قلعه هولاکو خان یکی از تاریخی‌ترین و قدیمی‌ترین قلعه‌های آذربایجان است که در جزیره اسلامی (شاهی سابق واقع در قسمت شرقی دریاچه ارومیه) قرار گرفته است جزیره اسلامی یا (شاهی) که چون نگینی در دریاچه ارومیه میدرخشد در شمال شرقی دریاچه به نام شاها آداسی یا شاها جزیرسی یا شاها داغی قرار دارد و از دور شبیه کلاهی به نظر میرسد .
جزیره اسلامی تنها جزیره آباد وتاریخی دریاچه ارومیه است که وسعت آن 347کیلومتر مربع و محیطش به 70 کیلومتر مربع میرسد در حال حاضر یک رشته جاده آسفالته از سمت شرقی دریاچه به آن متصل شده روستای سرای و ساحل شرقی آن را به خشکی متصل می‌سازد مهمترین ارتفاعات منطقه کوه چوپوقلو به ارتفاع 2150 متر و کوه داش کن به ارتفاع1900متر میباشد از قلل مرتفع جزیره اسلامی کوه قالا یا قلعه است .
که در جنوب روستای آق گنبد واقع شده و ارتفاع آن 2100 متر و 667 متر از سطح دریاجه ارومیه بالاتر است .
قناتها ,چشمه‌های آب شیرین و گوارا همراه چندین حلقه چاه عمیق و نیمه عمیق آب کشاورزی جزیره نشینان را تامین میکند در جزیره اسلامی 7 روستا به اسامی: آق گنبد- سرای- گمیچی- تیمورلو- قبچاق-بوراچالو-خورالو(بهرام اباد ) وجود دارد
قلعه هولاکوخان در شهرستان اسکو، بخش ایلخچی، دهستان جزیره، ۲ کیلومتری جنوب روستای آق گنبد قرار دارد.
بقایای این قلعه مربوط به دوره ساسانیان - سده‌های میانه دوران‌های تاریخی پس از اسلام است
وقتی مغولها بر ایران دست یافتند هلاکوخان مغول مراغه را پایتخت خود قرار داد به مناسبت این که جزایر دریاچه ارومیه از دسترس اشخاص دور بوده و جایگاه امنی به شمار می‌رفت محل تمرکز خزاین و نفائس و اموال هلاکوخان و سایر ایلخانان مغول قرار گرفت که در غرب ایران فرمانروایی میکردند .
قلعه هلاکوخان در بلندی‌های روستای آق گنبد در اسکله منتهی بین اورمیه وتبریز قرار دارد.
مسیر این قلعه به این صورت میباشد: از ایلخچی به طرف سرای سمت چپ پیچیده وبه روستای آق گنبد می‌رسیم , به ابتدای روستا طرف راست روستا راهی خاکی وجود دارد ,بعد از پیمودن چند دقیقه در طول مسیر یک تابلو در سمت راست جاده وجود دارد که صعود به قلعه را نشان می‌دهد.
از جاده داخل روستا که از میان روستا میگذره نیز میتوان به این قلعه رفت ولی این مسیر ماشین رو نیست.
در مسیر قلعه آب انبار‌های زیادی وجود دارد که در دل کو بطرز عجیبی ساخته شده است, دیواره‌های قلعه که از تماما از سنگ ساخته شده است.
در اطراف آب انبارها جوی‌های آبی وجود دارد که این جوی‌ها در هنگام بارندگی آب را به داخلاین آب انبارها هدایت میکند وباعث وجود آب در فصول سال میگردد.
دیدن قلعه هلاکوخان در فصل بهار لذتی غیر قابل توصیف دارد در طول مسیر شعود به قلعه گل‌های لاله وجود دارد که زیبایی آن را دو چندان کرده است.
مشخصات کلی قلعه از نظر استحکامات – موقعیت و استقرار شبیه قلعه‌های بابک قهقهه و جوشون است, یعنی قلعه ای است که دسترسی به ان اسان نبوده و سه طرف آن پرتگاههای مخوف بوده دفاع از قلعه توسط قلعه بانان به آسانی امکان پذیر و میسر می‌شد .
در حفاری هایی که در قلعه هلاکو به عمل آمده مکانهای زیر کشف شده است:
طویله سنگی که دارای اخور و قسمتهای مختلف مورد نیاز ساکنان بوده است،
زیرزمینی که در دل سنگ و صخره کوهستانی کند ه شده احتمالا زندان نیز بوده است، چاهی که آب دارد ولی عمق آن معلوم نیست، محوطه حمام مانند در این قلعه کشف شده است و همچنین اتاقی که در سنگی کنده شده و 4 نفر می‌توانند در آن جای گیرند.
بقایای قلعه هولاکوخان مربوط به دوره ساسانیان - سده‌های میانه دوران‌های تاریخی پس از اسلام است و در شهرستان اسکو، بخش ایلخچی، دهستان جزیره، ۲ کیلومتری جنوب روستای آق گنبد واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۷ اسفند ۱۳۸۶ با شمارهٔ ثبت ۲۲۵۹۱ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
منبع:
http://fa.wikipedia.org
http://kamtal.ir/reports/halakokhan_
http://dumanlar.blogfa.com/post
http://www.gkazar.ir/?type=
