دشت مغان

دشت مغان جلگه‌ای در شمالی‌ترین قسمت استان اردبیل در شمال باختری ایران است مغان جلگه‌ای است در ساحل جنوبی رود ارس و غرب دریای خزر که قسمت عمده آن در جمهوری آدربایجان و بخشی نیز شمالی‌ترین قسمت استان اردبیل در شمال غربی ایران را تشکیل داده‌است.
وسعت دشت مغان در گذشته بسیار بیشتر از موقعیت کنونی آن بوده است.
مغان از شمال با سرزمینهای آران و شیروان و رودخانه ارس و کر، دریای خزر در شرق، گیلان و اردبیل در جنوب و جنوب شرقی و کوههای شرقی ارسباران در غرب هم مرز بوده که به دلیل وجود جلگه ای با وسعت تقریبی 300 هزار هکتار و اراضی آبرفتی ساحل دریای خزر و کناره‌های رودهای بزرگ ارس و کر این منطقه را به یکی از قطبهای بزرگ کشاورزی و دامپروری ایران تبدیل می‌کرد.
زمان‌های بسیار قدیم اقوامی در مغان زندگی می‌کردند که ایرانیان به آنها آذری یا آذربایجانی می‌گفته و این کلمه را در زبان اروپایی قدیم مخصوصا در یونانی آذربایجان ...مشاهده کامل متن و سرزمین آن‌ها را آذربایجان ثبت کرده‌اند.
بعدها آذربایجان شامل سرزمینی که در میان شروان و آذربایجان ایران بوده‌است می‌دانستند.
نام آذربایجان به طور کلی از آغاز قرن اول میلادی در تاریخ ذکر شده‌است.
مرحوم سعید نفیسی نام قدیمی مغان را آموکان میداند
طبق منابع یک سوم این دشت مغان در ایران قرار دارد و بقیه آن در جمهوری آذربایجان است.
مرکزیت شهرستان مغان از سال 1353 تا سال 1372 گرمی بود و دوران اوج مغان نیز در همین دوره زمانی بود که پس از جدا شدن از مشگین شهر کم کم بر امکانات آن اضافه شد, بعد از آن مغان به سه شهر گرمی و بیله سوار و پارس آباد تقسیم شد که پارس آباد به خاطر رونق کشاورزی گوی سبقت را از این دو شهر ربود.
دشت مغان از سه شهر گرمی،بیله سوار و پارس آباد تشکیل شده است .
هم اکنون کشت و صنعت‌های پارس اباد مغان معروف است.
شهرستان پارس‌آباد در قسمت شمالی جلگه مغان قرار گرفته , مساحت آن ۱۵۵۴ کیلومترمربع است و شمالی‌ترین شهرستان استان اردبیل می‌باشد.
شهرستان پارس آباد می‌باشد قسمت شمالی جلگه وسیع و حاصلخیزمغان که ازدامنه‌های شمالی کوههای خروسلوداغ و صلوات داغ در جنوب منطقه شروع و تا سواحل رود ارس در شمال بصورت سرزمینی نسبتاً هموار باشیب ملایمی گسترده شده‌است.
بیله سوار در میان این سه شهر کهن‌ترین شهر میباشد و تاریخ آن مربوط به هزاران سال پیش است.
اما وجود اشیای تاریخی بسیار که اکنون در موزه‌های شهرهایی همچون تبریز و اردبیل موجود میباشند نشان می‌دهد که گرمی دارای پیشینه بسیار بالایی است.
آب و هوای مناسب این شهرستان نیز نه تنها در استان بلکه در منطقه آذربایجان نمونه است.
دشت مغان در قسمت شمالی این منطقه به دشت همیشه بهار ایران معروف است.
دماى معتدل و بارندگى متناسب، بهترین مراتع قشلاقى را در دشت مغان به وجود آورده است که محل چرای دام‌های طایفه‌هاى گوناگون «ائل سئون» (شاهسون) است.
دشت مغان یکی از قطبهای مهم کشاورزی ودامپروری ایران است .
به علت حاصلخیزی خاک، دمای مساعد وموقعیت خاص منطقه ای در سراسر دشت مغان کشت اقسام غلات، حبوبات و علوفه قرار در این منطقه صورت می‌گیرد و بی مناسبت نیست که به دشت مغان انبار غله آذربایجان می‌گویند.
دشت مغان به سه قسمت کوهستانی، کوهپایه ای و جلگه ای تقسیم میشود.
نواحی کوهستانی دشت مغان ارتفاعات جنوب، جنوب غرب و غرب منطقه راشامل می‌شود که با شیب بیش از۱۰درصد از ارتفاع حداقل ۱۰۰متر به سمت جنوب و غرب برمیزان ارتفاع افزوده شده وتا حدود۷۰۰متر می‌رسد.
دهستان قشلاق غربی، قسمتهای از بخش اصلاندوز، بخش مرکزی و دهستان قشلاق شمالی در این نواحی قراردارند.
نواحی کوهپایه ای دشت مغان شامل زمین‌های کمتراز۱۰۰مترارتفاع متصل به کوهستان تا نزدیک جلگه است, شیب زمین در این نواحی حدود ۱ تا ۱۰ درصد است,و اراضی مساعدبرای فعالیتهای کشاورزی ودامپروری وسکونت انسانی به حساب می‌آید.
قسمتهایی از بخش تازه کند، بخش مرکزی، دهستان قشلاق شمالی و بخش اصلاندوز در این نواحی واقع شده اند.
نواحی جلگه ای دشت مغان درشمال منطقه با شیب بسیار ملایم، کمتر از 5 درصد تا سواحل رود ارس گسترش دارد و به دلیل وجود خاک‌های آبرفتی دانه ریز و رسوبی و حاصلخیز تماما زمینهای عمده کشاورزی را تشکیل داده و از تراکم زیاد جمعیت برخوردار است.این نواحی تا ارتفاع حداقل ۳۰متر از سطح دریا در منتهی‌الیه شمال شرق منطقه در دهستان ساوالان تداوم می‌یابد
دشت مغان یکی از مهمترین مناطق زیست محیطی کشور است از لحاظ زمستان گذرانی گونه‌های نادر پرندگان کوچنده به شمار می‌آید.
براساس مطالعات به عمل آمده توسط گروه پرنده شناسی سازمان حفاظت محیط زیست کشور در تالاب‌های دشت مغان انواع پرندگان کوچنده آبزی همچون پلیکان خاکستری اردک چشم طلائی – اردک تاجدار – مرکوس سفید – قوی گنگ - قوی فریادکش – قوی کوچک – غاز خاکستری وبالکان کوچک مشاهده شده است .
گونه هایی ازپرندگان کوچنده کنار آبزی از قبیل سلیم – آ بچلیک - گیلانشا – حواصیل خاکستری – اقرت – خروس کولی – لک لک – طاووسک – انواع مرغابی‌ها – سرسبز – خوتکا – سرحنایی – چنگر – نوک سرخ – کاکایی – اردک نوک پهن- آنقوت – طنجه – غاز وفلامینگو نیز از دیگر پرندگانی هستند که در دشت مغان زمستان خود را سپری می‌کنند
تنوع گونه‌های پرندگان کوچنده در تالاب‌های مغان این منطقه را بعنوان یکی از اصلی‌ترین زیستگاههای پرندگان کوچنده در سطح کشور مطرح می‌کند وجود گونه‌های بومی ومهاجرت پرندگان کوچنده به این منطقه باعث شده تا از دشت مغان به عنوان بهشت پرندگان کوچنده یادشود .
قلعه اولتان مغان، برج قارلوجا، تپه خرمن، تپه نادر اصلاندوز، پل تاریخی خمارلو - مغان، زیستگاه خروسلوی مغان، زیستگاه آقابابا ، زیستگاه حسن دره سی، گورستان اصلاندوزمغان، گورستان کورلار کورعباسلوی مغان، دریاچه سد شهرک مغان، سواحل زیبای آراز چایی (رود ارس)، جنگل‌های مغان,از آثار تاریخی و جاذبه‌های طبیعی منطقه مغان هستند.
به عقیده محققین وجه تسمیه مغان به خاطر این است که سالی یکبار پیشوایان آئین زرتشت در آنجا جمع می‌شدند به تعبیر جامعه امروزی در باب مسائل دینی سیمنارهای ترتیب می‌دادند وچون معمولا سمینارهای دینی در کنار مقدس‌ترین اماکن هر مذهب تشکیل می‌شود ترتیب اجتماعات مذهبی موبدان زرتشتی در این سامان می‌تواند دلیل آن باشد که این منطقه از نقاط بسیار مقدس دین باستان به شمار می‌آمد.
ابوریحان بیرونی که در قرن چهارم هجری قمری یعنی نزدیک‌تر به زمان زرتشت زندگی می‌کرد در آثار(( الباقی عن القرون الخیاله)) زادگاه زرتشت را دشت مغان ذکر نموده است.
در بعضی از کتب تاریخی وسفرنامه‌ها از نام مغان یاد شده است واکثر آن را منطقه ای حاصلخیز وسر سبز که دارای احشام فراوانی است ذکر کرده اند
در سال 1344 وقتی طرح احداث سد میل مغان به اجرا در آمد کمتر کسی انتظار چنین توسعه ای را در منطقه پیش بینی می‌کرد.اما این جلگه با همت مردان و زنان پر تلاش و رنجدیده اش تبدیل به نگین سبز آذربایجان شد
سبزینگى مزارع، فرآورده‌هاى مختلف کشاورزى، گستردگى مراتع سرسبز و خرم، باغ‌هاى میوه به وسعت ۶۰۰۰ هکتار، تأسیسات به هم پیوسته و هماهنگ مجتمع کشت و صنعت و دامپرورى مغان، تجهیزات و فضاى سد رودخانه ارس، جزایر متعدد رودخانه ارس موسوم به «شام»، طایفه‌هاى کوچرو و ایل شاهسون با ویژگى‌هاى فرهنگى خاص از جاذبه‌هایى هستند که هر مسافر و جهانگردی را جذب می‌کند.
منبع:
http://vista.ir
http://aranmoghan.ir/article/7343
http://www.mehrnews.com/detail/News/1688508
http://fa.wikipedia.org
http://www.57616.blogfa.com
http://www.uma.ac.ir/page.php?slct_pg_id=355&sid=6&slc_lang=fa