صداقت وجود را می‌توان از سنگ‌های یک حصار ، قلعه یا یک خانه پرسید چون آنان نشانه ای از ماندگاری یک ملت هستند. در لابه لای توفان ناملایمات مدرن، بهر رسیدن به یکی از نشانه‌های تاریخی در
کردستان کافی است که از شهر
سنندج حدود ۵ کیلومتر به طرف جنوب غربی شهر حرکت کرده و به روستایی به نام حسن آباد می‌رسیم تا از آن مکان، آثار باقی مانده از یک قلعه را روی تپه ای به ارتفاع ۲ هزار و ۴۰۰ متر به تماشا بنشینیم، آثاری که از سال ۷۴۶ ه .ق تا ۱۰۵۴ ه .ق ۱۲ ، نفر از حاکمان اردلان بر آن قلعه حکمرانی کرده اند، تا این که در سال ۱۰۴۵ ه .ق سلیمان خان اردلان، قلعه را متروک اعلام کرده و به جای آن شهر
سنندج را بنا کرد و مرکز فرمانروایی اردلان‌ها را به این شهر انتقال داد.
از حاکمان نامداری که در قلعه حسن آباد حکومت کرده اند، می‌توان هلوخان و احمدخان و بنیانگذار حکومت اردلان، امیرحسن خان را نام برد. طرح و نوع ساخت قلعه به گونه ای است که نشان دهنده ساخت آن در زمان قبل از حکومت امیرحسن خان است.
تنها راه ورودی به قلعه در قسمت جنوب تپه قرار دارد و دیگر قسمت‌های تپه به صورت صعب العبور بوده و دسترسی به قلعه اصولاً غیرممکن است. برای محافظت بیشتر از ساکنان قلعه حسن آباد، منازل مسکونی و تجهیزات نظامی حصاری قطور و بلند
...مشاهده کامل متن دور تا دور شهر را احاطه کرده بود.
حصار مذکور برای حفاظت و دفاع از خطرات تهاجم دشمن ساخته شده بود.
علاوه بر این دیوار بلند قلعه حسن آباد از لحاظ تجهیزات دفاعی، دارای ۳ برج نگهبانی بوده که هر کدام به اندازه ۴۰۰ متر از حصار اصلی قلعه فاصله داشته است تا چند سال پیش، ۲ عدد از این برج‌های محافظتی قلعه پایدار بود تا این که ساکنان روستای مذکور برای استفاده از سنگ‌های به کار رفته در ساخت برج ها، آنها را خراب کرده اند.
قلعه حسن آباد حدود ۱۹۱۴ متر از سطح دریا ارتفاع دارد، اما با این ویژگی وجود آب انبار بالای قلعه نشان از تفکر عمیق ساکنان قلعه می‌دهد که چگونه آب مورد نیاز خود را تأمین می‌کرده اند.
در این مورد با توجه به آثار باقیمانده مشخص می‌شود که از ۲ مکان متفاوت آب مورد نیاز ساکنان قلعه را تأمین می‌کردند .
نخستین فضا چشمه ای است که حدود ۱۰۰ متر از دیوار قلعه پایین‌تر بوده ، ولی آن هم به وسیله حصاری دیگر حدود ۵ متر ارتفاع و ۲ متر عرض ، محصور بوده و به داخل حصار متصل شده و این مورد برای جلوگیری از مسموم کردن آب از سوی دشمنان احتمالی بوده است، اما چشمه دوم، در فاصله ای حدود ۵ کیلومتر از تپه قرار دارد و از کوهی به نام خره سفید سرچشمه می‌گیرد، هرچند به طور ظاهر آن منبع مذکور در ارتفاع پایین‌تر از قلعه حسن آباد قرار گرفته، با این وصف آب را به وسیله لوله‌های سفالی به قطر ۳۰ تا ۴۰ سانتیمتر بعد از طی کردن چندین فراز و نشیب به داخل قلعه هدایت کرده اند .
چشمه اول در زبان محلی به هانه رومیان مشهور بوده که براساس افسانه‌های تأیید نشده مکانی بوده که در زمان سکونت داشتن رومیان در این منطقه محلی برای تفریح و سرگرمی بوده است .
از دیگر مکان‌های تعجب انگیز در روی قلعه حسن آباد ، غاری وجود دارد که در زبان محلی به « کونه با » مشهور بوده و بنا بر روایت‌های گذشته از آن به عنوان سیاهچال برای زندانی کردن مخالفان به کار می‌رفته و در حال حاضر به علت عدم رسیدگی در معرض نابودی قرار گرفته است.
میدان نیز یکی از مکان‌های موجود در اطراف قلعه است که حدود ۱۵ هکتار مساحت دارد و زمانی برای گردهمایی و در برخی موارد برای جنگ کاربرد داشته .
نعل بندی نیز از دیگر مکان‌های اطراف قلعه است که در مورد کاربرد آن اطلاعات مناسبی در دست نیست ولی در حال حاضر برای کشت و زرع کاربرد دارد و نیز قسمتی از آن یک قبرستان قدیمی بوده که در حال حاضر برای کشت گندم مورد استفاده قرار می‌گیرد .
همچنین می‌توان به آب انبار موجود در راس تپه به عنوان یک ویژگی خاص این قلعه اشاره کرد.
از پایین‌ترین قسمت دیواره تا بالای کوه به صورت طبقاتی سکو هایی برای احداث ساختمان ساکنان قلعه در لایه بیرونی تپه ایجاد شده و همچنین قلعه دارای برج و بارو و حصار سنگی است که نوع مصالح آن از جنس سنگ لاشه محل و ملات گل است .
قلعه حسن آباد به شماره 11758 در تاریخ 24 اسفند ماه 1383 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
منبع :
www.irna.ir/.
http://kordestan.irib.ir/index.php
http://fa.wikipedia.org/
