امام زاده احمد بیمرغ

مزار امامزاده احمد (ع) در روستای بیمرغ در 25 کیلومتری گناباد قرار گرفته است.آرامگاه امامزاده احمد (علیه السلام) به مزار بیمرغ مشهور است.
امامزاده احمد را فرزند موسی بن جعفر (علیه السلام) می‌دانند؛ اما این ادعا صحیح نیست؛ بلکه وی از نوادگان آن حضرت است که نسب شریفش از قرار ذیل است:
ابوعبدالله احمد بن موسی أبی الحسن الرییس بن احمد بن محمد الاعرج بن احمد بن موسی المبرقع بن امام جواد (علیه السلام) وی سیدی جلیل القدر، عظیم الشأن و بسیار بزرگوار بود.
اکثر پدران او از بزرگان سادات قم و خراسان به شمار می‌رفتند.
ابن طباطبا و امام فخررازی از سکونت او در خراسان خبر داده اند و با مزار مورد بحث همخوانی دارد. چونکه این مزار به احمد بن موسی مشهور است کما اینکه شخصیت مورد نظر نیز احمد بن موسی و نواده امام رضا (علیه السلام) است.
ساخت بناى بقعه امامزاده از آثار دورهٔ صفویه و مربوط به حدود ۱۰۵۱ هـ.ق است. در ...مشاهده کامل متن کتیبهٔ ورودى بنا، به مرمت آن در قرن سیزدهم اشاره شده است.
از نظر فرم معماری بیرونی و داخلی شباهت زیادی به بقعه خواجه ربیع و گنبد سبز در مشهد و زیارتگاه قدمگاه نیشابور دارد که همگی در دوره صفویه ساخته شده اند.
در چهار گوشه چهار طاقی و زیرگنبد، گوشواره‌های مقرنس گچی و بر بالای چهار ضلع داخلی چهار پنجره نیز ایجاد شده و در و پنجره‌های آن چوبی بوده است.
گنبد بنا با کاشی‌های لعابدار گلی به رنگهای سبز و سرمه ای مزین بوده که به مرور از بین رفته و در سالهای اخیر مرمت و دوباره کاشیکاری شده است.
ضریحی چوبی نیز با قطعات مشبک برنجی(کروی و قرقره ای) همزمان با تعمیر آن ساخته و نصب شده است که در دهه 40 هجری شمسی بر اثر فرسودگی از روی مرقد جمع شد و به جای آن ضریح فلزی و مشبکی نصب گردید.
در سال‌های اخیر نیز ضریح جدید و زیبایی با همت مردم نصب شده است.
اصل دیوارهای بنا با خشت و گل و نمای اضلاع بیرونی و گنبد آن آجری است. روی نمای داخلی بقعه نقاشی‌های گل و پرنده وجود داشته که به مرور زمان ساییده و بعد هم در زیر ازاره سنگی و آیینه کاری پوشیده شده است.
بر بالای اضلاع داخلی ( بالای سر در ورودی از ایوانهای اصلی به داخل ) کتیبه ای به خط ثلث و با رنگ آبی لاجورد روی زمینه سفید نگارش شده است. این کتیبه که شامل تمامی سوره «دهر» می‌باشد، ابتدای آن در سمت راست ضلع قبله واقع است.
در خاکبرداری‌های سالهای اخیر برای مرمت و کف سازی، آجرهای پوشش سردابی مشاهده شده که معلوم می‌شود قبر مطهر داخل یک سرداب کوچک قرار گرفته است.
در سمت جلو، در ورودی کوچکی برای ورود به راه پله‌های آجری پشت بام تعبیه شده است .
آثار قدیمی دیگری که پس از تعمیرات و خاکبرداری باقی مانده است، عبارتند از:
1- سنگ کوچک سفید مرمر صابونی به شکل مخروط هشت ضلعی: با توجه به طرح و خطوط حجاری شده روی این سنگ احتمالاً ماکت نمای بیرونی گنبد بقعه بوده که معمار پیش از ساخت گنبد، آن را تهیه کرده است.
2- سنگ لوح سیاه رنگی که تاریخ بنای بقعه در آن حک شده است. این سنگ در دوره صفویه نوشته شده که قسمتهایی از آن ساییده و ناخواناست.
3- سنگ لوح سیاه رنگ دیگری که نام شخصیت برجسته آن منطقه در آن حک شده و احتمالاً از بانیان اولیه مزار می‌باشد، با دو سال فاصله از سنگ اولیه بنا حجاری شده است.
4- سنگ نوشته سفید صابونی نصب شده بر بالای سر در ورودی ایوان شمالی که با شعری، زمان و بانی بازسازی و مرمت بنا در آن نگاشته شده است.
5- دو سنگ لوح از دوره قاجاریه به نام آخوند ملامحمد و آخوند ملا عبدالصمد که پدر و پسر و از علمای زمان خود بوده اند.
در جوار بقعه بنای اولین دبستان روستا در سال 1325 شمسی با تلفیق معماری سنتی و جدید با خشت، گل، آجر، گچ و پوشش گنبدی و بندکشی‌های زیبا وجود دارد که پس از متروکه شدن روستای قدیمی، مرمت شده است و هم اکنون به عنوان زائرسرا مورد استفاده قرار می‌گیرد.
یکی از سادات عارف و شاعر به نام “قطب الدین حسینی میرحاج” متخلص به “اُنسی” در دوره صفویه در این محل سکونت داشته است که پیش از آن در هرات بوده و پس از ورود به این روستا مدتی در غار کوه بیمرغ چله نشینی می‌کند و گمان می‌رود پس از فوت در این بقعه دفن شده و از اولاد وی هم اکنون در روستا زندگی می‌کنند و یکی از نوادگان وی نیز نام “میرحاج” داشته است.
بقعه سلطان احمد بن موسی(ع) موقوفاتی هم دارد که مهمترین آن به نام “کلاته اسماعیلی” معروف به “سمعلی” است که در فاصله روستاهای شوراب و بیمرغ در دوره قاجاریه وقف شده است.
وقفنامه آن نیز ممهور به مهر علمای دینی وقت است و این وقفنامه در اداره اوقاف و امور خیریه گناباد نگهداری می‌شود.
به برکت وجود مرقد مطهر این امامزاده بزرگوار از گذشته‌های دور مردم بیمرغ و روستاهای همجوار اموات خود را در جوار این امامزاده دفن می‌کرده اند وهم اینک قبرستان فعلی روستا می‌باشد.
در این قبرستان سنگ‌ها و لوح‌های قدیمی زیادی وجود دارد .
الف -اولین لوح سنگی مربوط به اتمام بنای بقعه:
این لوح از سنگ معروف به “هرکاره” با رنگ سیاه و مستطیل است که روی آن کتیبه ای در چهار سطر به خط نستعلیق حجاری شده است.
آثاری شبیه شمع که با سیخ چوبی و پنبه و روغن دانه‌های گیاهی در محل تهیه می‌شده روی این سنگ روشن می‌کردند که این مساله سبب ساییدگی و ناخوانا شدن قسمتهایی از سطر دوم و سوم این سنگ نوشته شده است.
متن کتیبه:
سطر 1/ در زمان دولت پادشاه ملائک سپاه شاه عباس حیدر حسینی.
سطر 2/… و عمارت و رفعت پناه عزت …
سطر 3/ و اجلال سپاه … ایران حسین باشی خفاجه حضرت سبحانی باتمام رسانید فی سنه 1051.
ب -متن لوح سنگی تعمیر بنا در دوره قاجاریه که در هشت بیت شعر به شرح ذیل است:
س1/ بروزگار شهنشاه دین پناه موید ـ که هست ناصر دین خدا و ملت احمد
س2/ سلاله الحاج حاجی حسنعلی است که باشد ـ خجسته نایب فرخنده ملوک جنابد (گناباد)
س3/ نخست زائر بیت الحرام گشت و از آن پس ـ گماشت همت مردانه را به خیر مجدد
س4/ چه بود منهدم از اقتضای گردش گیتی ـ به بویمرغ مزار امام زاده احمد
س5/ برادر شه مسموم و مقتدای خراسان ـ ز نسل موسی کاظم زآل پاک محمد
س/6 باین نکوئی تعمیر کرد و داد بلندی- که نام نیک بماند از او بدهر موید
س7/ بدستیاری پیر خرد به کلک هنرور ـ حبیب از پی تاریخ سال کرد رقم زد
س8/ چو هست در عرفات بهشت مسکن بانی ـ بدیهه از پی تاریخ سال غرفه برآمد 1285 ه.ق
ج- سنگ لوح خفاجه (دوره صفویه)
س1/ … هذا مرقد
س2/ … پناه میر ابوا
س3/ القاسم ولد مرحوم
س4/ میر جاندار خفاجه
س5/ سنه 1053 (ه.ق)
د-متن چند سنگ لوح دیگراز دوره قاجاریه مدفون در محل:
هذا
مرقد مرحوم آخوند ملا محمد
ولد عبدالصمد 1279 ه.ق مرقد
عبدالصمد ولد ملا محمد
1308 ه.ق
هذا
مرقد مرحومه فاطمه نساء
بنت علی اکبر بیک
سنه 1233 ه.ق هذا
مرقد مرحومه
عصمت پناه ناز بی بی
بنت علی محمد 1307 ه.ق
این بنا و محوطه آن به شماره 4498 در تاریخ14/6/1380 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است

منبع:
http://razavi-chto.ir/
http://www.emamzadegan.ir/
http://harameyar.org
http://www.sowe.ir/