آدرس : استان فارس ، شهرستان گراش ، بلندترین نقطه کوه مشرف به گراش ، بر روی تل کلات
در جنوب استان
فارس و در فاصله ۳۵۵ کیلومتری جنوب
شیراز و ۱۵ کیلومتری شهر لار ، بر فراز بلندترین نقطه کوه مشرف به شهر
گراش ، روی تل بزرگی با ارتفاع ۱۰۷۰ متری از سطح دریا ، مخروبه‌های یک قلعه نظامی به نام "
قلعه همایون دژ گراش " قرار دارد.
قدمت این قلعه که به
کلات نیز مشهور می‌باشد ، به
دوره تاریخی پس از اسلام باز می‌گردد ( عصر شاه زندو ) ، که در یکی از مهم‌ترین و استراژیک‌ترین نقطه شهر ، یعنی وسط شهر ساخته شده است .
همایون دژ از مصالحی همچون سنگ ، ملاط گچ ، ملاط ساروج و کاشی استوار گشته و لازم به توضیح است که در پایین این دژ ، فضای وسیعی وجود دارد که با حاری کوتاهی محصور شده است ، این قسمت برای سنگر گیری و دفع در برابر مهاجمان طراحی و ساخته شده است.
همچنین مخروبه‌های تعدادی آب انبار نیز در این قسمت وجود دارد. ناگفته نماند که در زمان حکومت فتحعلی خان گراشی ، بیگلربیگی
لارستان و بنادر ( متوفی ۱۳۱۲ ه.
ق ) در درگیری خان
گراش ...مشاهده کامل متن با قشون دولتی ، این دژ تخریب شد و در این اواخر در درگیری نیروهای رضاشاه پهلوی با زادان خان گراشی بناهای دژ به وسیله هواپیما بمباران شده و آثارش نیز از بین می‌رود.
قلعه همایون دژ گراش در ادوار مختلف مرکز حکومت بوده است و توصیف این قلعه ، در کتب و سفرنامه‌های سیاحتگران نیز وجود دارد .
به عنوان مثال علأالدوله در تاریخ لارستان می‌نویسد: این قلعه ، دارای سه قلعه فوق هم بوده که قلعه‌اول محل سکونت مردم قریه گراش بوده و قلعه دوم ، محل تفنگچیان و مستحفظین قلعه و قلعه سوم آن محل سکونت حاکم گراش و خانواده‌اش بوده است.
آنچه از این نوشته استنبات می‌شود ، این است که این دژ علاوه بر کاربری نظامی ، کاربری مسکونی نیز داشته است و به همین دلیل قلعه همایون دژ گراش ، دارای چند باب خانه ، مسجد ، حمام ، عمارت عالیه ، مأمن و پناهگاه برای مردم لارستان ، زندان و همچنین هشتاد آب‌انبار بوده که متأسفانه در زمان رضاشاه ، تمامی این آثار ویران می‌شود.
نارنج قلعه ، در سمت شمالی این دژ ، با کاشی‌های لاجوردی لوزی شکل به ابعاد ۱×۹ و ۲×۹ سانتیمتر ، قرار دارد و به خانه‌ی بزرگی گفته می‌شد که حاکم وقت در آن سکونت داشته است.
این قسمت دارای دو برج دیده‌بانی و اطاقهای آینه کاری شده ( در قسمت شرقی بنا ) نیز می‌باشد. در سمت جنوبی قلعه ، بر فراز درب ورودی ، برجی به نام " برج بارگاه " نیز قرار داشته است.
گفتنی است در حدود ده سال پیش با دفن پنچ شهید گمنام دفاع مقدس در این سایت تاریخی ، زیبایی دیگری به این مکان تاریخی افزوده شد و هم اکنون در کنار باقی مانده‌های این قلعه تاریخی ، حرم مطهر شهدای گمنام احداث شده که این مکان تاریخی را نیز به زیارتگاهی جهت بازدید مردم تبدیل کرده است.
قلعه همایون دژ گراش در تاریخ ۲ آبان ۱۳۸۲ با شماره ثبت ۱۰۵۰۲ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
منبع :
tnews.ir
www.ghatreh.com
www.mehrnews.com
http://www.gerash.com
http://fa.wikipedia.org
vista.ir
