوین و در نهایت به شهر شیروان وصل میشود.
از این جاده که تماماً شوسه میباشد بین سر چشمه و سرخ قلعه جاده فرعی روستای در پرچین جدا شده که پس از گذشتن از این روستا به جاده عشایری میدان جیک که یکی از راه‌های نفوذ به منطقه میباشد وصل میشود.
تنها سکونت‌گاه موجود داخل منطقه روستای گنجدان با حدود 30 خانوار جمعیت میباشد که در شمال منطقه قرار گرفته است. این روستا که سالهای گذشته و قبل از احداث جاده‌های عشایری تنها در فصل تابستان مورد بهره‌برداری قرار می‌گرفت اخیراً علاوه بر افزایش جمعیت آن از حدود 5 خانوار به 30 خانوار دائمی گشته است.
علاوه بر روستای فوق مزرعه‌ای به نام ریشی در غرب منطقه و در دره‌ای با همین نام وجود دارد که در فصل کشاورزی به صورت موقت توسط یک یا دو خانوار مورد سکونت قرار میگیرد.
منابع :
http://www.sarigol.blogfa.com/
http://www.sarigol.ir/
http://fa.wikipedia.org/wiki
http://www.ichto.ir/Default.aspx?tabid=676
http://bama.resaco.ir/bama/2/4/4/2/1/1.htm
