گنبد جبلیه که گنبد سنگی نیز نامیده میشود،در کرمان قرار دارد و از سنگ و ساروج ساخته شده است.
کرمانی‌ها اعتقاد دارند در ساخت ساروج آن از شیر شتر استفاده شده است که استقامت آنرا چند برابر کرده است.
این گنبد را که به نام گنبد گبری نیز می‌شناسند احتمال می‌رود در دوره‌های قبل از اسلام بنیان‌گذاری و در دوره سلجوقی تکمیل شده باشد.
از سبک معماری این بنا نیز استنباط میشود یا مربوط به اواخر دوره ساسانی است و اوائل اسلام مرمت شده و یا اینکه در اوائل اسلام با الهام از معماری ساسانی بنا شده است.(گویا آتشکده‌ی بوده است - یا قبر یکی از زرتشتیان)
عرض پی آن در حدود سه متر است.در هر طرف این بنای دیدنی دری قرار دارد که عرض آن دو متر است.
گنبد تک‌پوش از آجر سفید و به قطر دوازده متر است و ساقه آن به ارتفاع هشت متر همانند سایر قسمت‌های بنا از سنگ است. در وسط ساقه، یک نورگیر ساخته شده است.
بنا بر آثار باقیمانده، به نظر می‌رسد که سازندگان می‌خواسته‌اند گنبد را دوپوش بسازند ولی کار را نیمه تمام رها کرده‌اند. و شاید پوش بیرونی بعدها از بین رفته است.
فضای داخلی بنا ساده است و تنها برای تبدیل هشت ضلعیِ نقشه بنا به دایره ساقه گنبد، شانزده طاقنما یا قوس تیزدار ایجاد شده است و چهارچوبه نغول‌های داخلی در تیزه قوس نیز، گره‌خوردگی دارد که می‌توان آن را نوعی تزئین دانست.
این گنبد 8 ضلعی تماما از سنگ است و عرض پی آن نیز در پایه به 3 متر می‌رسد. در 8 طرف گنبد جبلیه، 8 در به عرض 2متر قرار دارد که امروزه تنها یکی از آنها باز است.
سقف گنبد از آجر ساخته شده و داخل آن ظاهرا دارای تزیینات گچبری بوده که قسمت بالای آن ریخته و قسمت پایین بنا اگر تزییناتی هم داشته از بین رفته است. مصالح به کار رفته در دیوارها سنگ لاشه با ملات گچ از بیرون و آهک از داخل است.
گنبد جبلیه در سال ۱۳۱۶ توسط وزارت فرهنگ در فهرست آثار ملی به ثبت رسید و در سال ۱۳۸۳ پس از مرمت به گنجینه جبلیه (کتیبه‌های تاریخی) تبدیل شد.
از کتیبه‌های موجود در این گنجینه می‌توان به کتیبه مسجد آبدر اشکان رابر بافت اشاره کرد.
این کتیبه یکی از قدیمی‌ترین کتیبه‌های موجود در این گنجینه است که مربوط به بنای یادبود یک مسجد در ارتفاعات شمال شهر رابر آبادی آبدر اشکان (اشکون) واقع در شهرستان بافت است.
این کتیبه روی قطعه سنگی طبیعی و به خط کوفی حک شده است. کوچکترین سنگ قبر کشف شده در استان کرمان نیز در این گنجینه نگهداری میشود.
این سنگ در سال ۱۳۷۷توسط احمد ایلاقی کشاورز دهستان قائم‌آباد کشف و تحویل سازمان میراث فرهنگی استان کرمان شد.
این سنگ با ابعاد ۲۶ در ۲۲ سانتیمتر و کتیبه آن شامل دو بخش است. یکی نوار حاشیه‌ای و دیگری نوشتار وسط که در یک کادر قرار گرفته است.
حاشیه کتیبه که شروع آن از قسمت پایین گوشه سمت راست است شامل آیه ۱۸و بخشی از آیه ۱۹سوره مبارکه آل عمران است.
در پایان کتیبه در قسمت سمت چپ نام متوفی و سال وفات در یک کادر محرابی شکل قرار گرفته است.
نام گنبد جبلیه نخستین‌بار در تذکرة‌الاولیاء یا مزارات کرمان محرابی کرمانی (تألیف در ۹۲۵ تا ۹۳۹) آمده است.
منبع :http://www.hamshahrionline.ir/details/154526
http://wikifeqh.ir/
http://www.tebyan.net/newindex.aspx?pid=84001
