معبد مهر

معبد مهر را بایدیکی از نخستین سکونتگاه‌ها و معابد بشر پیش از تاریخ بشمار آورد ،که به تمامی در عمق زمین کنده شده و دارای قدمتی بیش از 3000 ساله می‌باشد و جز ورودی دالان مانند سراشیب مقابلش راه دیگری ندارد.
این معبد که در 140 کیلومتری جنوب شرق تبریز و 6 کیلومتری جنوب شرقی مراغه در روستای ورجوی قرار دارد و به لحاظ دارا بودن آثار تاریخی از دوران مختلف تا 3 هزار سال قبل، انسان را با دنیای باستان آشنا می‌نماید.
این مجموعه شامل قبرستان، معبد و یک محوطه تاریخی است ، در زیر یک گورستان تاریخی واقع شده است که با خاک‌برداری، بخش‌هایی از آن، خود را نمایان کرده، اما همچنان قسمت اعظم آن در زیر خاک واقع شده است. وجود اطاق‌ها گوناگون در اطراف تالار بزرگ و وسعت قابل توجه تالار حاکی از این است که این مجموعه یکی از بزرگترین معابد مهری به شمار می‌رفته است. این معبد در عمق زمین کنده شده و به جز ورودی دالان راه دیگری ندارد.
این معبد تاریخی از نظر حجم کار، دقت و هنری که در حجاری آن به کار رفته در شمار نمونه‌های ارزنده نیایشگاه‌های قدیمی کشور است‌. پیروان آیین مهر بر این عقیده بودند که مهر در غاری متولد شده است، از این‌رو هر جا غاری ...مشاهده کامل متن می‌یافتند، در آن به پرستش و نیایش مهر می‌پرداختند و آن مکان را «مهرابه» می‌گفتند آنها این معبد را با تراشیدن قطعه سنگی عظیم از جنس شیست به وجود آورده‌اند و در حدود قرن هشتم دچار تغییراتی شده وسقف اصلی نیایشگاه آن دست کاری شده است‌. با توجه به این که مشخصه معماری صخره‌ای تا دوران هخامنشی سطوح مسطح و راست گوشه بدون خطوط منحنی چه در درگاهها و چه در پوشش سقفها می‌باشد و این همان نکته‌ای است ما را به پیشینه‌ی معبد مهرورجوی و به دوره‌ی اشکانی راهنمایی می‌نماید. این بنا در زمان اشکانیان محل عبادت مهر پرستان بوده و در زمان ایلخانان مغول به خانگاه و در دوره صفویه و قاجاریه به محل برگزارى آیین هاى دینى تبدیل شد.
ورودی بنا شامل راهروی پهنی است که با شیب متوسط در سنگ کنده شده است. عرض راهرو در قسمت جلو 2/7 متر و در انتها 2/6 متر و عمق قسمت سر پوشیده آن حدود 7/4 متر است.
البته در خاکبرداری‌های اخیر در بخش ورودی پله‌هایی مربوط به دوره ایلخانی پدیدار شد که معلوم شد سطح شیبدار به مرور زمان بوجود آمده است. در انتهای این فضا، ورودی دیگری به عرض 8/1 متر در سنگ کنده شده است که با عبور از آن می‌شود به محوطه‌ی وسیع و بزرگ تالار مرکزی وارد شد بر روی جرز سمت چپ ورودی مستطیل شکل نقش حجاری شده‌ای شبیه گل و برگ وجود دارد.
ولی با توجه به نوک و انتهای آن می‌توان این نقش را تشبیه به ماه کرد . طرحی که نظیر آن را در برخی از حجاریهای ستایشگاه‌های مهری موجود در روم، واتیکان و رومانی دیده شده است.
ستون‌ها با جرزهای صخره ای اتاق بزرگ 10×10 ای را به چهار قسمت تقسم کرده اند، که دو قسمت آن بصورت گنبدی مدور بالای جرزها تراشیده شده است و به این صورت تبدیل به چهار اتاق صخره ای گنبد دار گردیده است .
در بالای گنبد هر کدام از قسمت‌های چهار گانه یک نور گیر مدور تراشبده شده است که روشنایی محوطه داخلی را کاملاً تامین می‌کند گذشت زمان موجب وسیعتر شدن نورگیرها شده و قطر آنها به صورت تناسب افزایش یافته است و موجب هجوم بیشتر عوامل مخرب بداخل آن گردیده است.
فضاهای کوچک چهار گانه داخلی در قسمت سقف به وسیله قوسهای تراشیده زیبایی به شکل کلیل از همدیگر مجزا میشود. ستون عظیم داخلی دارای محراب گونه اسلامی است و در سه ظلع آن 6عدد طاقچه به صورت دو طبقه کنده شده است و به نظر میرسد که این قسمت در دوران اسلامی کنده شده و یا حداقل تغییرات بسیاری در این دوره برآن اعمال شده است. راهرو مدخل مستقیماً به یک محوطه سرپوشیده ای با پلان مستطیل شکل وارد می‌شود که وسعت قابل توجه دارد.
این فضا که یک فضای مکعب مستطیل است در قسمتی از یک سقف نور گیر بزرگ دارد و دیوار‌های داخلی آن و نیز دیواره بیرونی سمت ورودی دار نقوش گل و گیاه است. این محوطه که حالت شبستان را دارد،بزرگترین محوطه این مجموعه است و در پیرامون خود چهار اتاق مدور گنبددار دارد و اتاق مدور سمت راست یک قبر در داخل خود دارد.
بزرگترین اتاق مدور مسجد امام زاده معصوم در راستای راهرو تالار بزرگ قرار دارد و قطر آن 6 متر است و در انتهای خود یک محراب پیچیده ای دارد. یک محراب مانند مقبرس کاری در ابتدای سمت راست تالار وجود دارد در دوره اسلامی قرن 7 یا 8 هجری ساقه(دور گنبد آن را تبدیل به مقرنسهای زیبایی نموده و قطار بندی جالبی دور تا دور آن تراشیده است.
گویا( واریک بال ) آنرا بررسی نموده است و کسب هنری آن به قرن هشتم هجری (اواخر قرن 13 واوایل قرن 14میلادی) نسبت داده است. وی از روی کسب کنده کاری صخره ای آنرا پذیرفته است که این مجموعه دارای کسب و سنت محلی بوده و مجددا اواخر دوره ایلخانی فعال شده است.
ور جاوند نیز عقیده مشابهی دارد و آنرا یک معبد مصری دانسته و تغییرات بعدی را در قرن 8 می‌داند و آنرا با نیایشگاه ،قدم گاه مقایسه کرده است. بدون شک نیایشگاه ،امام زاده معصوم در روزگار قبل از اسلام یک معبد میترایی یا همه پرستی بوده است و تا کنون سه عدد از این پلان در آذر بایجان شرقی شناخته شده است .
تمام قرائن و شواهد چنین مشخص میکنند که کندن این معبد مدت زیادی طول کشیده است. طبق تحقیقات و بررسی‌ها معلوم شده که در این معبد آرامگاه یکی از علمای بنام و با تقوی مراغه یعنی آخوند ملا معصوم مراغه‌ای قرار دارد که بعد از وفاتش در این معبد دفن شده‌است. معبد مهر، در تاریخ ۱ فروردین ۱۳۴۷ با شمارهٔ ثبت ۷۸۸ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است و بخش جدید این معبد در کنار بخش قدیمى آن براى بازدید گردشگران آماده شده است.
منابع: http://anthropology.ir/node/19112 http://fa.wikipedia.org/ http://www.farabiasl.com/portal/index.php?newsid=11 http://rasademaraghe.ir/article/3713 http://www.jahannews.com/vdcj88ei.uqeyvzsffu.html