قلعه دختر

در 6 کیلومتری جاده فیروزآباد به شیراز ، " قلعه دختر " فیروزآباد در دامنه کوهی مشرف به جاده واقع شده است. این قلعه که متعلق به دوره ساسانیان می‌باشد در آستانه دره تنگ آب و در نقطه ای که شیب زمین در آن ، یک دروازه طبیعی را به وجود آورده ، قرار گرفته است.
قلعه درست بر فراز دشتی قرار دارد که از آنجا می‌توان بر راه کف دره منتهی به فیروزآباد کاملاً نظارت داشت. تسلط این دژ بر تمام منطقه سبب این احتمال گشته که قلعه دختر ، جنبه دیدبانی و حفاظت از پایتخت اولیه ساسانیان ، یعنی شهر گور را دارا بوده است.
لازم به توضیح می‌باشد که کمربند دفاعی اصلی دژ که خود دارای بازوهای دفاعی پیش آمده است ، 6 و 7 متر ارتفاع داشته است و کنگره‌های دفاعی که در دو یا چند ردیف مرتب و متداخل قرار گرفته و پله هایی که به طرف دالانهای نگهبانان می‌رفتند، در پس راه باریکی به ضخامت تقریبی 50 سانتیمتر قرار گرفته بودند ، که از رو یا پشت دیوارهای مربوط به فضاهای اسلحه خانه و سربازخانه می‌گذشت.
ساختمان مدور که محل تخت و بارگاه بود ...مشاهده کامل متن و به یک سیاه چال عظیم شباهت دارد، چونان برجی با شکوه بر فراز تپه قد برافراشته است. البته باید به این نکته متذکر شد که قلعه دختر در در مقایسه با بناهای مربوط به اردشیر بابکان ، دارای استحکام کمتری است.
قلعه دختر فیروزآباد از مصالحی همچون سنگ‌های نتراشیده و گچ ساروج و.. بنا شده است و دارای اتاق‌ها و راهروهای تو در تویی می‌باشد. یکی از ویژگی‌های قلعه دختر ، داشتن مخزن آب سنگی است. این مخزن در دل کوه حفر و به وجود آمده است و نیاز به آب را در مواقع احتیاجات قلعه را بر طرف می‌کرده است .
این قلعه نخستین بنای گنبد دار ایرانی است که با اصول فنی و معماری خاص ساخته شده و مصالح به کار رفته در آن شبیه کاخ اردشیر است.
قلعه دختر پس از موفقیت‌های سیاسی پادشاهان ساسانی کم کم جای خود را به کاخ بزرگی در دشت ، یعنی کاخ آتشکده می‌دهد. اردشیر پس از پیروزی بر پادشاهان پارتی ، خود را " شاه شاهان" می‌خواند ، وی هنوز ناچار بود برای تحکیم قدرت خود بر ایران زمین ، درگیر نبرد شود.
اما دیگر خطر ، اقامتگاه او را در فیروزآباد تهدید نمی‌کرد. پس احتمالا کاخ کوهستانی، که تنگ و صعب العبور و پذیرایی میهمانان و خوشگذرانی در آن دشوار بود ، به عنوان محل اقامت رها شد و جای خود را به کاخی بزرگ داد ، که در کنار برکه ای باصفا و پر از درختان قرار گرفته بود.
ناگفته نماند این کاخ بزرگ امروزه به نام‌های آتشکده فیروزآباد ، کاخ فیروزآباد و آتشکده ساسانی معروف می‌باشد.
گفتنی است در قسمتی از قلعه دختر ، دهانه غاری دیده می‌شود که به اعتقاد محلی‌ها ، این غار راهی به کاخ اردشیر بابکان یعنی همان کاخ ساسانی در جلگه فیروزآباد داشته است و به این جهت احداث گشته تا در زمان حمله دشمن به قلعه ، محصورین قلعه می‌توانستند از طریق این غار با شهر ارتباط داشته باشند و بتوانند غذا و نیروی انسانی وارد قلعه کنند.
جورجینا هرمان در کتاب " تجدید حیات هنر و تمدن در ایران باستان " در مورد این قلعه اینگونه می‌نویسد: " : اردشیر ساسانی احتمالاً این قلعه را در اواخر دوران اشکانیان و زمانی که هنوز بر اردوان پنجم ، آخرین شاه دودمان اشکانیان ، خروج نکرده بود ساخته‌است.
این قلعه حصین در سه سطح ساخته شده بود و ورود به آن از نازلترین سطح از طریق پلکانی مارپیچ که به حیاط اصلی تراس میانی می‌رسید صورت می‌گرفت. سه طرف حیاط را اتاقهای چهارگوش دارای تاق ضربی در بر گرفته بود و طرف چهارم به تراس فوقانی که روی آن ساختمان کاخ اصلی واقع شده بود، منتهی می‌گردید.
تمامی کاخ را یک ایوان بزرگ دارای تاق ضربی و دو ایوان کوچکتر در دو سو تشکیل می‌داد. ایوان بزرگ که ۱۴ متر پهنا و ۲۳ متر درازا داشت به یک اتاق مرکزی که سقف آن به شیوه‌ای تازه، یعنی گنبد پوشانده شده بود منتهی می‌گشت.
در جناحین این اتاق گنبد دار اتاقهای اضافی قرار گرفته و کل آنها در داخل یک دیوار خارجی مدور جای داشت. معماران رومی مشکل قرار دادن سقفی مدور بر روی بنایی چهار گوش در گوشه‌ها را با جلو آوردن تدریجی سنگ یا آجرها به شکلی که پیوسته مدور‌تر می‌شد، حل کرده‌اند اما در قلعه دختر شیوه جدیدی به کار گرفته شد که همانا استفاده از سکنج در گوشه هاست.
این قلعه تماماً از سنگ‌های درشت ساخته و سنگ‌های نما، تراشیده شده‌اند ولی سنگ‌های پی‌ها و داخل دیوارها از قلوه سنگ‌های درشت رودخانه‌ای تشکیل شده‌اند.
عظمت بنای این قلعه، مبهوت کننده‌است و دیوارهای بلند آن با همه شکستگی و ریخته شدن، هنوز هم شکوهی خیره کننده دارند.
"
ناگفته نماند که قلعه دختر از سه جهت شمال، غرب، جنوب با صخره کوهستانی با ارتفاع غیر قابل نفوذ محصور است و بر هر صخره با روی بلند و برج‌های دیده بانی ساخته شده در سمت شرق با فاصله بیش از یک کیلومتر از قلعه دیوار سنگی محکمی کشیده شد تا مانع ورود افراد شود.
تنها راه ورود به این دژ از جنوب آن با پلکانی امکان داشته است که علاوه بر صخره کوه از چند لایه دیواره باره و برج تودرتو با نگهبانان مخصوص محافظت می‌شده است.
قلعه دختر دارای سه طبقه متوالی مرتبط باهم بوده است ، طبقه اول اتاق نگهبانان با برج‌های مشرف به جهات مختلف با روزنه‌های خاص و قابلیت تیراندازی از داخل به خارج قلعه و یک آب انبار و دو حلقه چاه مخفی حفاری شده در دل کوه تا عمق رودخانه، طبقه دوم را حیاطی با تالار بزرگ تشکیل می‌دهد که بخش محل استراحت نگهبانان و محافظان و بخش مخصوص مهمانان بوده است.
سطح سوم جیگاه قرار گیری بنای شاهی با دیوان و تالار گنبد دار می‌باشد. بنای شهای تا تالار اصلی با اتاق‌های جانبی به صورت قلعه عظیم و مدوری برفراز بلندترین نقطه رشته کوه و داخل خط دفاعی قلعه قرار گرفته است.

منبع:
www.tabnak.ir
http://www.mehrnews.com
http://www.anobanini.ir
http://funigma.com
http://fa.wikipedia.org
http://hamshahrionline.ir
www.negahmedia.ir