دژ زیویه

«دژ باستانی زیویه» بر فراز کوهی در 55 کیلومتری جنوب شرقی سقز در کردستان قرار دارد. در زبان کردی زیو به دو معنی آمده و به کار می‌رود: یک معنی آن که امروز نیز متداول است وبکار می‌رود نقره است، اما معنی دیگر آن بسیار کم استفاده می‌شود و در واقع آنچه بکار می‌رود یکی از مشتقات زیو است و آن «زیوان» می‌باشدکه به معنی نگهبان و خادم وکلیددار قبوری است که اشخاص مورد احترام مردم در آن دفن شده است.
برای اولین بار نام زیویه در سالنامه‌‌های آشوری مربوط به سارگن دوم شاه مقتدر آشوریان آورده شده و این شاه آشور از تهاجمات و یورشهای خود برای سرکوب اقوام ساکن در منطقة زاگرس در قرون هشتم و هفتم ق.م ذکر نموده و بیان گردیده که در طی این جنگلها علاوه بر تصرف ایزیرتو پایتخت مانتائیها و شکست ایرانزو شاه مقتدر آنها در قلعة مهم مرکزی مانتائیها بنام ایزیپیه (زیپیا یا زیپیه) و آرمائیت نیز تصرف و به آتش کشیده شده است.
این دژ در حدود 700 سال قبل از میلاد ساخته شده از جمله فضاهای مهم معماری قلعة زیویه می‌توان به «دروازة ورودی قلعه با تعداد بیست و دو پله سنگ‌چین و پایه ستونهای تاج دروازة ورودی، حیاطها و تخت‌گاههای گوناگون، دیوار خشتی و قطور ارگ مرکزی، اطاقهای تودرتو و دوطبقه، تالار ...مشاهده کامل متن ستوندار با 16 پایه ستون سنگی، و ...» اشاره نمود.
در راستای ساخت فضاهای معماری قلعه به منظور از بین بردن شیب موجود در تپة طبیعی به ساخت سکوهای سنگی اهتمام ورزیده‌اند و در برخی قسمتها نیز از بخش داخلی این سکوها به حالت فضاهای زیرزمین استفاده نموده‌اند، اقدام شده و سپس فضاهای اصلی قلعه بر روی این سکوها ساخته شده‌اند، مصالح اصلی در ساخت دیوارها، «خشتهای خام» با ابعاد 16*46*46 سانتی‌متر است که دارای سه رنگ نخودی، قرمز و خاکستری است و در سه محل در اطراف تپه این خشتها ساخته شده و به محل تپه منتقل گردیده‌اند.
به احتمال قوی در سقف فضاها نیز از روش تیرپوش چوبی بهره جسته‌اند و در کف فضاهای مختلف قلعه بنابر نوع فضا و کاربری آنها از خاک کوبیده شده، سنگ‌فرش لاشه‌ای استفاده نموده‌اند، اما بخش تالار را از نوع همان خشتهای بکار رفته در ساخت دیوارها مفروش نموده‌اند که حالت موزائیک زینتی بسیار زیبا را در تالار ستوندار قلعه ایجاد نموده است.
پایه ستونها در فضای تالار بصورت گرد با قطر تقریبی 100 سانتی‌متر و از نوعی سنگ سفید محکم ساخته شده‌اند و احتمال می‌دهند که ستونها بصورت گرد و با روش چیدن خشتهای مضاعف نیز ایجاد گردیده‌اند و سپس رویة ستونها را با ملاط گل پوشانده و نقاشی نموده‌اند.
این دژ در دوره مادها و منایی‌ها وجود داشته که اشیای باستانی از جنس طلا و نقره و عاج شامل «گردنبندهای طلایی و سر عقاب زرین» از آن کشف گردیده است. از جملة آثار شاخص که در سالهای اخیر حوالی سال 1376 در حفاریهای علمی بدست آمد می‌توان به قطعات و لوحه‌‌های عاج منقوشی اشاره نمود که با نقشهای الهه و خدایان اساطیری، جنگ و شکار و .. تزئین یافته‌اند که با همت هنرمندان شاغل در میراث استان طرح آن بزرگ‌نمایی و بر دیواره‌ای در پارک امیریه سنندج ایجاد گردید.
این دژدر زمان مادهاو ماناییهادرحدود 700پ م ساخته شده است و از نظر معماری و آثار هنری یکی از مکانهای منحصر به فرد این دوره تاریخی است.
این قلعه شامل سالنها ، حیاط،اتاقهای متعدد، تالار ستوندار، انبار قلعه، ورودی اصلی و پلکان سنگی است.مهمترین اشیای به دست آمده از این منطقه سر عقاب طلایی وگردن بندهای طلایی است.
قلعه دارای حفاظی با دیواره‌های سنگی طبیعی است و با خشتهای گلی به ابعاد14*46*46 سانتیمتر ساخته شده است. درون حیاط قلعه چاه آبی قرار داشته که آب باران به آنجا هدایت و از آنجا خارج میشده است.
ساخت این قلعه به سالهای حدود 650 پ م بر می‌گردد و آتش قلعه را از بین برده است. گنجینه زیویه در سال 1325 توسط پسر بچه چوپانی به طور اتفاقی کشف شد و خیلی زود در بین مردم روستا تقسیم شد و مقداری از آن ناپدید شد.
آندره گدار رییس اداره باستان شناسی آن زمان مقادیری از آنرا برای موزه ایران باستان خریداری کرد و برخی از قطعات آن نیز سر از موزه‌های غرب در آوردند.
سارگن در کتیبه مربوط به 717 پ م از فتح ایزیرتو زیبیه و آرمایید و به آتش کشیدن این شهرها یاد میکند. سفالهایی که از این منطقه کشف شده اند اکثرا با چرخ ساخته شده اند و بسیار دقیق هستند و بر روی بدنه آنها طرحهایی کنده شده است.
سفال زیویه در مقایسه با دیگرسفالهای هزاره اول پیش از میلاد از ظرافت و زیبایی خاصی برخوردار است . در قبرهای زیویه تعداد زیادی ریتون نیز کشف شده است. ریتونهایی به شکل گوزن مرغابی یا آبخوریهای ساده که از سفال قرمز رنگ ساخته شده اند.
یک نمونه ظرف آبخوری نیز به شکل کفش در حفاریهای زیویه به دست آمده که مشابه آنرا در آثار اورارتویی زیاد میتوان دید و در ایران نیز در اهر نور کلاردشت خوروین عمارلو حسنلو و کلورز دیده شده است .همچنین در میان آثار زیویه اشیای تزیینی طلایی به وفور دیده میشود که هر کدام از آنها ارزش بالای هنری دارند.
مجسمه پلاک دستبند بازوبند و اشیای تزیینی زنانه و ظروف مختلف از آن جمله اند.
یکی از گرانبها‌ترین اشیای مکشوفه باستانشناسی ایران گنجینه با ارزش زیویه می‌باشد. این اشیاء در یک تابوت مفرغی قرار داشت و مسلماً آنها را همراه جسد دفن کرده اند.
این سرزمین در قرن هفتم پیش از میلاد متعلق به مانائی‌ها بود که در آن زمان از متفقین مادی‌ها و آسوریها بودند. پس از زوال مانائی ها، سکائیها در آنجا مقیم شدند.
در ظاهر امر، گنجینه زیویه از گوریکی از شاهزادگان سکائی بدست آمده و مرکب است از اشیائی با سبکهای بسیار متنوع آسوری، اورارتی، مادی، سکائی و غیره. به خصوص الواح زینتی آسوری که از طلا و عاج ساخته شده قابل توجه است.
سایر لوحه‌های عاج که تقلیدی از اشیاء آسوری دوره سلطنت اسار هادون بشمار می‌رود در کارگاه‌های محلی ساخته شده است. مهمترین قطعات این گنجینه از آثار اورارتوئی است.
این امپراطوری در نیمه دوم قرن نهم قبل از میلاد در اطراف دریاچه وان ایجاد شد و بعدها از جنوب دریاچه ارومیه تا دریای سیاه توسعه یافت.
لوح‌ها و مجسمه‌ها و همچنین سپرهایی که حافظ و زینت سینه است از جمله این اشیاء بدست آمده هستند.
هر چند جزئیات این سپرها آسوری است باز خود سپر را بیشتر میتوان اورارتوئی دانست تا آشوری . سرهای عقاب و شیروانی که از جملة تزئینات است کاملا جنبة اورارتوئی دارد .
اشیائی که کاملا سکائی هستند شایسته دقت و تحمل بسیارند . مشهورتر از همه اینها یک بشقاب بزرگ نقره است که روکش طلا دارد که با نقوش خاص سکائی واقع در دوایری متحدالمرکز مزین است .
تاریخ این بشقاب را نزدیک به قرن هفتم قبل از میلاد دانسته‌اند. این زینتها گواه اند که در این دوره تجارت رونق بسیار داشته و بخصوص این میل و رغبت در مردم آن روزگار بوده که از اشیاء متفرق و متفاوت یک واحد کامل و موزون بسازند.
منابع:
http://fa.wikipedia.org/
http://www.banehpedia.com/posts/kurd-and-kurdistan/ziviyeh-castelhttp://kurdistan.ichto.ir/Default.aspx?tabid=2223
http://parsiandej.ir/
http://www.sharnews.com/