گنبد شیخ جنید

گنبد شیخ جنید برجی 8 ضلعی است که در روستای توران پشت از توابع شهرستان تفت در قبرستان بزرگی، که در بالای تپه ای قرار گرفته، بنا شده است.
گنبدی که دیده می‌شود دارای برجی هشت ضلعی و سنگی است که از سنگهای ساده نماسازی شده و از لحاظ شیوه و سبک معماری عهد سلجوقی نمونه قابل ملاحظه به شمار می‌رود.
در بالای محراب آن کتیبه ای آجری به خط کوفی موجود بوده که در سال 1315 به موزه ایران باستان منتقل گردیده است. بر اساس مضمون این کتیبه این محل آرامگاه ابن ابی طاهر بوده و به دستور فرزندش در سال 543 ه.
ق. ساخته شده است.
در همان قبرستان علاوه از این گنبد سه گنبد دیگر بنام‌های سید گل سرخ ، پیرمراد و چهل دختران بنا گردیده است گنبدهای چهل دختران و سید گل سرخ بنائی هشت ضلعی و گنبد پیرمراد شش ضلعی است.
هر سه گنبد از سنگ ساخته شده است.
از تاریخ دقیق ساختمان این سه بنا اطلاعی در دسترس نیست ولی از مقایسه آنها با گنبدهای شیخ جنید و سایر آثار مشابه دوره سلجوقی احتمال می‌رود که این در قرن ششم ویا اوایل قرن هفتم هجری ساخته شده باشد. ...مشاهده کامل متن
تنها گنبدی که تاریخ ساختمان آن مشخص است مقبره شیخ جنید است ، این گنبد در سال (543 ه.ش) بنا گردیده است.
در کتاب بنام «شیخ جنید» اشارتی نرفته است ، معلوم نیست که این ابن ابی طاهر عماد همان «شیخ جنید» صاحب آرمگاه است یا مقبره بعداً به گنبد شیخ جنید معروف است.
این مقبرة برجی نزدیک به 15 متر ارتفاع دارد از سنگهای شکسته که به سنگ بادبر معروف است ساخته شده است.
در ساختمان بنا سنگها بوسیله ملاط سختی که احتمال می‌رود مخلوطی از گچ، خاکستر و ماسه باشد روی هم قرار گرفته اند و شکاف‌های بجا مانده با همان ماده صاف و هموار گردیده است.
در گنبد، نماسازی بسیار جالبی انجام گرفته است به این ترتیب که در هر ضلع دو نغول قوس دار عمیق و سطحی ایجاد شده است. این دو نغول تو در تو بوده و در داخل قوس نغول بزرگ دو نغول بسیارسطحی با اطاق سه برگه شکسته تعبیه شده است ضمناَ هر ضلع در بالا به چهار اطاق نما که دارای قوس سه برگه شکسته هستند منتهی می‌شود در واقع از نظر تزیینی این اطاق نماها همان رل مقرنس‌های گنبد علی را بازی می‌کنند.
پایه‌های این اطاقنماهای تزیینی تا قاعده گنبد امتداد نمی‌یابد بلکه در بالا قطع شده در هوا معلق بنظر می‌رسد.
این سی و دو اطاقنما که در بالای ساقه بدور گنبد، بشکل حلقه ای می‌پیچد می‌تواند برای گالری‌های مقبره سلطان سنجر در مرو،‌مقبره امام غزالی در طوس و مقبره اولجایتو در سلطانیه نقطه آغاز باشد .
در بالای این 32 اطاقنما قبه روی گردانی 16 ضلعی قرار گرفته است روی همرفته گنبد، نما سازی بسیار جالبی دارد در اینجا معمار با ایجاد فرورفتگی و برجستگی‌ها در در قسمت‌های مختلف گنبد توانسته هم از قطر دیوارها بکاهد و هم تأثیرات سایه روشن در آن بوجود آورد.

در داخل گنبد نیز اضلاع بصورت دو نغول تو در تو که قوس‌های جناغی دارند ساخته شده است.
این دو نغول خود در داخل قاب مستطیل شکل قرار گرفته اند. در ضلع غربی گنبد در داخل قاب‌های مایل و افقی محراب بلندی ساخته شده است بهترین قاب که بصورت مایل ساخته شده است در گذشته دارای کتیبه کوفی بوده که امروزه بقای آن در ضلع بالائی قاب بطور محو دیده میشود.
در بالای این قاب مایل لوحه مستطیل شکل بزرگی وجود دارد که در گذشته آن نیز دارای کتیبه بوده که از آن چیزی باقی نمانده است.
در گذشته در داخل قوس محراب نیز، تزییناتی بوده که امروزه از بین رفته است.
علاوه از این‌ها داخل بنا در قاعدة قبه حلقه ای بدور گنبد می‌پیچد که احتمالا در گذشته دارای تزیینات و یا کتابه بوده است.
6 ضلع گنبد در داخل و خارج هم شکل بوده فقط اضلاعی که محراب و مدخل گنبد را در بر میگیرد شکل دیگری دارند،گنبد دارای چهار روزنه است این روزنه‌ها بطور یک ضلع در میان در گردنی گنبد از جمله ضلع‌های مدخل و محراب قرار گرفته اند ، وسط گنبد نیز باز است.
علاوه از آن در خود قبه نیزچهار روزنه تعبیه شده است ،این روزنه‌ها روشنائی را در داخل گنبد فراهم می‌کنند ، دو روزنه ای که امروزه در محراب مشاهده میشود به ساختمان اولیه گنبد مربوط نیست بعداً ایجاد شده اند.

منبع:
http://www.tabnak.ir/
http://www.yjc.ir/
http://www.ghatreh.com/
http://sookakhabar.ir/