در استان
فارس ، شهرستان لار ، مجموعه‌ای نفیس و پر تنوع معماری قدیم ایرانی در یک بازار جلوه می‌کند. نام این بازار ، "
بازار قیصریه " لار می‌باشد.
معماری این بازار تلفیقی از شیوه‌ها و شگردهای معماری گذشته – از پیش از صفویه ، تا قاجاریه است.
این بازار دارای استحکامی بی نظیر و قدرت بافتی شگرف می‌باشد. تا جایی که زلزله‌های مهیب شهرستان لار نیز نتوانسته است کمترین آسیبی به این استحکام بزند و
بازار قیصریه خسارتی ندیده است! .
بر روی سر در ورودی جنوبی
بازار قیصریه کتیبه ای بر روی سنگی مرمر در 8 سطر با خط نستعلیق حک شده است و مربوط به
دوره قاجاریه می‌باشد.
متن این کتیبه بدین شرح است : " به عهد خسرو صاحب قرآن ناصر دین که داشت مملکت
ایران زمین حصن حصین مثال داده فرمان او قضا و قدر پناه جسته درگاه او زمان وسنین خدیولار خداوندگار عدل شعار که بود همت و توفیقشان مسلمین بنام فتحعلی خان ز فر وجود سخا برخش همت حاتم صفت نهادی زین نمود احیاء این قیصر را پس آنک گذشته بود ز ویرانیش شهور و سنین چه قیصریه که از شرم او هنوز چکد عرق ز عارض
چین و ز
...مشاهده کامل متن چهره ماچین ز هجرت نبوی بد هزاروسیصد سال که شد تمام و بر او کرد آسمان تحسین زبان پاک بر ابدان پاک باعث شهر هزار .
رحمت و جاودانا و قرین ۱۳۰۰ "
همانطور که خوانید در این کتیبه آمده است که مرمت و نوسازی بازار قیصریه در دوره ناصرالدین شاه به‌وسیله فتحعلی خان گراشی حاکم فارس صورت گرفته است.
اما بازار قیصریه دارای کتیبه‌ی دیگری نیز می‌باشد. این کتیبه مفصل‌تر نگاشته شده است و درپای گلوی گنبد هشتی دالان قیصریه بخط نستعلیق در دوره شاه عباس کبیر نصب شده‌است.
این کتیبه که چهارسوق قیصریه از سمت جنوب شروع می‌شود و بدین مضمون آمده است : " شکر خدا که باز بتأیید کردگار درعهد پادشاه جهان سایه خدا عباس شاه آنکه ز خاک درش مدام کسب سعادت ابدی می‌کند همای از یمن عدل خان زمان آنکه از کفش خجلت برد محیط چو گیرد ره سخای ویران سرای لار بسعی وزیر دهر دستور بحر خاطر و دارای مهرو رای قنبر علی بیک آنکه ز آئینه دلش در غیرت ابد شده جام جهان نمای.
عمل استاد نورالدین محمد – بنا احمد سپاه ، مامور شد چنانکه نمانده‌است جغد را از وی ز بهر ساختنش آشیانه جای از قیصریه‌ای که هوای فضای او همچون نسیم باغ بهشت است غم‌زده‌ای تاریخش از خرد طلبیدم جواب گفت دارالامان لار شد احیاء از این بنا.
"
برحسب حروف ابجد همانطور که از این کتیبه استنباط می‌شود ، تاریخ تجدید ساختمان و تعمیرات قیصریه در دوره شاه عباس کبیر و سال ۱۰۱۴ هجری قمری می‌باشد.
درحال حاضر بازار قیصریه دارای دو قسمت و شبکه شمالی و جنوبی می‌باشد که مدخل ورودی جنوبی آن از میدان جدیدالاحداث لار شروع و به محلهای شمالی قدیمی بازار ختم می‌شود.
رشته دیگر شرقی و غربی است که در تقاطع بازار شمالی جنوبی دارای یک چهارسوق وسیع است. چهارسوق بصورت ۸ گوش است و در چهار گوش آن چهار باب مغازه در هر سمت احداث شده‌است.
در اطراف چهارسوق و در پشت چهار مغازه هرسمت چهارسوق، بازاری بعرض ۳/۴متر دورادور ادامه دارد و باین ترتیب طرح جانبی را بوجود آورده‌است که در سایر بازارهای ایران نظیر آن دیده نمی‌شود.
طول بازار شرقی و غربی ۶/۱۱۷ متر و طول بازار شمالی جنوبی ۴/۱۲۴ متر است. جالب‌ترین بخش بازار قیصریه لار طرح چهارسوق آن است که در نوع خود از نظر معماری منحصربه‌فرد است.
گنبد سنگی چهارسوق دارای طرح بسیار جالبی است و ارتفاع آن از ۱۸ متر تجاوز می‌کند. همچنین اطراف بازار قیصریه را ، از دوره صفوی تعدادی کاروانسرا گرفته است که هر یک از آنها نمونه ساحرانه و بارزی از معماری روزگار صفوی است، از جمله در گوشه جنوب شرقی میدان جدیدالاحداث، کاروانسرای جالبی است که سردر آن رو بخیابان باز می‌شود.
سردر ورودی دارای گچ‌بریهای دل‌انگیز و زیبائی است که به‌وسیله داران طولانی به صحن کاروانسرا مربوط می‌شود. صحن کاروانسرا دارای طرح چهارگوش است و در چهار طرف آن چهار ایوان باسبکی بسیار جالب بنا شده که دارای طاقهای بیضوی و جناقی است.
در حال حاضر این حجره‌های اطراف کاروانسرا به‌عنوان انبار مورد استفاده هستند.
گفتنی است بازار قیصریه لار سرمشقی برای ساختن سایر بازارهای قدیمی ایران بود و از روی طرح این بازار، بازارچه بلند اصفهان و سپس در دوره زندیه بازار وکیل بنا شد.
همچنین بازار قیصریه دارای ویژگیهای جاذبه انگیز و چشمگیری همانند طاقهای ضربی با این ارتفاع است که در دیگر بازارهای قدیمی ایران نظیر دیده نمی‌شود.
بلندی طاق ضربی در چهارسوق به ۱۸ متر می‌رسد و عظمت حشمت آمیز آن تأثیر اعجاب‌انگیزی در بیننده بر جای می‌گذارد.
بر روی طاق ضربی چهارسوق بادگیر ( خشیخان ) ساده‌ای زده‌اند که باعث تهویه بازار می‌شود. بعلت ارتفاع زیاد طاق چهارسوق، این تهویه بطور کامل انجام می‌گیرد، بهمین جهت بازار قیصریه در تابستانها دارای هوای فوق‌العاده خنک است.
طاق عظیم ضربی چهارسوق که روی یک هشتی قرار دارد، پس از گذشت صدها سال کوچک‌ترین خللی نیافته‌است و با ان شکوه نخستین چشم را می‌نوازد. چند نمونه از درهای قدیمی مغازه‌ها هنوز در محل خود باقی است.
در سایر مغازه‌ها جایگزینی درهای آهنی بجای درهای چوبی نخستین، به گونه وصله ناجوری می‌نماید. کف خیابان و میدان جنوبی بازار از کف بازار بلندتراست و بهمین جهت ۳/۱ ارتفع بازار پائین‌تر از سطح آن قرار دارد.
یک پلکان سنگی رابط خیابان به بازار است. تاریخ تعمیرات بازار قیصریه درعهد صفوی درپی گنبد چهارسوق نقش بسته‌است.
کتیبه سنگی دیگری که در مدخل بازار در سمت جنوب بر پیشانی دروازه ورودی نصب شده آگاهی لازم را درباره تعمیرات و نوسازی بازار در دوران قاجار بدست می‌دهد.
آرتور پوپ – ایرانشناس نامی معتقد است : در ساختن گنبدهای آجری ایران مقام اول را حائز است. معماران با قریحه ایران مسئله پیچیده و غامض ساختن " گنبد بر پایه چهار گوش " را حل کرده‌اند و حال آنکه حل این معما برای مهندسان و معماران رم میسر نشده‌است.
این امر باعث شد که طاقهای زشت و ناهنجار زمان اشکانیان و ساسانیان براثر ساختن گنبدهای باشکوه دوره سلجوقیان مبدل به ساختمانهای آراسته و شاعرانه زمان صفویه شود.
این مسیر رو به کمال معماری ایران و این تعالی ذوق و قریحه را که " پوپ " از آن سخن می‌گوید، در مجموعه بازار قیصریه " لار " به وضوح می‌یابیم.
نمای داخل گنبد بازار از سنگ تراش است.
چهار دالان طولانی " شمالی " ، " جنوبی " ، " شرقی " و " غربی " ، استخوان‌بندی اصلی بازار را می‌سازند. این دالانها در محل یک چهار سوق یکدیگر را قطع می‌کنند.
در طرفین دالان جنوبی و شرقی و غربی ۱۳ زوج مغازه و در طرفین دالان شمالی ۱۴ جفت مغازه احداث شده‌است. بنای اصلی بازار خیلی قدیمی است.
تاب فارسنامه ناصری آگاهی‌هائی از این بازار و چگونگی ایجاد آن به ما می‌دهد : " ایالت خطه لارستان " در زمان شاه کیخسرو تا سال ۱۰۱۱ در دودمان گرگین میلاد باقی بماند و آخرین اولاد او میرزا علاءالملک مشهور به شه ابراهیم خان پسر نورالدهرخان لاری است که نواب الله‌وردی خان گرجی والی فارس او را به قهر و غلبه گرفته در وقتی که شاهنشاه ایران شاه عباس ماضی صفوی در نزدیکی شهر بلخ توقف داشت، الله وردی خان و شاه ابراهیم خان لاری وارد شدند و بعد از چند روزی شاه ابراهیم خان وفات یافت و اکنون از آثار ملوک گرگینی در شهر لار مسجد جامع چاربازار مشهور به قیصریه‌است که دیوار و طاقهای داخلی و خارجی آنها را از گچ خالص و سنگ تراشیده منبت و مقرنس ساخته‌اند و چندین مرتبه آن را تعمیر نموده‌اند و درسال ۱۰۱۵ حاجی قنبر علی بیک ذوالقدر جهرمی وزیر خطه لار، قیصریه را تعمیری لایق نمود، چنانکه در پیشانی طاق بزرگ چهارسوق قیصریه این قطعه را نگاشته و تاکنون باقی است.
شکر خدا که باز بتابید کردگار در عهد پادشاه جهان سایه خدا، تاریخش از خرد طلبیدم جواب گفت دارلامان ا رشد احیاء از این بنا ۱۰۱۴ بازار قیصریه لار به دوره پیش از صفویه تعلق دارد، اما بخاطر فرسودگی و صدماتی که بر آن وارد آمده بود، در زمان شاه عباس کبیر احیا و نوسازی شد.
این مرمت و بهسازی در عصر قاجاریه تجدید شد و نشانه‌ها و یادگارهای تازه‌ای از شیوه معماری این عصر به مجموعه " لار " افزوده گشت.
منبع :
http://www.ichodoc.ir
http://fa.wikipedia.org
http://isna.ir
http://larestanman.blogfa.com
asrefars.ir
www.negahmedia.ir
http://www.moslemebrahimi.com
www1.jamejamonline.ir
