اسپی مزگت ؛ قدیمی‌ترین خانه خدا در گیلان

اسپی مزگت ؛ قدیمی‌ترین خانه خدا در گیلان

اسپی مزگت یا مسجد سفید یکی از آثار باستانی تالش است که در گویش تالشی به اسپی مزگت مشهور است، در کنار رودخانه «دینا چال» در میان جنگل‌های انبوه و در بین راه مواصلاتی انزلی به هشتپر (تالش) انتهای جنوب شرقی پارک گیسوم جای گرفته است. بعضی آن را «آق مسجد» و نیز «مسجد عبداللهی» می‌نامند، این مسجد با قدمت بیش از هزار سال قدیمی‌ترین مسجد گیلان است.
با توجه به وجود کتیبه‌ای به خط کوفی، ساخت این مسجد به اوایل دوره اسلامی نسبت داده شده است، با توجه به بقایای این ساختمان احتمالا پلان بنا متشکل از رواق میانی و دهلیزهایی در اطراف بود. عرض این دهلیزها 3 متر و 40 سانتی‌متر و ارتفاع آنها از کف حدود 5 متر و 70 سانتی‌متر است. پایه‌های رواق (ایوان) به صورت هشت گوش و در قسمت فوقانی پایه، طاق هلالی شکسته وجود دارد.
از وجوه تزیینی بنا کتیبه‌ای به خط کوفی برجسته در قسمت درونی دهلیز است، این کتیبه به طول 6 متر، حاوی آیات گچ‌بری از سوره توبه است و پایین آن نقوش گیاهی برجسته به چشم می‌خورد.
اسپی مزگت از دو کلمه «ایسپی» در زبان تالشی به معنای سفید و «مزگت» در زبان اوستا به معنای «مسجد» تشکیل شده است، مسجد سفید در روستای کیشه‌خاله در شمال دیناچال یکی از دهستان‌های رضوانشهر واقع شده است، این بنا یک آتشکده قدیمی و بزرگ بوده است که در دوران پس از اسلام و احتمالا بعد از قرن سوم هجری به مسجد تبدیل شده و تا مدت‌های مدیدی مورد استفاده قرار گرفته است.
علت وجودی چنین بنایی در یک نقطه دور افتاده، هر بیننده‌ای را به حیرت می‌اندازد، بنایی با آن قدمت تاریخی که کتیبه کوفی حک شده بر دیوارهای آن بر قدمت بنا گواهی می‌دهد. در اینکه اسپیه مزگت یک مرکز عبادی بزرگ بوده، تردیدی نیست و این امر از احتمال وجود یک مرکز شهری یا سایت باستانی مدفون شده در حوالی این بنا خبر می‌دهد.
قدمت این بنا با توجه به کتیبه کوفی و سفال‌های به دست آمده از آن به دوره سلجوقیان می‌رسد که با شیر بز و خشت درست شده و با آهک اندود و نماسازی شده است. اطلاعات به دست آمده از نوع معماری و همچنین وجود سفال‌های مربوط به عصر ایلخانی، از قدمت حداقل ۸۰۰ ساله این مسجد حکایت می‌کند. برخی از روایات حاکی از آن است که بنای مسجد مربوط به دوره ساسانی است.
دکتر منوچهر ستوده در کتاب «از آستارا تا استار آباد» این بنا را یکی از عجایب هفتگانه گیلان نامیده است. او بر این باور است که بیشتر سفال‌های پیدا شده از کاوش‌های باستان‌شناسان مربوط به دوره ایلخانی است و خاطرنشان کرده است که معماری این بنا معماری بومی نیست، اما با معماری بومی گیلان به زیبایی تلفیق شده است. از این بنا، در حال حاضر تنها قسمتی از رواق‌های شمالی و غربی بجا مانده است که قسمت داخل با ستون‌های قطور و قسمت بیرون با دیوارهایی مستحکم، بر پا ایستاده است.
مصالح اصلی بنای این اثر تاریخی آجرهایی به ابعاد ۶×۲۳×۲۳ سانتی‌متر است و قطر دیوار آن ۱۷۵ سانتی‌متر است. سقف بنا کاملا سفال‌پوش بوده است، اما بر خلاف بام‌های سفال‌پوش امروزی گیلان سفال آن با ملات بر روی طاق‌ها چسبانده شده است و اندازه‌ی آن‌ها به ۳۶×۵۰ سانتی‌متر می‌رسد. سقف آن با طاق‌هایی طولی و کوره‌پوش‌هایی چند، مسقف شده و سطح بام قدری شیب‌دار است، که بدون محافظ رها شده و در حال تخریب کامل است.
اسپی مزگت ؛ قدیمی‌ترین خانه خدا در گیلان
اسپی مزگت ؛ قدیمی‌ترین خانه خدا در گیلان
اسپی مزگت ؛ قدیمی‌ترین خانه خدا در گیلان
اسپی مزگت ؛ قدیمی‌ترین خانه خدا در گیلان
اسپی مزگت ؛ قدیمی‌ترین خانه خدا در گیلان

مطالب بیشتر
[username]

[username] [shamsidatetime]

[postbody]