دریاچه و سد بند دره

بند دره سدی است تاریخی در نزدیکی بیرجند که مهمترین بند تاریخی در ۵ کیلومتری انتهای خیابان مدرس بیرجند در میان رشته کوه جنوب این شهر به نام رشته کوه باقران واقع است.
بند دره در سال 1381 از سوی سازمان میراث فرهنگی با شماره 4816 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
این بند یا سد که در در سال 1294 هجری قمری روی یکی از دره‌های کوه باقران احداث گشته است، ازجمله نقاط گردشگری استان خراسان جنوبی و شهرستان بیرجند شمرده می‌شود.
بند دره در مسیر آب رودخانه فصلی بند دره آبادی‌های آروشه، دزگ و نوک ده بالا قرار دارند.
رودخانه مورد نظر در مسیر حرکت خود نقاط زیبا و خوش آب و هوایی را به وجود آورده است که از مهم‌ترین تفرج گاه‌های شهر بیرجند محسوب می‌شوند. این منطقه حدود 150 هکتار وسعت دارد، که از انتهای خیابان‌های مدرس و پاسداران بیرجند شروع و به ارتفاعات ختم می‌شود، از ویژگی‌های اقلیمی آن می‌توان آب و هوای بیابانی و نیمه بیابانی و همچنین متوسط دمای 20 درجه سانتی گراد را ذکر کرد.
این بند، بزرگترین بند کوهستانی شهر بیرجند ...مشاهده کامل متن است که به دستور امیر شوکت‌الملک در سال ۱۲۹۴ هجری قمری ساخته شده‌است و راه ارتباطی آن از بیرجند، از طریق خیابان پاسداران امکان پذیر است.
قدمت این سد به اواخر دوره زندیه و اوایل دوره قاجاریه می‌رسد. این بند چون آب آن از دره بالا و پایین عبور می‌کند به این اسم مشهور گشته است.
بنای این سد با پیروی از شیارهای واقع در کوه و در مناسب‌ترین قسمت دره پایین روی طبقات رسوبی کف رودخانه بنا شده است. بند دره با مصالحی چون سنگ‌های شکسته شده کوه‌ها و آجر و آهک و در بعضی نقاط با ساروج ساخته شده و با توجه به گذشت زمان مقاومت خوبی از خود نشان داده است.
این بند یک سازه وزنی بوده و جهت تقویت دیواره بند، پشت بند عظیمی احداث شده است. در وسط دیواره بند یک محفظه‌ای عمودی به شکل چاه وجود دارد که در هر یک متر ارتفاع به سمت بند دریچه‌ای تعبیه شده که به داخل بند راه دارد.
در نمای شمالی بند و در دو طرف تنوره آن دو پشت بند تعبیه شده که باعث استحکام بیشتر آن شده اند روی دیواره بند و در کنار صخره شرقی آن سرریزی وجود دارد که مازاد آب از آن بیرون می‌ریزد و از فشار آب به دیواره بند می‌کاهد.
عرض این سرریز 3 متر و عمق آن نیم متر است.
بند دره از سنگ، آجر و ملات ساروج ساخته شده و تاج آن ۳۱ متر طول، ۳ تا ۵ متر عرض و حدود ۱۳ متر ارتفاع دارد. ضخامت دیوار سد در پایه به 8 متر می‌رسد و در قسمت تاج از 3 تا 5 متر متفاوت است.
تاکنون چندین بار مرمت و بازسازی شده است و همچنان کارایی خود را به عنوان تامین آب آشامیدنی از طریق تقویت آب سفره‌های زیرزمینی حفظ کرده است.
در حال حاضر همه اراضی منطقه نمونه گردشگری بند دره بیرجند در تملک شرکت سرمایه گذار این منطقه قرار دارد.
آبگیری این بند در فصول زمستان و بهار چشم اندازهای طبیعی بسیار جالبی را در منطقه ایجاد کرده است.
شرکت سرمایه گذار منطقه نمونه گردشگری بند دره در حال احداث هتل 5 ستاره در آن می‌باشد و رستوران، شهربازی، کافی شاپ، سفره خانه، پیست‌های ورزشی، مسیرهای کوه نوردی از زمینه هایی است که برای سرمایه گذاری در آن پیش بینی شده است.
در حال حاضر علاوه بر این که از این منطقه برای برگزاری راهپیمایی‌های ورزشی و کوه نوردی استفاده می‌شود، در ایام مختلف سال نیز خانواده‌های بیرجندی و مسافرانی که به این شهر می‌آیند برای گذراندن لحظاتی خوش در دامن طبیعت و بهره گیری از مواهب الهی از آن استفاده می‌کنند.
لازم به ذکر است، بر فراز کوهی در کنار بند دره و مشرف بر شهر بیرجند بقایای قلعه قرار دارد که روز گاری چشم بر دشت بیرجند و این گذرگاه دوخته بود و هر عبوری را زیر نظر داشت.
بنای اولیه قلعه به دروان اسلام نسبت داده شده است ولی آنچه امروز باقی مانده است مربوط به دوره اسماعیلیه است.مانند تمام قلاع اسماعیلیه این قلعه نیز بر فراز قله کوهی قرار دارد که از جهات مختلف دسترسی به آن غیر ممکن است و برای ورود باید از مسیر‌های خاصی عبور کرد.این قلعه در بین اهالی بیشتر با نام حوض غلامکش شناخته می‌شود در حالی که این حوض فقط بخشی از مجموعه است.
مسیر ورودی قلعه از دره ای پایین‌تر از محل فعلی بند بوده است.
این قلعه در ارتباط با دیگر قلاع نقش مهمی در کنترل راه‌های مهم تجاری سیستان خراسان و اصفهان طبس به قندهار داشته است. ابنیه‌های متعددی از بقایای این قلعه باقی مانده است که هر کدام خود رمزی از روزگار شکوه اسماعیلیه در این قلعه می‌باشد.
منابع:
http://hamshahrionline.ir/details/155155
http://fa.wikipedia.org/wiki
http://www.yjc.ir/fa/news/2356302