کویر مرنجاب

کویر مرنجاب یکی از زیباترین نقاط کویری ایران محسوب می‌شود. تپه‌های شنی بلند و جنگلهای تاق جلوه زیبایی به این منطقه بخشیده‌است. دریاچه نمک آران وبیدگل و جزیره سرگردان از دیگر نقاط دیدنی منطقه محسوب می‌شوند.
قلب کویرهای ایران، مرنجاب در استان اصفهان است، این کویر در شمال شهرستان آران و بیدگل از توابع شهرستان کاشان، که قسمت عمده آن را تپه‌های شنی غنی از پوشش گیاهان شورپسند (یا گیاهان شوره‌زی/شورزی) فراگرفته است واقع شده است.
در میان کویرهای ایران « کویر مرنجاب» یکی از دیدنی‌ترین مناطق کویری ایران و در دسترس‌ترین کویر است، جاذبه‌های افسونگر این کویر از قبیل جزیره سرگردان، چاه دستکن که آب شیرین و گوارایی دارد که - این خود از عجایب روزگار در کویر نمک زار است - جزیره سرگردان، دریاچه نمک آران، کاروانسرای عباسی مرنجاب و ... همه و همه از شگفتی‌های ...مشاهده کامل متن این منطقه کویری است که باید رفت و دید.
پشت ریگ در گویش محلی به معنای مکانی در پشت تپه‌های شنی، در شمال شرقی کاشان در استان اصفهان قرار گرفته و در واقع پشت ریگ مکانی است که تپه‌های شنی بیابان بندریگ معروف به مرنجاب از سمت شرق پایان می‌گیرد.
این کویر از سمت شمال به دریاچه نمک مسیله (آران و بیدگل) , از غرب به کویر مسیله و بیابان آب شیرین، از شرق به بیابان پشت ریگ و پارک ملی کویر و از جنوب به بیابان بندریگ و تپه‌های ماسه ای روان این بیابان و شهرستانهای آران و بیدگل و کاشان واقع شده است.
ارتفاع متوسط کویر مرنجاب از سطح آبهای آزاد در حدود 850 متر می‌باشد . قسمت عمده این کویر پوشیده از تپه‌های شنی و ریگزار است و در مجاورت بخش شمالی مرنجاب دریاچه نمک آران و بیدگل وجود دارد که یکی از پدیده‌های بی نظیر و دیدنی کویر است .
منطقه ای بیابانی ریگ شق (در گویش محلی رق شق) منطقه ای بیابانی شمال شهرستان بادرود اصفهان، ادامه ریگزار بزرگ بند ریگ است، ارتفاع بلندترین تپه‌های ماسه ای ریگ شرق به 70 متر می‌رسد.
در کنار تپه‌های شنی که اصلی‌ترین جاذبه کویرند، وجود قلعه کرشاهی و جزیره سرگردان در کویر مرنجاب، انگیزه بیشتری را به گردشگران برای آمدن به این منطقه می‌دهد.
مرنجاب در اصل نام کاروانسرا و قناتی بوده است که در زمان شاه عباس صفوی بنا نهاده شد و پس از آن مناطق پیرامونی آن به کویر مرنجاب شهرت یافته است. در اصل منطقه مرنجاب جزیی از بیابان بند ریگ است و در شمال آن واقع شده است.
نامگذاری این کویر به نام مرنجاب به این دلیل است که،کندن چاه‌های متعدد در این زمینهای ماسه ای به قدری مشقت بار بوده است که این منطقه به مرد رنج آب مشهور میگردد و در مرور زمان برای سادگی تلفذ به مرنجاب تغییر می‌یابد.
کویر مرنجاب از نظر پوشش گیاهی بسیار غنی است . عمده پوشش گیاهی منطقه شامل گیاهان شور پسند از جمله درختهای گز و تاق و بوته‌های قیچ است . پوشش جانوری منطقه به دلیل وجود آب و غذای فراوان بسیار غنی است .
در زمان صفویه این منطقه دارای پوشش گیاهی بسیار متراکم و غنی از جنگلهای تاق بوده است که عموما جهت مصارف خانگی و یا پختن کاشی و آجرهای مساجد و پلهای اصفهان قطع گردیده اند.
پوشش جانوری
پوشش جانوری منطقه به دلیل وجود آب و غذای فراوان بسیار غنی است . از جمله این تنوع زیستی می‌توان به گرگ , شغال , کفتار , روباه شنی , گربه شنی , بزمجه , لاسرتا , انواع مارمولک‌های گکو و آگاما , انواع مار , عقرب سیاه و طلایی , تیهو , عقاب ,هوبره، شاهین و ... اشاره کرد .
جاذبه‌های دیدنی کویر مرنجاب:
خطب شکن
در میانه مسیر جاده خاکی ‪ ۴۵‬کیلومتری، به شیب تقریبا تندی می‌رسیم که به آن " خطب شکن" میگویند.
"خطب" ، نام چوبکهای تعبیه شده در قسمت جلو و عقب جهاز شتر است که بار روی جهاز را هنگام جلو و عقب رانده شدن، مهار کند. درواقع عبارت "خطب شکن"از این موضوع ریشه گرفته که در مسیرهای شیب دار جاده خاکی منتهی به کاروانسرای مرنجاب،گهگاه بارشتر براثر سنگینی یا شیب جاده آنقدر به جلو و عقب رانده میشده که فشار ناشی از آن سبب شکستن خطب جهاز میگشته و به همین دلیل نیز به این بخش از مسیر شیب دار جاده،"خطب شکن" میگویند.
پس از عبور از این شیب تند در قسمت جنوبی جنگلهای تاق و در سوی شمال دور نمای دریاچه نمک قابل مشاهده است.
چاه کنجه
پس از عبور از خطب شکن در سمت شرقی مسیر، نمکزاری واقع شده است که به چاه کنجه معروف است.این کویر حوزه آبریز رودخانه مشخصی نیست و از چشمه ای که در قسمت جنوب شرقی آن واقع شده به نام "چاه کنجه" تغزیه می‌شود.
در اطراف این کویر پوشش غنی از تاغزارها قرار گرفته که به زیباییهای آن افزوده است. در قسمت شمالی چاه کنجه چندین باغ با پوشش گیاهی انبوه وجود دارد.
دریاچه نمک
در ادامه مسیر مرنجاب پس از طی کردن مسافتی در حدود 35 کیلومتر از جاده خاکی به دو راهی دریاچه نمک میرسیم. دریاچه نمک دارای فرمی شبیه به مثلت است که که راس آن به سمت شمال است.
قلعه ایلخانی کرشاهی در شمال شهرستان ابوزیدآباد اصفهان، 25 کیلومتری روستای متین آباد در دل کویر مستتر شده و گرداگرد این قلعه خشتی را خندق بزرگی فراگرفته است.

جزیره سرگردان
جزیره سرگردان در دریاچه نمک آران و بیدگل، مشتمل بر یک جزیره اصلی دایره ای شکل به قطر تقریبی 3 کیلومتر و چندین جزیره کوچکتر است، با توجه به مسطح بودن نمکزار همجوار جزیره از فاصله دور در افق محو می‌شوند به همین علت به نام جزیره سرگردان خوانده می‌شود
پس از ورود به دریاچه نمک، کوه کم ارتفاعی در دید شمال شرقی خودنمایی میکند که کاملا توسط قشر سفید نمک احاطه شده است.این جزیره که بلندترین نقطه آن در حدود 808 متر بالاتر از سطح دریای آزاد است از سنگهای متخلخل آتشفشانی تشکیل شده است و عاری از هرگونه پوشش گیاهی است .
مناظر دریاچه نمک از فراز این جزیره آنچنان بدیع و زیباست که هر بیننده ای را مجذوب خود می‌نماید . علت نامگذاری سرگردان به این خاطر است که وقتی از فاصله دور به این جزیره نگاه می‌کنید، دو انتهای جزیره در افق محو می‌شوند و منظره ای مانند کشتی سرگردانی در دریای بیکران کویر پدید می‌آورند .
محو شدن دو انتها به علت پدیده سراب و انعکاس نور و در نتیجه آن خطای دید است . پیشینیان معتقد بودند که این جزیره دایما در حال حرکت است و از جایی به جای دیگر نقل مکان می‌کند.
کاروانسرای مرنجاب
درباره دلایل ساخت این قلعه و کاروانسرا در کنار دریاچه نمک، نقل است که شاه عباس با وجود ایجاد کاروانسرا و قلعه‌های متعدد در سراسر کشور، در این منطقه تأسیسات دفاعی تعبیه نکرده بود، چون تا آن زمان دشمنان به خاطر دریاچه نمک و گستره کویر، از این سوی به پایتخت هجوم نبرده بودند.
حمله ازبکها و افغانها از طریق دریاچه نمک به کاشان که تا اصفهان پیش رفتند، شاه عباس را به صرافت انداخت تا در سال ١٠١٢ قمری سریعاً یک پایگاه نظامی در این منطقه ایجاد کند و جلوی تهدیدات را بگیرد.
بالای کاروانسرا به شکل سنگرهای دیدبانی است و ذکر شده است که همیشه ٥٠٠ پاسدار مسلح در قلعه حضور داشتند و امنیت عبور کالا از چین به اروپا و بالعکس را در این منطقه تأمین می‌کردند.
در اطراف کاروانسرا حوضچه آبی به طول 50 متر و عرض 15 متر قرار دارد که توسط درختان بید و کوره گز محصور شده است. در ضلع شمالی حوضچه 2 تنور قدیمی برای پخت نان قرار گرفته و محوطه این آبگیر در سالهای اخیر برای رفاه حال مسافران جهت برپایی چادر، آجر فرش شده است.در سالهای اخیر اتاقهای کاروانسرای مرنجاب جهت اسکان مسافران مورد استفاده قرار میگیرد.
همچنین در درون کاروانسرا سفره خانه سنتی تعبیه گردیده است.
چاه دستکن (دست کند)
در فاصله 4 کیلومتری شرق کاروانسرا چاه آب شیرینی قرار دارد که به چاه دستکن شهرت دارد. وجود آب شیرین در این چاه بدلیل وجود فیلترهای عظیم ماسه ای است که شورابه‌های زیزمینی را تصفیه کرده و آب نسبتا گوارایی با درصد نمک پایین در دسترس قرار میدهد.
نقل است که امام هشتم شیعیان (ع) در مسیر عبور از عراق به سمت مشهد در این مکان این چاه را حفر کرده است.
ریگ بلند
در ادامه مسیر پس از چاه دستکن به دو راهی دیگری میرسیم که مسیر شرقی به سمت ریگ بلند و مسیر شمال شرقی به سمت دریاچه نمک تغییر مسیر میدهد. اگر مسیر شرقی را ادامه دهید به تپه‌های ماسه ای بلندی میرسیم که ریگ بلند مشهورند.
این منطقه آخرین منظقه قابل دسترس توسط تورهای گردشگری است و از این نقطه مسیر به سمت شرق ادامه مسیر با خودرو‌های دو دیفرانسیل پیشنهاد میگردد. بر فراز تپه‌های ریگ بلند مناظر دریاچه نمک و تپه‌های به هم تنیده ماسه ای قابل رویت است.
کوه کلنگ
چنانچه از نزدیکی کاروانسرا به سمت جنوب نگاه کنید کوهی را خواهید دید که توسط تپه‌های ماسه ای احاطه شده است که به کوه کلنگ شهرت دارد. فاصله این کوه تا کاروانسرا در حدود 5 کیلومتر است که می‌تواند مسیر یک پیاده روی دلپذیر و سبک را در میان ماسه‌ها فراهم کند.
مناظر کویر از فراز این کوه بسیار زیبا است. همچنین به کسانی که به ماجراجویی و رانندگی در کویر علاقمندند این مسیر پیشنهاد میگردد.
پشت ریگ
در واقع پشت ریگ مکانی است که تپه‌های شنی بیابان بندریگ معروف به مرنجاب از سمت شرق پایان میگیرد. ریگ در گویش مردمان محلی به معنای مکانهای پوشیده از شن و رمل است و پشت ریگ به معنای مکانی در پشت تپه‌های ماسه ای است.
این منطقه به دلیل دوری از مسیرهای اصلی، کمبود آب و خشکی خیلی مورد اقبال مردم محلی واقع نبوده است. به همین دلیل بیشتر مورد استفاده راهزنان قرار می‌گرفته که کاروانهای عبوری از مسیر مرنجاب به ورامین را از این منطقه مورد دستبرد قرار میدادند.
از جمله مکانهای مورد استفاده راهزنان می‌توان به قلعه کرشاهی در شرق این منطقه اشاره کرد.
در قسمت مرکزی حد فاصل تپه‌های شنی و زمینهای قلیایی مناطق بکر و مناظر زیبای طبیعی کویر قابل مشاهده است.
ادامه مسیر مرنجاب به سمت شرق به محدوده پارک ملی کویر و محیط بانی سفید آب ختم میگردد که نیاز به اخذ مجوز از سازمان حفظت محیط زیست دارد.
سایر نقاط گردشگری منطقه
چاه هندوانه
در 5 کیلومتری شمال آران و بیدگل قرار دارد. مزارع کشت هندوانه است که به صورت چاله‌های بزرگی در میان تپه‌های ماسی حفر گردیده است.
قلعه کرشاهی
این قلعه از خشت و گل ساخته شده است و هم اکنون از آثار بر جای مانده از زمان قاجار است. این قلعه یکی از قلعه‌های مهم سردار حسین کاشی یکی از راهزنان و یاغیان دوره رضا خان بوده و هنوز آثار گلوله‌های توپ در نبرد وی با نیروهای دولتی در این قلعه بر جای مانده است.
کوه یخاب
در شمال کاروانسرای کرشاهی و جنوب شرقی مرنجاب قرار دارد. ارتفاع کوه در حدود 1800 متر از سطح آب‌های آزاد است و صعود به آن می‌تواند یک برنامه مفرح ورزشی در سفر به مرنجاب باشد.
کمپ متین آباد
برای دسترسی به کمپ، در مسیر بزرگراه اصفهان پس از گذر از کاشان و در کیلومتر 40 با ورود به مسیر خروجی در خلاف مسیر ابیانه بسمت بادرود و با طی حداکثر 10 کیلومتر به کمپ می‌رسید.
کمپ کویری دارای چادرهای دایمی و اتاق‌های کاروانسرا جهت اسکان طبیعتگردان می‌باشد.
برای رسیدن به منطقه مرنجاب می‌توان از سه مسیر استفاده کرد؛ مسیر اول از سمت شهر آران به سمت ماپگان و سپس جاده خاکی مرنجاب است که پس از طی مسافتی حدود ۴۵ کیلومتر به محدوده کویر وارد می‌شود.
مسیر دوم از سمت پارک ملی کویر است که از پیشوا آغاز شده و مبارکیه قصر بهران و کاروانسرای سفید بگ در این مسیر قرار دارد.
البته عبور از جاده سفیدآب نیازمند مجوز از سازمان محیط زیست استان سمنان دارد.
مسیر سوم، مسیر کاشان به ابوزیدآباد است که بعد وارد جاده سفید آب و کویر مرنجاب می‌شود. کویر مرنجاب بر سر راه تاریخی ابریشم نیز واقع شده و همیشه پذیرای گردشگران خارجی و داخلی در فصول خنک سال است.
این کویر به شهر تهران بسیار نزدیک است و تنها با پنج ساعت رانندگی می‌توان به قلب کویر رسید. امنیت این کویر در مقایسه با سایر کویرهای ایران چون کویر لوت و چهار فصل بودن و اعتدال نسبی دمای آن، تنوع جاذبه‌های گردشگری و تنوع گونه‌های جانوری و گیاهی به این منطقه حالت ویژه ای داده است.برای سفر به کویر مرنجاب رعایت برخی نکات از اهمیت برخوردار است، مثلا گروهی سفر کردن تا حدی از خطرات سفر به کویر می‌کاهد در ضمن پیش از حرکت به سمت کویر حتما با اداره میراث فرهنگی و گردشگری شهر آران و بیدگل هماهنگی کنید تا پس از کسب مجوز به همراه یک راهنمای محلی عازم این منطقه شوید.
به همراه داشتن دوربین عکاسی مجهز تا حدی از حسرت ترک این منطقه زیبا به ویژه آسمان آن می‌کاهد، یکی از جذابیت‌های کویر، آسمان پرستاره آن است. بسیاری از منجمان حرفه ای و آماتور برای رصد یا عکس برداری از آسمان کویر به مرنجاب سفر می‌کنند.


منابع :
http://www.khorasannews.com/News.aspx
http://www.yjc.ir/fa/news/4569369
http://www.irandeserts.com/content
http://noori1331.blogfa.com/cat-10.aspx
http://fa.wikipedia.org/