در آغاز تابستان خورشید از بالاترین جایگاه طلوع خود در افق شمال خاوری برمی‌دمد و در بالاترین جایگاه غروبگاهی خود در افق شمال باختری فرو می‌رود. حرکت روزانه خورشید در آسمان نیز در این هنگام به بالاترین خط سیر خود باز می‌رسد که بیش از دیگر روزهای سال به قطب آسمانی نزدیک شده و در نتیجه بلندترین روز سال و کوتاه‌ترین شب سال را پدید می‌آورد.
در این روز و در لحظه ظهر خورشیدی، زاویه میان خورشید و افق جنوبی بیشتر از هر روز دیگر است و آفتاب در این روز به کمال و اوج سالیانه خود دست می‌یابد.
این هنگام برای مردمان باستان که دلبستگی فراوانی به پدیده‌های کیهانی داشته و چنین پدیده‌هایی را در زندگی روزمره، آیین‌ها و باورداشت‌های خود دخالت می‌داده‌اند؛ اهمیت بسیاری داشته است و آیین‌ها و جشن‌های پرشماری را در این هنگام برپا می‌داشته‌اند.
هر چند که امروزه بسیاری از این سنت‌های کهن به فراموشی سپرده شده است؛ اما برخی از آنها علاوه بر ثبت در تاریخ‌نامه‌ها و دیگر منابع مکتوب، تا به امروز نیز در میان مردمان بازمانده‌اند.
نام ماه خرداد (در اوستایی «هَـئوروَتات») به معنای رسایی و کمال و پُـرّگی که در «گاتها»ی زرتشت نیز بکار رفته است، به احتمال از همین پدیده برگرفته شده است، چرا که خورشید در پایان این ماه به کمال و اوج خود می‌رسد و مسیرش طولانی‌تر و پایگاهش فرازمندتر می‌شود.
دیگر اینکه، آغاز تابستان در
...مشاهده کامل متن گاهشماری گاهنباری (کهن‌ترین گاهشماری شناخته‌شده ایرانی)، آغاز سال نو نیز بوده است که این شیوه آغاز سال هنوز تا اندازه‌ای در گاهشماری طبری/ تبری بازمانده است.
در گاهشماری گاهنباری، طول سال به چهار فصل و چهار نیم‌فصل بخش می‌شده است که همچنان در تقویم زراعی روستاییان و کشاورزان ایرانی برقرار و متداول است.
برخی از بازماندهای آیین‌های آغاز تابستان که ظاهراً بسیار فراوان بوده‌اند، عبارت است از جشن‌های «آب پاشونک» یا «اول تووستونی (تابستانی)» که در فراهان، اراک، محلات و بسیاری از نواحی دیگر ایران همراه با گردهمایی و مراسم آب‌پاشی در صحرا برگزار می‌شود.در این روز مردم به دلیل یاد بود یک روز به خصوصی به یکدیگر آب می‌پاشیدند و اینگونه شادی خود را ابراز می‌کردند.
درباره‌ی فلسفه‌ی این روز شاید بتوان به روایت زیر اطمینان کرد :
در زمان فیروز جد انوشیروان چند سالی باران نیامد و مردم در خشک سالی بودند. فیروز به آتشکده‌ی پارس رفت و دعا کرد در این روز باران زیاد آمد، از آن روز به بعد در میان ایرانیان رسم بود که به یاد آمدن باران به هم آب می‌پاشیدند.برخی از پژوهش گران معتقدند این روز در اول تیر ماه قرار داشته است.
ابوریحان بیرونی در مبحث مربوط به جشن تیرگان از چنین رسمی یاد می‌کند. او پس از روایت داستانی از کیخسرو به رسم آب بازی در کنار دریای مازندران اشاره می‌کند:
چون کیخسرو از جنگ با افراسیاب برگشت در این روز به ناحیه ساوه عبور نمود و به کوهی که به ساوه مشرف است بالا رفت و تنها خود او بدون هیچ یک از لشگریان به چشمه ای وارد شد و فرشته را دید و فی الفور مدهوش شد.
ولی این کار با رسیدن بیژن پسر گودرز مصادف شد و قدری از آب چشمه بر روی کیخسرو ریخت و او را به سنگی تکیه داد و گفت ای پادشاه ماندیش و قریه لعین را در آنجا ساخته و نام آن را ماندیش گذاردند و کم کم تخفیف یافت و اندیش شد و رسم اغتسال و شست و شوی به این آب و دیگر آبهای عیون باقی و پایدار ماند از راه تبرک و اهل آمل در این روز به دریای خزر می‌روند و همه روز را آب بازی می‌کنند.
باید توجه داشت که شخصیت کیخسرو در افسانه‌های ما شباهت عجیبی به کوروش بزرگ دارد.
و همچنین می‌گویند در روز اول تابستان زمانی که یکی از پادشاهان ایرانی (قبل از اسلام)از جنگ برمی گشت و از این پیروزی خوشحال بود به قنات زلف آباد می‌رسد هنگامی که در کنار آب دست و رویش را می‌شوید تا لحظه ای استراحت نماید حوریه (بانوی زیبایی) در ذهنش مجسم می‌شود که مشتی آب رویش پاشید، شاه بسیار خوشحال می‌شود و او هم آب به سر وصورت همراهان می‌پاشد و شادی را به صورت آب پاشونک انجام می‌دهند.
دیگر آئین‌های آغاز تابستان
جشن ناشناخته و فراموش شده‌ای به نام «جشن نیلوفر» در ششم تیرماه، که ابوریحان بیرونی در کتاب آثارالباقیه از آن یاد کرده و ممکن است با شکوفا شدن گل‌های نیلوفر در آغاز تابستان در پیوند باشد.
همچنین، جشن «عیدماه» در میان مردمان سوادکوه و برخی از دیگر نواحی کوهستانی طبرستان و مازندران در بیست و نهم خردادماه که با آتش‌افروزی بر بلندی‌ها و سرود و شادی برگزار می‌شود.
همچنین، آیین «گوجه عروس» یا «گل عروس» در خراسان و غرب افغانستان و اهدای میوه‌های نورسیده، آرد و نبات به نوعروسان از دیگر آئین‌ها و جشن‌های آغاز تابستان بوده است.
لازم به توضیح است که تشخیص هنگام فرا رسیدن آغاز تابستان و انقلاب تابستانی در دوران باستان، نیازمند شاخصی برای اندازه‌گیری آن است. این شاخص‌ها، همانا سازههای خورشیدی/ تقویم‌هایی آفتابی است که آثار این نمونه محاسبه زمان (چارتاقی) امروزه در نیاسر کاشان قابل مشاهده است.
منبع:
http://www.beytoote.com/
http://7poa.com/
http://tafreshnews.ir/
