خراسان جنوبی

اقلیم : گرم
نام قدیم : خراسان جنوبی
مساحت : 953385
جمعیت : 662534
استان خراسان جنوبی، شرقی‌ترین استان ایران، دارای 82864 کیلومتر مربع مساحت می‌باشد که بین 57 درجه و 46 دقیقه تا 60 درجه و 57 دقیقه طول شرقی و 30 درجه و 35 دقیقه تا 34 درجه و 14 دقیقه عرض شمالی قرار گرفته و 47/5 % از مساحت کشور را به خود اختصاص داده است .
این استان از شرق، با کشور افغانستان، از شمال به استان خراسان ...مشاهده کامل متن رضوی ، از غرب به استانهای یزد و کرمان و از جنوب با استان سیستان و بلوچستان همسایه است. براساس آخرین تقسیمات کشوری، خراسان جنوبی دارای 6 شهرستان (بیرجند، قائنات، درمیان، سرایان، سربیشه و نهبندان) با مرکزیت بیرجند، 17 شهر، 16 بخش، 42 دهستان، 2061 آبادی دارای سکنه و 5041 آبادی خالی از سکنه می‌باشد.
آب و هوا اقلیم استان از نوع خشک و بیابانی است که متوسط بارندگی سالیانه استان به 150 میلیمتر می‌رسد. حداکثر دمای سالانه 44 و پایین‌ترین دمای ثبت شده 5/21ـ درجه سانتیگراد گزارش شده است.
آثار و بناهای تاریخی و کهن این سرزمین نشان از عظمت و دیرینگی فرهنگ و تمدن اقوام ساکن در منطقه دارد. از لحاظ فرهنگ، علم و معرفت این دیار یکی از درخشان‌ترین نقاط ایران به شمارمی رود.
مطالعات باستان شناسی در بیرجند حاکی از استقرار اقوام کهن پیش از تاریخ و دوره‌های متاخر در این حوزه دارد.
بهترین اثر بجای مانده از اقوام باستانی نگاره‌های موجود در سنگ نگاره «لاخ مزار» و محوطه‌های باستانی متعددی است که در منطقه وجود دارد. از دوران تاریخی نیز آثاری بدست آمده که حکایت از حضور سلسله هایی چون اشکانیان و ساسانیان دارد.
کشف سنگ نگاره‌های لاخ مزار در روستای کوچ از توابع بخش مرکزی بیرجند که مربوط به چند هزار سال قبل است مهر تائیدی بر سابقه استقرار بشر و فرهنگ متعالی آنها در این خطه می‌باشد.
این سنگ نگاره‌ها دارای تنوع و گوناگونی زیادی هستند. از میان آنها می‌توان به مواردی چون کتیبه ها، نقوش انسانی و حیوانی، علائم، نمادها و خطوط تصویری اشاره کرد.
آب و هوا : اقلیم استان از نوع خشک و بیابانی است، اما با توجه به موقعیت قرارگیری مناطق پست یا مرتفع، به دو دسته تقسیم می‌شود:
الف) اقلیم خشک و گرم: شامل دشتها و مناطق هموار مرکز، غرب و جنوب استان
ب) اقلیم خشک و ملایم: که دربخشهای مرتفع شمالی، شمال غربی استان واطراف بیرجند مشاهده می‌شود.


موقعیت طبیعی : استان از نظر ناهمواریها تقریباً به دو قسمت «کوهستانی و مرتفع» و «پست و هموار» تقسیم می‌شود. قسمتهای کوهستانی بیشتر در شمال و شمال غرب استان و قسمتهای پست و هموار در دشتهای مرکز و جنوب استان واقع شده اند.مناطق پست و هموار استان شامل زمینها و دشتهای همواری هستند که در قسمتهای مرکزی، غربی و جنوب غربی استان قرار گرفته اند.
از نظر کشاورزی، دامپروری و احداث راههای ارتباطی از اهمیت خاصی برخوردارند. دشتهای جنوب و جنوب غربی استان حاوی نمکزارها و نقاط پست و کم ارتفاعی هستند که گاهاً از هر نوع پوشش گیاهی عاری هستند و بدلیل مجاورت با حاشیه شمال کویر لوت، آب و هوایی خشک و خشن دارند و در معرض حمله شنهای روان قرار دارند.
به علت کمی نزولات جوی، فصلهای پرباران منتهی به ماههای پایانی زمستان و اوایل بهار هستند و میانگین بارندگی در فصول گرم و سرد سال به ترتیب 1/0 میلیمتر و 1/95 میلیمتر می‌باشد.قرارگیری استان در ناحیه آب و هوایی بیابانی (گرم و خشک) شرق ایران سبب شده تا اکثر جریانات رودخانه ای، موقت و فصلی بوده و رودخانه دائمی در استان وجود نداشته باشد.
تندابها و سیلابها در بسیاری از موارد بدلیل فقر پوشش گیاهی، سبب خرابی می‌شوند. بخشهای وسیعی از مرکز، غرب، شرق وجنوب استان با محدودیت منابع آب مواجه می‌باشند و منابع محدود آ ب زیر زمینی تنها امکانات تامین آب محسوب می‌شوند.قرارگیری گسل بزرگ نهبندان که به طول 750 کیلومتردر چندین شاخه موازی که از مرکز سیستان و بلوچستان و مرز پاکستان، تا شمال استان و نواحی جنوبی استان خراسان رضوی امتداد یافته، جدا از ایجاد زمین لرزه‌های پراکنده، سبب تشکیل ساختارهای متنوع زمین شناسی در طول میلیونها سال و تشکیل توده‌های سنگهای «گرانیت سبز» دراستان شده که بسیاری از گونه‌های آن شهرت جهانی دارند.
کشاورزی : در سال 84-83، مجموعاً 214274 هکتار زیر کشت محصولات زراعی و باغی قرار داشته که از این میزان 59515 هکتار اراضی دیم و 130234 هکتار اراضی آبی بوده اند.
یعنی بیش از 60 درصد از اراضی زیر کشت استان را اراضی آبی تشکیل داده ا ند.عمده‌ترین محصولات زراعی استان عبارتند از: گندم، جو، پنبه، چغندر قند، محصولات جالیزی و نباتات علوفه ای.
لازم به ذکر است استان خراسان جنوبی در تولید محصول چغندر قند، مقام هشتم کشوری را دارا می‌باشد.


دامپروری و شیلات: وجود واحد‌های دامی صنعتی و بومی متعدد و استخرهای سرد آبی و گرم آبی پرورش ماهی، این استان را در تولید گوشت سفید و قرمز به خودکفایی رسانده تا جایی که در صادرات گوشت سفید رشد چشمگیری مشاهده می‌شود.
از جمله مزیتهای نسبی این استان در زمینه دامپروری و پرورش طیور می‌توان به:
- وجود چرخه کامل تولید گوشت مرغ،
- سازگاری گوسفند بلوچی با شرایط آب و هوایی منطقه و تولید پشم بسیار مرغوب،
- پرورش بز کرکی و تولید کرک با ارزش اقتصادی بسیار بالا و وجود 15 درصد از کل شترهای کشور در این منطقه اشاره کرد.


صنعت: در بخش صنعت، تا پایان سال 85، تعداد 1353 مجوز صنعتی (جواز تاسیس و طرح توسعه) با پیش بینی سرمایه گذاری 24780.87 میلیارد ریال و پیش بینی اشتغال 38373 نفر صادر گردیده است .همچنین تا کنون 184 واحد صنعتی با سرمایه گذاری بالغ بر 1743.7 میلیارد ریال و اشتغالزایی 5625 نفر در سطح استان به بهره برداری رسیده اند.


معدن: استان خراسان جنوبی به لحاظ معدنی از توانمندیهای قابل توجهی برخوردار است . در این استان به سبب دارا بودن شرایط خاص زمین شناسی، نشانه‌های معدنی فراوانی به چشم می‌خورد.
تعــداد کل معادن فعال استان تا پایان سال 85 تعداد 158 معدن بوده که برای 1921 نفر اشتغال مستقیم ایجاد نموده است.
میزان کل ذخیره برآورد شده معادن استان حدود 409 میلیون تن است و میزان استخراج بر اساس پروانه بهره برداری حدود 2/2 میلیون تن در سال می‌باشد. از 158 مـعدن استان خراسان جنوبی، 19 معدن در شهرستان بیرجند، 48 معدن در شهرستان نهبندان، 34 معدن در شهرستان سربیشه، 18 معدن در شهرستان قاین، 11 معدن در شهرستان سرایان، 9 معدن در شهرستان درمیان و 19 معدن در شهرستان فردوس قرار دارد.
میزان استخراج واقعی معادن استان سالانه حدود 5/1 میلیون تن (72% ظرفیت اسمی) برآورد می‌شود .

ویژگی موسیقی جنوب خراسان حرکات ریتمیک و نمایشی است. موسیقی در این منطقه به ویژه در شهرستان بیرجند از سابقه‌ای طولانی برخوردار است. این شهرستان دارای رقص‌ها و موسیقی‌های بسیار متنوعی است.
ریتم‌های پنج ضربی (سه‌تایی و دو تایی) متداول در این منطقه دارای ویژگی‌های خاص خود است و در دیگر نقاط ایران مرسوم نیست. در منطقه قهستان و بیرجند ترانه‌ها و آوازهای زیبا و حماسی‌ترین رقص‌ها و آهنگ‌های سازی و آوازی رواج دارد.
سازهای محلی بیرجند عبارتند از: دهل، سرنا (ساز)، دایره و نی که معمولا توسط خود نوازندگان ساخته می‌شوند.
برخی قطعات موسیقی ویژه رقص‌های محلی در این منطقه عبارتند از: اصیل، ناره ناره، چنشتی، چپ و راست، شیرجه، احوال، سه ضرب و... . علاوه بر رقص‌های انفرادی، دو نفره و گروهی، رقص‌های دیگری نیز وجود دارد که چون رقصندگان آن‌ها به چوب بازی نیز می‌پردازند، در ردیف « چوب بازی‌ها» به حساب می‌آیند.
این رقص‌ها پیچیده و سخت هستند و نیاز به مهارت، تمرین و انعطاف بدن دارد. آهنگ‌های ویژه چوب‌بازی عبارتند از: آزاد، کنار به خاک، وسط به خاک، پک پک، دست به خواب، پشت و گندم‌کاری.
آهنگ‌های متداول و قدیمی این منطقه نیز عبارتند از: عروس کشو (عروس‌کشان)، محمل، روش (شبیه مارش است)، نصر و جو (نصر و جان)، کوچه باغی، سبزه نمکی، غلام پخش، پیش باز، لالایی، استقبال (خوش‌آمدگویی) و غیره.
نوعی دو بیتی‌خوانی موسوم به (فراغی) نیز در این منطقه رواج دارد: روستاییان دایره‌وار دور هم می‌نشینند و هر یک با خواندن دو بیت از اشعار محلی به بیان هجران و فراق خود می‌پردازند.
شیوه خواندن یکسان و تکراری است و هر فرد بیت آخر را به گونه‌ای می‌خواند که نفر بعد از لحن خواندن آن می‌فهمد که نوبت اوست و باید فراغی را ادامه دهد.
پوشاک مردان
سرپوش : کلاه نمد: جنس آن از نمد و بغل‌های آن لبه‌دار است.
شب کلاه: جنس آن از کرک و پشم و به رنگ‌های سفید و سیاه است. در بیرجند درست می‌شد و روی آن مندیل می‌بستند.
مُندیل: شالی سفید یا سیاه است که طول آن حدود پنجاه سانتی‌متر و جنس آن از قمیس است.
کلاه دوره‌دار: دور تا دور آن لبه دارد و از جنس پشم است.
کلاه پهلوی یا شاهپوری: جلوی آن لبه گرد دارد و بیش‌تر به رنگ‌های تیره است. این کلاه را بیش‌تر جوانان بر سر می‌گذارند.
کلاه قرص: از کلاه پهلوی کمی تنگ‌تر است و در روستای چنشت به دور تا دور آن تسبیح و مهره آویزان می‌کنند.
عرقچین: شبیه عرقچین امروزی است، ولی اطراف آن را گل‌دوزی می‌کردند و پر از نقش و نگار بود.
کلاه ترمه: جنس آن از ابریشم قرمز بود و دور آن شیرازه داشت. این کلاه را طبقه اعیان به سر می‌گذاشتند.
گردن‌پیچ یا لنگته: مانند شال بود و آن را به گردن می‌بندند. جنس آن از کرک است.
تن پوش : جلیغه: بدون آستین و جلوی آن باز و دکمه‌دار است. پشت جلیغه از پارچة آستری است.
پیراهن: جنس آن از کرباس و به رنگ‌های سفید، تیره و خاکستری است. پیراهن بدون یقه و جلوی آن بسته است و فقط بالای آن دو یا سه دکمه دارد. بعضی اوقات دکمه بالای آن را در بغل گردن می‌گذاشتند.
قمیس: از پیراهن بلندتر و از دو پهلو باز است. تا زیر زانو را می‌پوشاند و به آن لباس افغانی هم می‌گویند.
لباده: از روی شانه تا زیر زانو را می‌پوشاند و جلوی آن باز است و سه یا چهار دکمه دارد. جنس آن از کرک و بیش‌تر به رنگ خاکی است.
نیم تنه: مانند کت‌های امروزی و بیش‌تر به رنگ‌های تیره است.
پالتو: لباس زمستانی است. جنس آن از پشم و بیش‌تر به رنگ‌های سبز، کبود و آبی است.
شلوار (تمبان): جنس آن از کرباس و رنگ‌های آن متفاوت و پاچه‌های آن گشاد است. به آن شلوار گشاد، بیژامه، لباس افغانی و شلوار دو لنگه نیز می‌گویند. شلوار دو لنگه از شلوار عادی خیلی گشادتر است.
قارت (جقه): شبیه کت ولی آستین‌ها و قد آن از کت بلندتر است. جنس جقه از پشم است.
قبا: بدون یقه و بیش‌تر به رنگ‌های سبز و قهوه‌ای است. از روی دوش تا زیر زانو را می‌پوشاند. سر آستین آن دکمه‌دار و جلوی آن دو یا سه دکمه دارد و بقیه آن باز است.
سینه بند: شبیه جلیغه ولی جلوی آن بسته است.
مچ پیچ: جنس آن از پارچه است و مردان آن را به مچ دستشان می‌بستند.
پاپوش : شامل گیوه، کفش ساده، ارسی، گولی، پوتین، کفش چوبی، کفش پونار، کفش چارق، کفش چپت و کفش تخت آجی است. این کفش‌ها در محل ساخته می‌شود و برخی نمونه‌های آن هنوز در روستاها متداول است.

پوشاک زنان
سرپوش : چهارقد: مانند روسری‌های امروزی ولی از آن بزرگ‌تر است. جنس آن از پنبه و بیش‌تر به رنگ سفید است.
دستمال: آن را روی چهار قد و به پیشانی می‌بستند و بیش‌تر رنگ‌های تیره به ویژه قرمز آن متداول بوده است.
روبند: پارچه‌ای و نازک بود و به وسیله دو بند به دور سر بسته و در جلو صورت آویزان می‌شد.
کلوته: به آن کلاه پول هم می‌گفتند و قسمت جلوی آن را با انواع سکه‌های نقره قدیمی تزیین می‌کردند.
کوسه: شبیه چهار قد ولی از آن نازک‌تر بود و در تابستان‌ها استفاده می‌شد.
عرقچین: شبیه عرقچین‌های امروزی بود و روی آن نقش و نگار داشت.
تن پوش : پیراهن یا (پهره): از روی شانه تا زیر زانو را می‌پوشاند و جلوی آن به اندازه سه دکمه باز است. در برخی نقاط نوع بدون دکمه آن نیز رایج است.
دالاق: شبیه جوراب است و از نوک پا تا کمر را می‌پوشاند.کمر آن بند دارد و دور کمر بسته می‌شود.
شلیته: نوعی دامن چین‌دار و بسیار گشاد است و از کمر تا زیر زانو را می‌پوشاند.
شلوار: جنس آن کرباس و گشاد و بلند است. به آن شلوار تخته‌دار و شلوار دو لنگه نیز می‌گویند.
یل: شبیه جلیغه و از آن بلندتر است. از مخمل و پارچه‌های قیمتی درست می‌شود و آن را با زیورآلات تزیین می‌کنند. جلوی یل باز است و معمولاً آن را در شب عروسی و یا زنان اعیان می‌پوشیدند.
چادر: بیش‌تر به رنگ‌های سفید و سیاه گل‌دار و شبیه چادرهای امروزی است. در روستای سربیشه چادر چهارگوش است و در روستای چنشت از چادر معمولی کوچکتر و کوتاه‌تر است و فقط از پشت سر آویزان می‌شود.



پاپوش : شامل کفش تبلک‌دار، گرجی، گالش، کفش سوز و کفش ساده است.
هم‌چنین در بیرجند نوعی جوراب بافته می‌شود که به جوراب هفت رنگ معروف است.

به دلیل شرایط مناسب آب و هوایی جنوب خراسان، نود و پنج درصد زعفران ایران و شصت درصد زعفران جهان در این منطقه تولید می‌شود. علاوه بر زعفران، زرشک، آلو بخارا، عناب، سنجد، بادام کوهی، گردو، کشک سیاه، کشک زرد، کشک زیره‌ای، قره قروت، برگه هلو و قالی در نقشها ، طرحها و رنگهای متنوع از سوغات بیرجند می‌باشند
کارخانه‌ها و کارگاه‌های تولید ماشین‌آلات و تجهیزات، وسایل نقلیهٔ موتوری، محصولات فلزی، تجهیزات حمل و نقل، اکسید منیزیم، محصولات لاستیکی و پلاستیک، ماشین‌آلات و دستگاههای برقی، محصولات کانی غیرفلزی، کاغذ و محصولات کاغذی، ابزار پزشکی و اپتیکی، ساعت، رادیو و تلویزیون، فلزات اساسی، چوب و محصولات چوبی، منسوجات، مبلمان و صنایع غذایی و آشامیدنی در سطح استان و نیز در ۵ شهرک صنعتی در بیرجند، فردوس، قاین، نهبندان و سربیشه مشغول فعالیت می‌باشند.

قالی‌بافی، سفالگری، رنگرزی، آهنگری، مسگری، حصیربافی، سبدبافی، نمدمالی، زیلوبافی، پارچه بافی، نوغان داری، ریسندگی، گلیم بافی، جاجیم بافی، زرگری، دباغی و سوزن‌دوزی، از جمله صنایع دستی استان خراسان جنوبی هستند.

منبع :http://www.ichto.ir/
http://www.tebyan.net/
http://fa.wikipedia.org/