قدمت این آب انبار به
دوره قاجاریه بر می‌گردد . بانی و واقف این بنا « حاجی علی رضا بیک » می‌باشد و این بنا در زمان حشمت الملک ساخته شده است .
آب انبار در نواحی گرم و خشک از جمله ملزومات مهم برای تداوم زندگی در این مناطق بوده و در اکثر
محلات شهری و روستاها یک یا چند آب انبار وجود داشته است .
آب انبار حاجی علی رضا بیک که همچون سایر نمونه‌های موجود در شهر جهت تامین آب آشامیدنی مردم مورد استفاده بوده به لحاظ مکانی در فاصله ای کمتر از صد متر در غرب آب انبار محسن زاده در ضلع جنوبی کوچه « خواجه‌ها » واقع می‌باشد.
از آنجایی که به لحاظ نقشه و ساختار آب انبارها مشابه می‌باشند می‌توان گفت به طور کلی از نظر معماری آب انبارها شامل : 1-فضای ورودی 2- راه پله 3- پاشیر 4- بادگیر و هواکش 5- پوشش منبع 6- منبع ذخیره آب می‌باشند .
فضای ورودی
آب انبار حاجی علی رضا بیک بسیار ساده و دارای پوششی به سبک رومی می‌باشد . قوس سر در ورودی از نوع جناقی بوده و سکوهای طرفین راه پله که جهت استراحت و نشستن تعبیه شده بودند هم اکنون از بین رفته است در قسمت بالای سر در کتیبه ای دیده میشود که ابیات شعری است بدین قرار :
بسمه ا...
...مشاهده کامل متن تعالی
برگزیدند مخلوق حق همه را / عطا نمود بوی کردگار کوثر را
ولی خویش علی را نمود ساقی آن / که روز حشر .............محشر را
ز وصف حوض ساقی نمی‌توان گفتن / کنند جمع اگر خلق هفت کشوررا
هنر نگر که از آن حوض علس بردارد / .که قطع و نظر است ....را
بنام حاجی ناجی علی رضا بیک است / کزین عمل بسرش حق نهاد افسر را
سبب که بود امیر حشمت الملک / باید ین حسن خلق نوکر را
دعای دلت ............................./ شده خطا ب ز معصوم اهل ......را
سوال شد .............سال تاریخش / از آن حق فرج بر نشاند اژدر را
آب داد که در روز کار نسنجیدم / نشین دال نما صنم میر غضنفر را
درب ورودی آب انبار مسدود بوده و امکان بر رسی دقیق فضای داخلی مقدور نمی‌باشد .
اما با توجه به ساختار یکسان آب انبارها و گفته‌ها ی اهالی محل دارای پلکانی با پوشش گهواره ای بوده که از سطح زمین شروع شده تا پا شیر امتداد یافته است .
پا شیر که بعنوان آخرین بخش فضای معماری داخلی آب انبار محسوب میشود دارای یک یا چند شیر روسی از جنس برنج بوده که بنا به گفته یکی ا زسالخوردگان شهر این آب انبار دارای بزرگترین شیرهای روسی بوده است .
شیر آب ، آب انبار را معمولاً یک متر بالاتر از کف مخزن قرار می‌دادند تا رسوبات و املاح ته نشین شده در مخزن از شیر آب خارج نشود .پوشش این فضا معمولا به صورت ساده واز نوع ضربی می‌باشد .
مخزن این آب انبار همچون سایر آب انبارها به دلیل استحکام و مقاومت در برابر فشار و نیروی جانبی آب درون آن، کاهش نوسان درجه حرارت ، یخ نزدن آب در زمستان و خنک بودن آن در تابستان در داخل زمین احداث میشود .
این در عمق قرار گرفتن مخزن همچنین باعث می‌شده تا براحتی و بطور طبیعی بتوان آب نهر یا قنات را برروی آن سوار کرد .
این مخزن به شکل استوانه ای بوده و دارای پوشش گنبدی می‌باشد . فضای مخزن هیچ یک از آب انبارها حبس نمی‌باشد و همه آنها دریچه ای جهت تهویه هوا دارند . حبس بودن فضای مخزن علاوه بر آنکه امکان دستیابی به داخل آن را هم بسیارمشکل مینماید و آب را هم بسیار گرم می‌کند که جهت حصول این مطلب ، انتهایی‌ترین بخش گنبد یعنی راس آن را بصورت مدور باز می‌گذاشته اند.
مصالح بکار رفته درآب انبار : آجر ، گچ ، آهک و ساروج می‌باشد
با توجه به گسترش و توسعه خدمات و تسهیلات و وجود سیستم لوله کشی شهری این آب انبار به حالت بلااستفاده باقی مانده است .
این آب انبار جهت جلوگیری از مبدل شدن به زباله دانی و محل تجمع افراد معتاد و ناباب و همچنین تخریب فضاهای داخلی مسدود می‌باشد .
این بنا بصورت ساده و فاقد تزئین می‌باشد . از آنجایی که آب انبارها توسط اهالی محل و یا یکی از افراد متمکن و خیرخواه محله احداث می‌شده اند وقفی می‌باشند .
با توجه به خصوصیات ویژه آب انبارها و نقش حیاتی آنها در زندگی ادوار گذشته که قبلاً به آن اشاره شد ، قرار گیری در مرکز بافت تاریخی ، توجه و احترام خاص عامه مردم به این اماکن که چه بسا بسیاری به دلیل تقدس و پاکی آب آنرا مقدس نیز می‌دانند مستحق قرارگیری در ردیف آثار تاریخی می‌باشند.
تا کنون در خصوص بنا و حریم آن اقدام قابل توجهی صورت نگرفته است . تنها اقدام حفاظتی صورت گرفته مسدود کردن بنا بوده است .
این بنا با توجه به قرارگیری در بافت قدیم و هم جواری با بناهایی همچون منزل آراسته و پردلی و آب انبار محسن زاده دارای ویژگیهای خاصی می‌باشد که باید در ضوابط حریم آن مبذول گردد .
از آنجایی که آب ، آب انبارها توسط نهرها ، قناتها ، یا مسیلها در مواقع بارندگی تامین می‌شده مساله بهداشتی بودن آب حائز اهمیت است اما همانطور که می‌دانیم این آب کاملا بهداشتی و مطبوع برای آشامیدن بوده است .
دلایل این امر عبارتند از :
1- در آب انبارها تاریکی محض وجود داشته و چون میکروبها ی غیر هوازی احتیاج به نور برای رشد و نمو داشته اند بنابراین در این آب از بین می‌رفته ا ند .
2- به واسطه جاذبه زمین ، املاح و ذرات موجود در آب ته نشین می‌شده اند و همچنین بر روی آب ، نمک و آهک می‌ریخته اند تا مانند کلر باکتریها را در آب از بین ببرد .
بنا بر این تصفیه آب هم از طریق فیزیکی و هم شیمیایی صورت می‌گرفته است .
این اثر در تاریخ ۱۱ مرداد ۱۳۸۴ با شمارهٔ ثبت ۱۲۵۷۳ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
منابع :
http://www.sk-portal.ir/index.php?id=204&option=com_content&task=view
http://ganjineh.skhrw.ir/index.php?obj=Article&taskName=ShowDetails&IDD=16
http://www.ichto.ir/Default.aspx?tabid=605
http://fa.wikipedia.org/wiki
