روستاى پاژ از نقاط بسیار دیدنى استان خراسان و زادگاه حماسه سرای توس است ، در مسیر این روستا و بعد از آن آثار تاریخی ارزشمندی برای بازدید وجود دارد.
توس در گذشته به تمام
مشهد اطلاق می‌شده ولی امروزه تنها به محدوده شهر تابران اطلاق میشود، این سرزمین که از تاریخی کهن در قبل و بعد از اسلام برخوردار بوده امروز در 24 کیلومتری شمال‌غربی
مشهد واقع شده است.
شهری که خاطرات زیادی از حماسه سرای تاریخ اساطیری
ایران "فردوسی" و آثار تاریخی زیادی در دل خود جای داده است، اگر به قصد زیارت و گردش به پایتخت معنوی
ایران قدم می‌گذارید بهتر است از این آثار و روستای این شاعر بلند آوازه "پاژ" در دل تابران، کهن دژ تابران و دیگر آثار در مسیر این شهر هم دیدن کنید.
روستای پاژ یکی از صدها دهکده دشت توس و زادگاه حکیم ابوالقاسم فردوسی است که در 15 کیلومتری شمال شهر
مشهد در تقاطع جاده کارده به
کلات واقع شده است.
بخشی از فضای مسکونی این روستا در میان آن و بقیه بر روی تپه ای موسوم به قلعه بلند استقرار یافته است.
روستای فعلی پاژ حدود 800 هکتار وسعت دارد و چهار هکتار آن مسکونی
...مشاهده کامل متن است. بقایای سفالهای پراکنده در قلعه کهنه پاژ حاکی از تداوم مدنیت پاژ از سده‌های اولیه اسلامی تا قرن نهم و دهم هجری است.
در میانه روستای پاژ و در 700 متری شمال غرب آن دو تپه باستانی به چشم می‌خورد که به آثار و بقایای پاژ قدیم مربوط می‌باشند و موید پیشینه تاریخی این منطقه در سده‌های نخستین پس از اسلام تا قرن نهم و دهم هجری است
به استناد متون تاریخی و ادبی بر جای مانده ، این روستا زادگاه حکیم ابوالقاسم فردوسی است بطوریکه نگاشته‌اند حکیم حماسه سرای ایران در سال 329 یا 330 هجری قمری در همین روستا چشم به جهان گشود و در سن 30 سالگی نظم شاهنامه را آغاز و پس از صرف 35 سال اشعار حماسی خود را بنام شاهنامه به پایان رسانید و به روایت مشهور سال 416 ه.
ق به دیار باقی شتافت.
در گذشته محل اصلی و هسته مرکزی دهکده پاژ بوده زیرا پیرامون آن تا چندی قبل خندقی وجود داشت که جهت ممانعت از پیشروی مهاجمین آن را پر از آب می‌نموده‌اند، بجز تپه موجود در فاصله تقریبی پانصد متر از پشته اولیه بلند دیگری نمایان است که در نزد اهالی به قلعه کهنه پاژ معروف است ، سفالهای رنگارنگ و لعابدار پراکنده بر روی این بلندی نشانه ای از تداوم مدنیت پاژ در سدهای اولیه بعد از اسلام تا قرن نهم و دهم هجری است.
بر بلندای تپه‌ای در این روستا خانه‌ای قرار دارد که به گفته اهالی و برخی از کارشناسان خانه فردوسی است. این خانه قدیمی (حتی اگر به‌واقع خانه فردوسی نباشد) به لحاظ قدمت می‌تواند محلی برای جذب گردشگر و رونق روستا باشد.
در حالی که اغلب گردشگران این خانه را به عنوان خانه فردوسی می‌شناسند اما سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان خراسان‌رضوی می‌گوید که این خانه، خانه فردوسی نیست.
براساس منابع موجود نخستین نویسنده‌ای که از پاژ نام و نشانی به‌دست داده نظامی عروضی سمرقندی بوده است. در متن وی آمده است: «استاد ابوالقاسم فردوسی از دهقانان توس بود.
از دیهی که دیه را پاژ خوانند و از ناحیت طبران است؛ بزرگ است و از وی هزار مرد بیرون آید ، فردوسی در آن دیه، شوکتی تمام داشت.»
در اواخر اردیبهشت سال 89 نخستین برنامه گمانه‌زنی باستان‌شناسی به‌منظور بازشناسایی علمی این روستای قدیمی توسط دفتر حفظ و احیای محوطه‌های تاریخی معاونت میراث فرهنگی استان انجام شد که منجر به شناسایی قلعه‌ای بزرگ به ابعاد تقریبی 45 در 65متر و ارتفاع 12متر در میانه روستای کنونی پاژ شد.
براساس اسناد موجود، بنیاد این قلعه در سده‌های نخستین اسلامی بوده و اواخر دوره قاجار نیز چندین خانه روی بقایای تاریخی آن ساخته شده است. از جمله این خانه‌ها یک‌باب منزلی است که در سمت شرق قلعه و بلندتر از دیگر ساختمان‌هاست.
بنابر اظهار نظر معتمدین محل، خانه مذکور حدود 90سال پیش به دستور کدخدای روستای پاژ به‌نام کریم‌ا‌لله اسدی توسط یک‌استادکار از مشهد ساخته شده است؛ یک‌اتاق 3 در با ابعاد تقریبی 3 در 5 متر و با دیوارهای خشتی و گلی و گچ اندود که به‌عنوان تنها فضای نشیمن خانه هنوز باقی‌مانده است.
در سال‌های اخیر برخی از اهالی روستای پاژ به‌خاطر جلب نظر بازدیدکنندگان از این روستا این خانه را منزل شخصی حکیم ابوالقاسم فردوسی معرفی کرده‌اند، اما تمام شواهد موجود از جمله طرح و مصالح به‌کار رفته و همچنین پژوهش‌های باستان‌شناسان بیانگر این است که خانه مذکور کمتر از 100سال قدمت دارد.
منبع:
http://isna.ir/
http://www.negahmedia.ir/
http://www.tebyan.net/
http://hamshahrionline.ir/
