اقلیم : معتدل
نام قدیم : اسپیدژ
شهرستان
آق قلا در شمال استان
گلستان و در کنار رودخانه گرگانرود با داشتن اثار تاریخی گِل فشانهای دیدنی و صنایع دستی همچون
قالی و پشتی
ترکمن از مناطق با جاذبه گردشگری بالای این استان است .
این شهرستان با جمعیتی در حدد 110 هزار نفر ، 1763 کیلومکتر مربع وسعت داشته که بسیاری از ساکنان آن را هموطنان
ترکمن ...مشاهده کامل متن تشکیل می‌دهند .
این شهرستان از شمال به کشور ترکمنستان ، از جنوب به شهرستان گرگان و علی آباد ، از شرق به شهرستان گنبد و از غرب به شهرستان ترکمن محدود می‌شود .فاصله این شهرستان تا مرکز استان 15 کیلومتر بوده و دانشگاه آزاد اسلامی آق قلا نزدیکترین واحد دانشگاه آزاد به مرکز استان میباشد .
تاریخچه شهر آق قلا نیز از لحاظ وقایعی که در حول و حوش آن شهر و برای مردم دور و بر آن اتفاق افتاده است قابل تنظیم است. آق قلا با زندگی ترکمن‌های ایران و بخصوص ایل قاجار تحولات و تغییرات تاریخی خود را گذرانده است .
شاه صفوی در سال 996 قاجاریان را به 3دسته تقسیم کرد و هریک را در 3منطقه مرو ،کنجه و ایروان و همچنین رود گرگان مستقر ساخت و در واقع از آنان انتظار داشت تا در برابر ازبکان و گروههایی از ترکمنها مانند سدی مقاوم و نفوذ ناپذیر باشند.
بنابراین در سال 1020(ه.ق) شاه عباس صفوی در سفری که به مازندران و استراباد (گرگان فعلی) داشت دستور ساخت قلعه را برای جلوگیری از نفوذ ترکمنها صادر کرد و بدین ترتیب قلعه مزبور با نام مبارک آباد احداث گردید .بنای اولیه قلعه مبارک آباد را منسوب به شاه طهماسب اول دانسته اند.
که آنرا برای حفاظت استرآباد (گرگان کنونی) احداث نموده است . این قلعه بصورت دایره ای به ارتفاع 6متر بوده است و اکنون فقط آثاری از آن باقی مانده است .
همچنین رودخانه ای که قلعه را به دو قسمت تقسیم می‌کند رود گرگان میباشد که با پلی محکم به یکدیگر ارتباط دارند.
هم اکنون این پل بعنوان یکی از آثار باستانی نگهداری می‌شود.
در زمان قاجار(حدود 1000سال پیش) این دژ بنام اسپی دژ شناخته می‌شد. گذشت زمان و زندگی مشترک ، قاجارها و ترکمنها را به هم نزدیک کرد و باعث شد اسپی دژاز یک دژ نظامی به محلی برای اسکان و زندگی تبدیل گردد.
آق قلا در زمان ناصرالدین شاه آباد بود اما از این تاریخ به بعد با مهاجرت تدریجی قاجار آن دژمحکم به قلعه ای متروکه تبدیل شد . این قلعه دو دروازه آجری و دری آهنین و محکم داشت که یکی رو به شمال و دیگری رو به جنوب بود و در شرق و غرب قلعه نیز خندق هایی ساخته بودند.
در قسمت غربی محوطه دژ ، عمارتی از آجر به طرز زیبا مشتمل بر سه طبقه ساخته بودند . که محل اقامت حسینعلی خان جان سوز ، برادر آقا محمد خان ، سر سلسله قاجار بود .
در داخل قلعه و در چهار گوشه آن برجهای محکمی بود که بر هر کدام یک عراده توپ قرار داشت .
با به حکومت رسیدن رضاخان و همزمانی با سیاست تخت قاپو کردن ترکمنها بار دیگر نام این مکان تغییر یافت و در سال 1313 بنا به تصویب هیات وزیران در سال1314زمان حکومت پهلوی نام آن را به پهلوی دژ تغییر دادند و این در زمانی بود که دژهای نظامی قلعه شده بود.
شهرداری این شهردر سال 1332 تاسیس گردید. در سال 1358 پهلوی دژ به آق قلا (قلعه سفید) تغییر نام یافت.که امروزه آق قلا نام دارد.
مذهب:
اکثر مردم شهرستان آق قلا را ترکمنها تشکیل می‌دهند ، مسلمان ، اهل سنت و جماعت می‌باشند واز چهار شاخه حنفی ، حنبلی ، مالکی ، شافعی بیشتر پیرو مذهب حنفی و گروهی از آنها پیرو فرقه نقشبندیه که موسس آن خواجه بهاء الدین نقشبند بخارایی است .
اقلیت بلوچ اهل تسنن میباشد و همچنین سیستانی‌های ساکن در این شهرستان شیعه می‌باشند.
زبان:
با توجه به اینکه ترکمنها اکثریت این شهرستان را تشکیل می‌دهند لذا زبان ترکمنی ، زبان اصلی در این شهرستان میباشد زبان ترکمنی از شاخه ترکی در گروه زبان‌های اورال آتائیک قرار دارد .
که یکی از شاخه‌های آن زبان اوغری میباشد . از دیگر زبان‌های رایج در این شهرستان سیستانس ، بلوچ ، افغانی که اقلیت در این شهرستان هستند میباشد و زبان فارسی به صورت یک وسیله ارتباطی به هم قومیت‌های این شهرستان میباشد
مراکز دیدنی :
جاذبه‌های تاریخی وفرهنگی : در حال حاضر 34 اثر در شهرستان آق قلا در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است که عمده آن را تپه‌ها و محوطه‌های تاریخی و باستانی تشکیل می‌دهند.
مهمترین آنان عبارتنداز :
پل آق قلا، دژ آق قلا، دیوار بزرگ گرگان، محوطه‌های تاریخی و فرهنگی ذکر یای نبی، گل تپه و تپه‌های تاریخی اورکت تپه، شاه قلی تپه، مجموعه تپه‌های تاریخی سد وشمگیر، تپه مرادیاتان، تپه دورت بورک، گوگ تپه، تپه قلاجه، یلقی تپه، تپه حکیمی، قلعه تپه، تپه مال بازار، قوش تپه، گمیش تپه تپه منگلی، قیزلر قلعه، تپه‌های اونق یلقی، تپه‌های اوچ تپه، تپه‌های بدراق نوری
جاذبه‌های طبیعی :
گل فشانهای اینچه، قارنی یارق و نفتیلجه
آداب سنتی و فرهنگی آق قلا:
آق قلا که از مجموعه ترکمن صحرا میباشد دارای برخی آداب و سنن میباشد که به اختصار به آن می‌پردازیم.
لاله :ترانه‌های غمناک و سوزناکی که دختران و نوعروسان ترکمن در شبهای مهتابی گرد هم آمده و می‌خواندند.
هوودی:ترانه ای که با صدای دلنواز که عمدتا در کنار گهواره‌ها برای نوزادان و نو نهالان خوانده می‌شده و همرا با حرکات یکنواخت میباشد.در نام گذاری این نوا می‌توان گفت که چون در انتهای هر بند از اشعار،کلماتی چون((هووا،هوو،هی هی و...))چندبار تکرار می‌گردد،به این شاخه از ادبیات شفاهی"هوودی" گفته شده است.
سوید قازان(تمنای باران):مراسمی که جهت نزول رحمت الهی در ایم خشکسالی اجرا شده ،بدین شکل که یکی از آخوند‌های ترکمن به همراه عده ای از مردم به منزل افراد رفته و شعر زیر را خوانده و صاحب خانه ضمن پاشیدن آب به روی آن ها،مقداری قند یا پول به آنها می‌دهد.
صنایع دستی شهرستان آق قلا
قالی و قالیچه ترکمن:
یکی از شاخص‌ترین صنایع دستی استان است . نقوش این قالی طرح‌های هندسی است برگرفته از توجه به روزی و رزوی دهنده و تغییر و تحولی که در زندگی ترکمنان رخ می‌داد مانند مهاجرت ، اعمال قدرت ، پیروزی در جنگ ، گل‌های اصیل .
فرشهای ترکمنی هر یک بیانگر علامتی خاص است مثل گل تکه ، گل یموت ، گل سالور ، گل ساریق و ...
معروفترین دستبافت‌ها عبارتند از قارچین ، سرپرده ، خورجین ، جوال و پلاس میباشد.
نمد:
نمد از زیر اندازهای قدیمی است که با درهم تنیدن پشم و آب صابون در طرحی ساده و اصیل نقش زده می‌شود . از ویژگیهای این محصول گرمی،استحکام و نفوذ ناپذیری نسبت به رطوبت و ارزانی اشاره کرد.
عشایر ترکمن علاوه بر استفاده از نمد بعنوان کف پوش برای ساخت خانه ،یورت و زین اسب نیز از آن بهره میکردندو نقوش اصیل نمد ترکمن عبارتند از ؛شاخ قوچ ،عقرب زرد و چشم شتر.
سوزن دوزی ترکمن (سیاه دوزی):
این نوع دوخت که در بین ترکمنها با نام‌های کشته ، کجمه ، ایلمه معروف است در گذشته کاربرد فراوانی در بین آنان داشته ولی امروزه تنها برای تزئین لباس‌های مردانه ، زنانه و کودکانه و همچنین پرده و رومیزی به کار می‌رود .نقوش مورد استفاده در سوزن دوزی‌ها بیشتر هندسی و متقارن بوده و به صورت ذهنی دوخته می‌شود .
نقوشی نظیر : موی (عنکبوت ) ، ساری چیان (عقرب) ، قوچان ( شاخ قوچ) نمونه طرح‌های این هستند.
زیور آلات ترکمنی:
این زیور آلات که اصالتی دیرین به قدمت تاریخ دارد . بیشتر به صورت قطعات درشت از نقره است که بر سطح آنها طرح هایی استلیزه از گل و گیاه و نقش هایی جادویی حک شده است .
علاوه بر این نقوش از نگین‌های عقیق یا شیشه‌های رنگین هم برای تزئین آنها استفاده می‌شود . گفتنی آن که چون ترکمنها به سبب اعتقادات مذهبی خود کاربرد طرح انسان و دیگر موجودات جاندار را جایز نمی‌دانند در آثار هنری آنان تنها طرح‌های انتزاعی به چشم می‌خورد.
منبع :http://www.golestancr.ir/
http://www.spidezh.ir/
http://www.aqqalaiau.ac.ir/
