مجموعه معماری سنگ بست یکی از آثار باستانی استان خراسان است.این مجموعه مربوط به دوران‌های تاریخی پس از اسلام است و در شهرستان
فریمان، بخش
مرکزی، روستای سنگ بست واقع شده است
از آنجا که سنگ‌بست در قدیم محل تلاقی شاهراه
نیشابور به مرو و قهستان وهرات به
مشهد و توس بوده منزلی مهم به شمار می‌رفته و در آن تأسیسات رفاهی ساخته شده است.
مقبره ارسلان جاذب - مناره مجاور آن و رباط سنگ بست از جمله بناها و آثار تاریخی ساخته شده در سنگ بست است.
مقبره ارسلان جاذب:
این مقبره مربوط به ارسلان جاذب والی وسپهسالار توس یکی از دوسردار سلطان محمود غزنوی است.
او درمدخل جنوبی دشت توس درمحل سنگ بست رباطی بنا کرد وگورخودرا نیزدرمیان آن رباط ساخت ودرسالهای 419 ه ق تا 420 ه ق فوت کرد و در همان مکان به خاک سپرده شد
مقبره ارسلان جاذب بنای آجری کوچکی است که با پلان مربع چهار ایوانی و گنبدی بر قاعده مربعی ساخته شده است.
این بنا ازبناهای ارزشمند قرون اولیه اسلام درخراسان است که بصورت چهارطاقی به هشت ضلعی تبدیل شد وسپس گنبد آجری زیبایی ازنوع یک پوش برفراز آن قرار گرفته است
فضای داخلی آن با رنگهای مختلف ونقوش هندسی کتیبه کوفی
...مشاهده کامل متن وگچبری تزیین شده است و گوشواره ای مشبک پا کار گنبد وآجر چینی خفته وراسته بنا وخط کوفی معقلی زیرگنبد وتکرار کلمه محمود درآن از ویژگی‌های این بنا است
میل ایاز:
به فاصله کمی از مقبره ارسلان جاذب میلی معروف به ایاز است که درمتون تاریخی از او به عنوان مقرب دربار سلطان محمود غزنوی یاد شده است,این بنای آجری روی صفحه ای چهارضلعی ایجا شده است
ضخامت تحتانی آن 5.5 متر وقطر بالای آن 2.5 متر است ودر ساختار داخلی آن 101 پله تعبیه شده است نمای بیرونی میل ایاز با آجر کاری مضاعف پوشش یافته است .
بخش فوقانی میل با کتیبه آجری به خط کوفی معقلی آراسته شده است.
رباط سنگ بست :
حمد الله مستوفی این بنا را به امیر علی شیر نوایی نسبت داده که بر روی ویرانه‌های بنایی از ارسلان جاذب والی توس ودر دوره غزنوی ساخته شده است .
رباط سنگ بست با نقشه مستطیل شکل برجهای دیده بانی و نگهبانی در چهار طرف دارد و دارای نیم برجهایی جهت تقویت دیوارهای اصلی ومرتفع آن می‌باشد.
سردر ورودی این بنا شباهتی بسیار با کاروانسرای مهیار در اصفهان دارد.
فضای داخلی رباط در حیاط مرکزی شامل حجره‌ها واتاقهای ویژه اقامت کاروانیان واصطبل می‌باشد.
این اثر در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۱۰ با شمارهٔ ثبت ۱۶۴ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
منابع:
http://www.hamshahrionline.ir/details
http://khorshidvelayat.tebyan.net/
http://www.tebyan.net/weblog/
http://www.itr-iran.com/fa-
http://khabarfarsi.com/
http://fa.wikipediaorg.ir/
