قلعه پولاد بلده

این قلعه متعلق به دوره سلجوقیان می‌باشد و در شهرستان نور، بخش بلده و شهر بلده قرار دارد.
قلعه پولاد یا قلعه بلده که در کتاب‌های تاریخی به نام قلعه نور یاد شده است، در شمال شهر بلده، بر بالای پوزه کوهی که رو به جنوب می‌باشد ، ساخته شده است.
این قلعه در بالای کوهی قرار دارد که از سه سمت شمال، جنوب و شرق به دره‌های عمیق و پرشیب ختم می‌شود . ورودی اصلی قلعه در سمت جنوب شرقی قلعه واقع شده است .
قدمت قلعه پولاد طبق برآوردهای باستان شناسان به زمان سلسله باد و سپانان طبرستان در حدود هفتصد سال پیش می‌رسد. امروزه می‌توان پیاده تا بالای قلعه ( قسمت شاه نشین آن ) را پیمود .
قلعه پولاد تمامی قسمت‌های یک مجموعه حکومت محلی از دروازه تا استبل واتاق‌های نگهبانی و محل‌های دیده بانی را در خود جای داده است .
مرور زمان و عدم توجه کافی به این قلعه عظیم موجب خرابی‌های بسیار شده ولی همچنان از برج و باروهای آن همچنان بر بلندی‌های شمال بلده بر بالای پوزه کوهی که رو به جنوب به جا مانده اند .
تاریخ ساخت قلعه بسیار قدیمی است و تا دوره صفویه دایر و قابل سکونت بوده است. تا قبل از صفویه قدرت‌های محلی با ریاست ملک کیومرث با دوسپتاتیو فرزد ...مشاهده کامل متن وی ، شاهان بنی کاووس بر قلعه حکومت می‌نمودند و قلعه پولاد جز مقرهای حکومتی آنان به شمار می‌آمد.
پس از انقراض آنان به دست صوفیه، منطقه رستم داد که نور و کجور امروزی را شامل می‌شود روی ترقی ندید و قلاع آن همچون قلعه پولاد رو به ویرانی نهاد. در داخل قلعه ساخته‌های معماری خشتی عظیمی که هم اکنون جز یک طاق نیمه مخروبه و تل خاکی از آنها باقی نمانده، نمایانگر شکوه، جلال و عظمت بنا در سال هایی می‌باشد که زندگی در آن جریان داشته است.
این قلعه سه قسمت اصلی را شامل می‌شود و بارویی اطراف آن را احاطه کرده است. برج‌های متعددی درهر سمت بارو به چشم می‌خورد و ارتفاع تعدادی از آنها که امروزه بر جای مانده به بلندی هفت الی هشت متر می‌رسد.
آب قلعه از چشمه مرتع ملرز با تنبوشه به قلعه منتقل می‌شده است.
به غیر از عناصر معماری گفته شده آب انبارهایی در جای جای قلعه به شکل چاه وجود دارد که احتمالا وظیفه ذخیره آب از طریق نزولات آسمانی را بر عهده داشته اند.
این حوض‌ها به تعداد فراوان و در تمام نقاط قلعه مشاهده می‌شوند .
پلان قلعه به علت نوع بستر و توپوگرافی منطقه دارای شکل نامنظم می‌باشد. به عبارتی تاثیر محیط در شکل گیری قلعه نقش به سزایی داشته است . بنا در شیب کوه ساخته شده به طوری که از داخل شهر دارای منظره بسیار جالبی است و به همین دلیل به شهر و مناطق اطراف نیز تسلط کافی دارد.
عملکرد قلعه پولاد بلده به طور قطعی مشخص نیست، اما، لازم به ذکر است سفال‌های کشف شده از جای جای این ساختمان ، سیستم‌های ذخیره آب و بکارگیری تنبوشه‌های سفالی، جهت هدایت آب و مواردی از این قبیل، این احتمال را بوجود می‌آورد که شاید این قلعه به عنوان محلی برای زندگی ساخته شده و بهتر است گفته شود ممکن است این قلعه برای دفاع از شهر، طوری ساخته شده که در مواقع لزوم و در مقاطع زمانی خاص، برای زندگی تعداد زیادی از مردم مورد استفاده قرار گیرد.
لذا در حال حاضر و قبل از انجام مطالعات باستان شناسی و عملیات گمانه زنی، به طور قطع نمی‌توان گفت عملکرد بنا در دوره‌های مختلف و در مقاطع زمانی خاص چه بوده و تا چه زمانی مورد استفاده قرار می‌گرفته است.
سطوح عمودی که اطراف قلعه را به طور کامل محدود کرده‌اند، قویترین نوع تعریف فضا را در بنای مزبور به وجود آورده‌اند و از آنجاییکه محدوده قلعه، بسته می‌شود.
فضای آن درونگراست.
سطوح عمودی دیگر که در داخل قلعه قرار گرفته مربوط به برجها، حوضها و ارگ مرکزی می‌باشد. حجیم بودن پایه‌ها و نوع مصالح مورد استفاده، ترجیح دادن فضاهای مثبت ( دیوارها ) به فضاهای منفی را می‌رساند.
به طوری که در برخی نقاط، ضخامت پایه‌ها به حدود یکو نیم متر هم می‌رسد و کمترین ضخامت پایه‌ها هشتاد سانتی متر می‌باشد.
هیچ نوع کفسازی به طور واقعی و محسوس در بنا مشاهده نمی‌شود و به طور احتمال از خود صخره‌ها به عنوان کف مصنوعی استفاده می‌شده است.
تمامی پوشش‌های موجود در قلعه فرو ریخته و فقط در قسمتی از بنا، طاق نیمه مخروبه ای باقیمانده که نشان دهنده نوع پوشش در فضاهای خشتی بنا می‌باشد. پوشش فضای منسوب به ارگ مرکزی نیز کاملا فرو ریخته و آثار باقیمانده از آن گویای استفاده از تیرهای چوبی در پوشش بنا می‌باشد.
با این حال، تشخیص اینکه در اجرای پوشش اصلی از سنگ استفاده ای به عمل آمده یا نه، نیاز به گمانه زنی و مطالعات باستانشناسی دارد.
ارگ مرکزی که با عظمت چشمگیری در میان قلعه خودنمایی می‌کند دارای یک ورودی در سمت شمال شرقی می‌باشد. تمامی قسمتهای فضای مزبور تخریب شده و تنها فضای باقیمانده، برج دیدبانی ای است که از بیرون دارای پلان دایره و از سمت داخل به صورت هشت ضلعی است.
آثار و شواهد باقیمانده، این احتمال را که این فضا دو طبقه بوده است، در نظر هر بیننده ای متصور می‌سازد. شواهد ذکر شده حفره‌های عمیقی هستند که در منتهی الیه آنها بقایای تیرهای چوبی مورد استفاده در زمان احداث به چشم می‌خورد.
روزنی که در ضلع شرقی برج ایجاد شده تسلط کامل به شهری دارد که به طور احتمال برای محافظت از مردم آن شهر، قلعه مورد مطالعه را برپا کرده اند. در طبقه فوقانی برج نیز تعدادی روزن و رف به چشم می‌خورد.
سوراخهایی نیز به شکل اریب، در اضلاع تشکیل دهنده برج تعبیه شده است که برای دیدبانی و تیراندازی از آنها استفاده می‌شد. اریب بودن این عناصر نیز به این دلیل است که قدرت دید طرف مقابل به میزان قابل توجهی کاهش یابد.
با گذر از ارگ مرکزی و پیمودن دامنه کم و بیش شیبدار و در بالاترین سطح کوهی که قلعه بر آن بنا شده و در منطقه ای نسبتا هموار، تعدادی برج و حوضچه به چشم می‌خورد.
این قسمت از لحاظ کد ارتفاعی، بالاترین سطح قلعه را تشکیل می‌دهد. و از آن برای تسلط به مسیرهای دسترسی در جبهه شمال غربی استفاده می‌شده است.
این اثر در تاریخ نهم بهمن سال هزار و سیصد و هشتاد و سسبا شماره ثبت بیست هزار و ششصد و شصت و چهار به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
منابع :
http://fa.wikipedia.org/
baladeh-noor.persianblog.ir
http://www.hamrahetarikh.ir/
chn.ir/