بندر تاریخی «مهروبان» به دوره‌ی ساسانی متعلق است که در 24 کیلومتری شمال بندر
دیلم قرار دارد , آثار خرابه‌های این بندر هم اکنون در محلی به نام تل امامزاده مشهود است.
موقعیت کنونی مهرویان در قریه امامزاده عبدالله فعلی و از توابع شهرستان
هندیجان استان
خوزستان می‌باشد.
این لنگرگاه اولین بندری بوده که کشتی‌ها وقتی از بصره و مصب دجله به عزم
هند بیرون می‌آمدند به آن می‌رسیدند.
این بندر در قرن چهارم شهری معمور بود و مسجدی خوب و بازارهایی آباد داشت
بندر
دیلم یا دیله تا پیش از خرابى
بندر مهروبان که در انتهاى راه باستانى معروف
اصفهان - مهروبان قرار داشت، از بنادر بازرگانى مهم
ایران بود.
دلیل نامگذارى
دیلم به درستى مشخص نیست، این نام شاید از اسم دیلمون که نام قدیمى جزیرهٔ بحرین است گرفته شده باشد.
دیلم در زمان شورش قرامطه و آل بوسعید نیز از مراکز نشر افکار قرامطه بود و گویا محل تولد حمدان قرامط نیز بوده است.
ماهرویان یا مهروبان بندر قدیمی و
...مشاهده کامل متن تاریخی در کوره قباد فارس قدیم بوده‌است.
بندر مهروبان در زمان هخامنشیان و پارتها و اشکانیان از پر رونق‌ترین بنادر جهان بوده است.
اوج ترقی مهروبان از زمان ساسانیان شروع شده بود ساسانیان به امر دریانوردی و کشتیرانی و بندرسازی در خلیج فارس توجه مخصوص داشته و شاهپور دوم نیروی دریایی عظیمی را در خلیج فارس بر قرار کرد
اعتبار و رونق بنادر بزرگ و با شکوه و جلالی همچون مهروبان (ماهرویان) در کناره شمالی خلیج فارس و شاهراه مواصلاتی اصفهان به مهروبان، باعث توجه بیش از حد ساسانیان به این خطه از جنوب کشور شد
مدارک باستان شناختی در دوره اسلامی از ارتباطات تجاری و رونق بازرگانی در خلیج فارس را نشان می‌دهد.
این ارتباطات بدون شک بر پایه ساختارهایی است که از دوره ساسانیان در منطقه وجود داشته است.
یکی از مهم‌ترین بنادر خلیج فارس که دارای ارتباطات بازرگانی گسترده‌ای با بنادر هم‌جوار از قبیل بصره، سی نیز و گناوه از یک سو و شهرهای پسکرانهای خلیج فارس در مرز ایران از قبیل ارجان در منطقه بهبهان از دیگر سو بوده، بندر ماهروبان است.
این بندر بندری پر رونق و معروف بود. پس از ویرانی بندر مهروبان، که گویا در عصر مغول یا کمی قبل از آن روی داده است، بر رونق بندر دیلم افزوده شده است.
گر چه نام بندر دیلم را در نوشته‌های 150 سال اخیر می‌بینیم اما از چند قرن قبل از این نیز دارای رونق بوده است.
این بندر در 12 فرسخی جنوب شهرستان بهبهان در استان خوزستان، و در 36 فرسخی شمال غربی بندر بوشهر در ساحل دریا قرار گرفته است.
آثار بازمانده بندر استخر و بندر ابوالهوا در فاصله هجده کیلومتری بین بندر دیلم و بهبهان دیده می‌شود. امروزه بندر دیلم مرواریدی کوچک بر تارک خلیج بزرگ فارس است.
مسیرهای ارتباطی به این شهرستان عبارتانداز:
راه اصلی بندر دیلم – گناوه به سمت جنوب شرقی به طول 67 کیلومتر
راه فرعی بندر دیلم – هندیجان – بندر ماهشهر به سمت شمال غربی
راه فرعی بندر دیلم – سردشت – بهبهان
بندر ماهرویان از نگاه سفرنامه ناصرخسرو قبادیانی:
(( ... شهری بزرگ است بر لب دریا نهاده بر جانب شرقی و بازاری بزرگ دارد و جامعی نیکو اما آب ایشان از باران بود و غیر از آب باران چاه و کاریز نبود که آب شیرین دهد .
ایشان را حوض‌ها و آبگیرها باشد که هرگز تنگی آب نبود، و در آن جا سه کاروانسرای بزرگ ساخته اند هر یک از آن چون حصاری است محکم و عالی، و در مسجد آدینه آن جا بر منبر نام یعقوب لیث دیدم نوشته .
پرسیدم از یکی که حال چگونه بوده است گفت که یعقوب لیث تا این شهر گرفته بود ولیکن دیگر هیچ امیر خراسان را آن قوت نبوده است . و در این تاریخ که من آن جا رسیدم این شهر به دست پسران اباکالنجار بود که ملک پارس بود .
و خواربار یعنی ماکول این شهر از شهرها و ولایت‌ها برند که آن جا بجز ماهی چیزی نباشد، و این شهر باجگاهی است و کشتی بندان، و چون از آن جا به جانب جنوب بر کنار دریا بروند ناحیت توه و کازرون باشد و من در این شهر مهروبان بماندم به سبب آن که گفتند راه‌ها ناایمن است از آن که پسران اباکالنجار را با هم جنگ و خصومت بود و هر یک سری می‌کشیدند و ملک مشوش کشته بود ....))
بندر تاریخی «مهروبان» با شماره‌ی 48 در فهرست میراث ملی کشور به ثبت رسیده است.
منبع:
http://fa.wikipedia.org
http://vista.ir
http://jarcs.ut.ac.ir/article_32117_4338.html
http://hera100t.blogfa.com/post-54.aspx
http://sarayemanbushehr.blogfa.com/post/34
http://iima-ngo.blog.ir
