بالاتر از چشمه اسکندریه، بنایی وجود دارد که مربوط به اواخر
دوره اشکانی یعنی حدود 1800 سال پیش است. این بنا که در سالهای اخیر به طور کامل بازسازی شده، بدون دیوار، با سقفی تقریبا گنبدی و استوار بر چهار ستون میباشد که معروف به چارطاقی یا چهار طاقی نیاسر (اتشکده باستانی نیاسر) است.
چهارطاقی‌های زیادی در سایر نقاط کشور وجود دارد که قرار گرفتن چهارطاقی نیاسر در یک منطقه توریستی، آنرا در رده یکی از معروف‌ترین‌ها قرار داده است. آتشکده نیاسر بوسیله اردشیر بابکان مؤسس
سلسله ساسانى ساخته شده و اولین معبد و آتشکدهاى است که
سلسله ساسانى در اوج رواج دین و آئین زرتشتى در
ایران بنا کرد.
این بنا نمونه کامل یک گنبد ساسانى است، بر زیربنائى مربع نهاده شده است و بزرگى و عظمتى که در این چهار طاقى به چشم می‌خورد، از تعادل عناصر متشکل و توازن و هماهنگى ترکیب بنا نشأت می‌گیرد.
پژوهشگران این بنا را از سازه‌ای از اواخر دوران اشکانی و یا اوایل دوران ساسانی می‌دانند.
برای این بنا کاربری‌های گوناگونی همچون نشان راهیابی، بنای یادبود، آتشگاه و قبر بزرگان مطرح شده بود. در سال ۱۳۸۰ کاربرد این بنا و نیز دیگر چارتاقی‌های
ایران، به‌عنوان یک تقویم
...مشاهده کامل متن آفتابی یا شاخص اندازه‌گیری زمان با استفاده از تغییرات میل خورشید، توسط رضا مرادی غیاث‌آبادی شناسایی شد.
آنگونه که در نقشه‌های آن دیده می‌شود؛ ساختار تقویمی این بنا به گونه‌ای است که در آغاز و میانه هر یک از فصل‌های سال، پرتوهای خورشید بامدادی به شکلی خاص از میان پایه‌های بنا دیده می‌شده و هنوز نیز دیده می‌شود.
رضا مرادی غیاث‌آبادی، اخترباستان‌شناس ایرانی معتقد است: بنای چارتاقی نیاسر (در بیست کیلومتری غرب کاشان) دقیق‌ترین سازه‌ی تقویمی و گاهشماری در جهان است.
چارتاقی‌ها سازه‌هایی هستند که می‌توان آغاز فصل‌های چهارگانه سال را با قرار گرفتن خورشید در هنگام طلوع در روز نخست هر فصل در زاویه خاصی از میان ستون‌های این گونه بناها مشاهده کرد.
طول و عرض این آتشکده یا چار تاقی 14 در 14 متر میباشد. این بنا پس از یورش تازیان ویران ولی سپس توسط مردم بازسازی شد و امروز تقریبا سالم میباشد.
اندازه‌های متناسب اجزای آن افسون کننده است ولی خیلی مهمتر از آن نشانه‌های یک راه حل قدیمی برای انتقال از اطاق چهار گوش به گنبد گرد است. از بیرون از سه عنصر مشخص تشکیل شده: یک پی بزرگ چهار گوش با چهار پایه و طاق نمای ورودی متقارن، یک چهارگوش متحدالمرکز کوچکتر بر بالای این پی و گنبدی بر روی این چارگوش واسطه در داخل، در هر گوشه چهارگوش کوچکتر یک طاق مخروطی کوچک، یعنی گوشواره، گنبد را به پایه‌ها متصل می‌کند.
در واقع این گوشواره‌ها داخل چهارگوش کوچک را در قاعده به یک هشت گوش (البته با اضلاع نامساوی) و در راس به یک شلجمی تبدیل می‌کنند. اقسام سنگچینی از لاشه سنگهای بزرگ ناتراش تا قطعه سنگهای تراشیده چهار گوش بالایی طاقنمای درها بر حالت صمیمیت و سادگی بنا می‌افزاید.
این آتشکده مسلط بر دشت و روستای نیاسر کاشان است و سالم‌ترین آتشکده بازمانده از ایران باستان میباشد که دیوارهای خسته آن با پهنای چهارده متر گنبد آنرا بر روی چهار وجه خود نگه داشته اند.
بنا از سنگ ساخته شده است و سنگها با ملات گچ بر روی هم سوار شده اند و در گذشته طرحهایی از گچ آنرا تزیین کرده بود. گنبد اصلی بنا به شکل تخم مرغی بوده است که پس از تخریب آنرا دوباره بازسازی کرده اند.
در وسط کف بنا گودالی است که آتش رادر آن قرار میداده اند.
بنای این آتشکده سمبل 4 عنصر اصلی باد، آب ،خاک و آتش است و هر کدام از ستون‌ها دقیقا یکی از 4 جهت اصلی را نشان می‌دهند. در کنار بیشتر آتشکده‌ها چشمه آب و درخت چنار وجود دارد.
آتشکده یا چارتاقی نیاسر با شماره 316 در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است.
بنای مذکور در مسیر جاده کاشان به دلیجان و در فاصله حدود ۲۰ کیلومتری از اتوبان قم کاشان و بر فراز تپه ای واقع در منتهی الیه جنوب غربی شهر نیاسر واقع است.
این اثر در جوار غربی چشمه اسکندریه قرار گرفته و به چارتاقی معروف است.
منابع :
http://www.hamshahrionline.ir/details/78607
http://www.uko.ir/uko_website/fa/article58.html
http://www.irandeserts.com/content
http://saye.iiiwe.com/niasar_chartaghi/
http://www.tebyan.net/newindex.aspx?pid=934&articleID=300565
http://www.aftabir.com/articles/view/art_culture/cultural_heritage/c5c1154359361p1.php/%D8%AF%DB%8C%D8%AF%D8%A7%D8%B1-%D8%AA%D9%88%D9%84%D8%AF-%D8%AE%D9%88%D8%B1%D8%B4%DB%8C%D8%AF-%D8%AF%D8%B1-%DA%86%D8%A7%D8%B1%D8%AA%D8%A7%D9%82%DB%8C-%D9%86%DB%8C%D8%A7%D8%B3%D8%B1
