رباط قلی یکی از 11 کاروانسرا یا منزلگاهی است که در امتداد راه تاریخی جرجان به
نیشابور -
مشهد ساخته شده است.
این بنا در پنج کیلومتری جنوب شرقی روستای قلی در بخش سنخواست از توابع شهرستان
جاجرم واقع شده است.
بیشتر رباط‌ها یا کاروانسراهای واقع در مسیر این راه باستانی در
دوره ایلخانی و برای رفاه حال کاروان‌های زیارتی عازم حرم مطهر رضوی و نیز به منظور آسان سازی در آمد و شد کاروان‌های تجاری ساخته شده است.
بنای
رباط قلی با مصالح لاشه سنگ و ملات ساروج با پلان مستطیل شکل و با طرح چهار ایوانی است که در هر گوشه آن یک
برج مدور و در
میانه ضلع‌های شمالی و جنوبی آن یک برج نیم دایره تعبیه شده است.
در طرفین هر
ایوان این اثر چهار حجره وجود دارد که محل اسکان کاروانیان بوده و در پشت این حجره‌ها دو شترخانه برای استراحت چاروادار و حیوانات بارکش ساخته شده است.
ایوان جنوبی رباط نیز به عنوان نمازخانه استفاده می‌شده و در وسط آن یک محراب گچبری شده، وجود
...مشاهده کامل متن دارد.
ساخت این کاروانسرا را به امیر علیشیر نوائی وزیر سلطان حسن بایقرا نسبت می‌دهند ، ناصرالدین شاه ساخت بنا را به زمان تیموریان و یا صفویان نسبت می‌دهد.
در سفرنامه مک‌گریگور، از این رباط به نام رباط شاه یا شاه عباس نام برده شده است.
محمد حسن‌خان صنیع الدوله ( اعتمادالسلطنه ) در صفحات 124و 125 مطلع‌الشمس در خصوص این رباط می‌نویسد: یکی از قرای سنخواست ده قلی است واقع در دامنه کوه موسوم به همین اسم که قسمتی از صعلوک می‌باشد، و در نیم فرسخی این قریه رباطی است موسوم به رباط قلی که سرای معتبری بوده است و بنا آن یک جا از سنگ‌خاره و گچ خالص ساخته شده از کتیبه بالای در، تقریباً چهار صفحه باقیست و لوح تاریخ افتاده است ولی جودت خط کتیبه شهادت می‌دهد که تاریخ بناء از اواسط عهد گورکانیه آن طرف نمی‌گذرد.
آن رباط به اسم قریه قلی مشهور شده و آن قریه که سابقا در نزدیکی این رباط بوده است، به اسم کوه قلی معروف گردیده است.
سنگهای الوان به کار گرفته شده در این بنا به رنگهای متنوع سبز، قرمز، بنفش و کبود با ملاط و گچ به کار گرفته شده است. طول دقیق 53 متر و عرض 42 متر است. ورودی بنا به پهنای 20/4 است، در گاهی به عرض 5/2 متر و ارتفاع 3 متر این ورودیه را می‌پوشاند، ظاهراً ارتفاع این درگاهی بیشتر از این مقدار بوده است.
ضلع شرقی که درب ورودی در آن تعبیه شده است دو برج زوایای شمالی و جنوبی دارد که برج شمالی 70 درصد سالم است برج جنوبی تخریب شده است.
محوطه رباط حدود 24 متر طول و 16 متر پهنا دارد. حیاط کاروانسرا در هر ضلع دارای ایوانی بوده است. اصولا ساخت کاروانسراهای با پلان 4 ایوانی از دوره سلجوقیان به بعد مرسوم شده است .
باید قبول داشت که احداث بنای 4 ایوانی با حیاط باز مرکزی سابقه طولانی در معماری ایران داشته و این نقشه را می‌توان در کاخ اشکانی آشور ملاحظه کرد.
در ضلع غربی این حیاط ایوان تخریب شده است و در طرفین دو ایوان شمالی و جنوبی باقی مانده دو اطاق مشاهده می‌شود.
ورودیه بنا که بر خلاف سایر قسمتها با سنگهای صیقل داده شده تزیین شده بود و به گواه سفرنامه‌های متعدد دارای سنگ لوح بوده است کاملاً ویران شده و در سال اخیر باقیمانده سنگ‌ها هم از دیوارها جدا شده است.
منبع:
http://www.irna.ir
http://kashawarze.blogfa.com/
http://www.bama.resaco.ir/
