اقلیم : گرم
نام قدیم : حلوان - ذهاب
مساحت : ۱۲۷۱
جمعیت : 50084
شهرستان
سرپل ذهاب یکی از شهرستانهای قدیمی و تاریخی استان
کرمانشاه است که در سال 1360 از شهرستان
قصر شیرین جدا شد .
حدود شهرستان سرپلذهاب از مغرب به شهرستان
قصر شیرین و مرز عراق و از شمال به شهرستان ثلاث و از جنوب به شهرستان
گیلان ...مشاهده کامل متن غرب و از شرق به شهرستان دالاهو محدود گردیده است.
سرپل ذهاب در کنار ویرانه‌های شهر قدیمی حلوان بنا شده و قلعه مخروبه‌ای نیز در نزدیکی آن قرار دارد تنها آثاری از پایه‌های آجری آن بر جای مانده که زمان حمله عرب‌ها به ایران از بین رفته است.
سرپل ذهاب به عنوان دژ و پایگاه مرزی ایران باستان در قدیم الایام به حساب آمده است. و قلعه مخروبه یزد گرد سوم در بابایادگار کنونی تایید کننده این موضوع می‌باشد.
این شهرستان در غرب کشور جمهوری اسلامی ایران و منتهی الیه شیب ارتفاعات زاگرس بر سر راه بین المللی تهران – بغداد موسوم به جاده کربلا با قدمتی بالغ بر ۲۸۰۰ سال قبل ازمیلاد حضرت مسیح (ع) با فاصله ۶۶۵ کیلومتری از تهران واقع گردیده است و از شهرستانهای مرزی و باستانی و زر خیز استان کرمانشاه می‌باشد.
قدمت آن بر اساس مطالعه آثار باستانی و کتیبه‌های آن از قبیل کتیبه و سنگ نوشته آنوبانی نی پادشاه لولوبی‌ها که در ضلع شمال شرقی که بر سینه رشته کوه همیشه استوار زاگرس حک شده که یکی از قدیمی‌ترین و به عبارتی اولین هنر معماری روسنگ آسیا بشمار می‌رود و نیزدکان داوود، طاق گرا و دهها اثر باستانی و تاریخی دیگر قابل دستیابی و استخراج است.
مشخصات جغرافیایی
شهرستان سرپل ذهاب از ازشمال به شهرستان جوانرود، از خاور و جنوب خاوری به شهرستان اسلام آباد غرب، از جنوب و جنوب باختری به شهرستان گیلان غرب و از باختر به شهرستان قصر شیرین و خاک عراق محدود می‌شود.
شهر سرپل ذهاب مرکز شهرستان سرپل ذهاب، در 550 متری از سطح دریا و در 147 کیلومتری راه اصلی کرمانشاه – قصر شیرین قرار دارد. رود دایمی الوند از میان شهر می‌گذرد و آب و هوای آن نسبتا گرم و نیمه خشک است.
تعداد دهستانها 5 عدد که عبارتند از 1- پاطاق(بشیوه) 2- بزمیر آباد 3- دشت ذهاب 4- قلعه شاهین 5- قره بلاغ
این شهرستان هم اکنون نیز یکی از مهم‌ترین مناطق استان کرمانشاه را تشکیل می‌دهد.
صنایع دستی شهرستان سرپل‌ذهاب‌را قالی، گلیم و جاجیم که محصولات آنها با نقش‌های زیبا و مرغوب تزیین‌داده می‌شوند تشکیل می‌دهند.
این شهرستان از شمال به شهرستان جوانرود، از غرب به شهرستان قصرشیرین و کشور عراق، از شرق به شهرستان اسلام آباد و از جنوب به شهرستان گیلان غرب محدود شده‌است.
ارتفاع متوسط شهرستان از سطح دریا 550 متر بوده و در یک تغییر ناگهانی ارتفاع نسبت به شرق شهرستان در فاصله بطول کمتر از 10 کیلومتر پس از طی گردنه پاطاق به بیش از 1000 متر می‌رسد که این خود باعث ایجاد طبیعتی بسیار جذاب، دلپذیر و کاملاً متفاوت با اقلیم سرزمینهای قرار گرفته بر روی ارتفاعات مذکور می‌شود.
علاوه بر آن این امر باعث ایجاد جریانهای آب سطحی و تغذیه سفره‌های زیرزمینی دشتهای حاصلخیز این شهرستان گردیده که نعمتی بس عظیم و حیاتی است و در کمترمکانی از عالم هستی شاهد آن هستیم.
شهرستان سرپل ذهاب در جلگه‌ای نسبتاً وسیع که اطراف آن را ارتفاعات و تپه ماهورهای احاطه کرده که باعث دشتهای مستعد حاصلخیز دشت ذهاب(زهاو)، قلعه شاهین(قلا شاین)، سر قلعه(سه ر قلا)... که به نوبه خود به لحاظ دارا بودن رودخانه‌ها، سرابها و چشمه سارهای متعدد و فراوانی از جمله رودخانه الوند(ئه لوه ن)، دله شیر(ده له شیر)، هواسان(هه واسان)، جگیران، گلم کبود(گوله م که وه) و سراب ماراب(ماراو)،، گلو دره ، پیران، سرابگرم (سراو گرم) ، قره بلاغ، قلعه شاهین، سراب مامیشان و منحصر به فرد می‌باشد.
شهرستان سر پل ذهاب دارای آب و هوایی با زمستانهای معتدل وتابستانهای گرم بوده و حداکثر نزولات جوی در زمستان و مقدار کمی بهار بوده و پائیز و تابستانی خشک و بی باران دارد.
بر اساس تقسیم بندی دارای سه اقلیم متفاوت با زمستانی معتدل و تابستانی گرم و طولانی در قسمت مرکزی و زمستانی سرد و تابستانی خنگ در قسمت شمالی و زمستانی ملایم و تابستانی گرم در قست شمال غربی با متوسط میزان بارندگی 500 میلی متر در سال و درجه حرارت 3/4 درجه در سردترین 44/8 درجه در گرمترین ماه سال وبا تعداد روزهای یخبندان آن برابر با 15 روز را شامل می‌شود.
بطور کلی شهرستان سر پل ذهاب دارای آب و هوای با منطقه سردسیر و گرمسیر است.
پیشینیه تاریخی :
با توجه به بررسی‌های باستان‌شناسی انجام‌شده، سرپل زهاب، دارای سابقه سکونت در دوران نوسنگی ( قبل از هفت‌هزار سال قبل) بوده و قدمت آن بر اساس مطالعه آثار باستانی و کتیبه‌های آن از قبیل کتیبه و سنگ‌نوشته آنوبانی نی پادشاه لولوبی‌ها که بر سینه رشته کوه همیشه استوار زاگرس و دکان داوود، طاق گرا و دهها اثر باستانی و تاریخی دیگر حک شده و به راحتی قابل استخراج و مشاهده است به صورتی که یکی از قدیمی‌ترین و به عبارتی اولین هنر معماری روسنگ آسیا مربوط به کتیبه آنوبانی نی در این شهرستان است.
حلوان شهر مهم ساسانی‌ها و پایتخت 156ساله بنوعنازیان است."ابن‌خلدون" قدیمی‌ترین آثار تمدن آسیا را در این شهر مشاهده کرد و "راویلینسون" آنرا یکی از هشت شهر باستانی دنیا می‌داند.
شهر سرپل زهاب در میان صفحات خاموش کتب تاریخی گذشته هر دوره با اسامی متفاوتی حضور و قدمتی خاص داشته است و از مناطق مورد توجه شاهان و حکومتهای همچون پیتان، پیتانو، حالمان، همازی، آکارسالوی، کالمانوی، کاله، آکراپل، خل، پولیس هلن، کلونی، زگری پل-خلمان و زارا گوپولی و...بوده است.
معروفترین نامهای این شهر حلوان و زهاب هستند که هر دو شهرهای باستانی بودند.
حلوان نام تحول یافته‌ی آرمان، آلمان، حالمان بوده که بعدها تحت عنوان حلوان نامیده شد.
"بلعمی "و "ابن‌اثیر" بنای این شهر را به "قباد ساسانی" نسبت می‌دهند. قباد این شهر را حلوان نامید.
حلوان معروفترین نام این شهر است که در این زمان به اوج عمران و آبادانی خود رسید. در زمان ساسانیان این شهر از اهمیت زیادی برخوردار و مرکز استانی بوده بنام "خسرو شاذفیروز" که شامل پنج شهر بزرگ فیروز قباد، کهستان، تامرا، اربل، خانقین و حلوان بوده است
در روایات آمده است که حضرت ادریس صد شهر بنا کرد که کوچکترین آنها زهاب بود.
بعضی مفسرین اوستا معتقدند که زهاب کلمه‌ای اوستایی است که این نام به صورت «زرزازاو» در اوستا آمده است که شامل سه قسمت است «زر» به معنی طلا، «زا» به معنی زاییدن و زاییده شده و «زاو» که نام منطقه‌ی زهاب است و در کل به معنی «منطقه زرخیز» آمده است.
همچنین دیاکونوف در" تاریخ ماد "معتقد است که «باتیر» که قدیمی‌ترین نام سرپل زهاب است نام یکی از نیاکان زردتشت بوده است. در اوستا، زهاب را همان زواب می‌دانند که زو پادشاه باستانی ایران پلی برروی رود آنجا کشید.«ازردهی» و «ارزها» شکل‌های دیگری از زهاب هستند که در اوستا از آنها نام برده شده است .ذهاب، زادگاه بزرگانی چون مفتی زه‌هاوی، جمیل صدقی زه‌هاوی، خانای قبادی و... بوده است.
همچنین می‌توان به آثار نقش برجسته دوران حکومت ماد، دکان داوود ، طاق گرا، آثار برجسته و نقوش مربوط به دوران هخامنشی، ساسانی ، اشکانی اشاره نمود که این خود حکایتی بر قدمت این شهر در گذشته‌ها و اعصار دارد.
این شهرستان به لحاظ پیشینه فرهنگی ریشه دار، دارای خرده فرهنگهای متنوع، ایلات و طوایف متعددی با گرایش به اعتقادات و باورهای مذهبی گوناگون
(شیعه، سنی، اهل حق) است که سالیان سال در کمال یکرنگی و وحدت، گذران زندگی نموده به طوری که در طول هشت سال دفاع مقدس در جهت حفظ و حراست کیان مقدس ایران اسلامی از هیچ کوششی فرو گذار ننموده و در راه پاسداری از حدود و ثغور مملکت خویش تعداد 803 نفر شهید و 163 نفر آزاده و 840 نفر جانباز تقدیم این انقلاب نموده است.
در شهرستان سرپل ذهاب پیروان شیعه، سنی و یارسان در کنار هم زندگی می‌کنند. همچنین اقلیتی از یهودیان نیز در این شهرستان زندگی می‌کنند.
از جمله آثار دیگر این شهرستان می‌توان به نقش آنوبانی نی – نقش برجسته کتیبه دار – قربانگاه – آتشدان – پله‌ها و صفه – دکان داوود – مرد مادی در حال نیایش – برد عاشقان – کتیبه اشکانی – سنگ نبشته مردوک آپال ایدین – زیچ منیژه در ابتدای دشت قلعه شاهین – قلعه منیژه – حوض منیژه - قلعه شاهین – زیجگه سراب – نقاره کوب – برج هزارگریه – برج کل گاراه – قلعه مریم – تپه سراب ذهاب – آتشگاه سراب ذهاب – نهر والاش – برج والاش – آتشکده کویک – آتشدان برد عاشقان – دروازه جبال - قلعه سرخ دیزه – تاق گرا – قصر پاتاق – گور حمزه قاری – قریه مله دیز نقش پادشان لولوبی اشاره نمود.
پارک جنگلی شهر و پارک داخل شهر مکان‌های مناسب و بسیار دیدنی و زیبایی هستند که در این ایام از سال همواره میهمانان و مسافران زیادی را در خود جای داده که با برپایی چادرهای مسافرتی از زیبایی‌ها و جاذبه‌های آن بهره می‌برند.
چشمه آب گرم تنگ حمام‌در بین سرپلذهاب، قصر شیرین و قلعه منیژه در جاده سر پل ذهاب به دیره، قلعه گبری، کاروا‌ن سرای ساسانی، دکان داود در3 کیلومتری جنوب خاوری سر پل ذهاب و مقبره احمد بن اسحاق در اول جاده سرپل ذهاب – دیره از جمله مکان‌های دینی وتاریخی این ناحیه به شمار می‌آیند.
در شهرستان سرپل ذهاب دامداری تنها با شیوه سنتی رواج داشته وهم چنین فرآورده‌های دامی به مقدار قابل ملاحظه‌ای صادر می‌شود.
مراتع این شهرستان از بهترین مراتع قشلاقی استان کرمانشاه به شمار می‌رود. محصولاتی چون فرآورده‌های دامی و دام، گندم، جو، تره بار، انگور، انار، انجیر و سیب در زمره صادرات شهرستان سرپل ذهاب هستند .
شغل اصلی مردم سرپل ذهاب کشاورزی و دامداری است و فرآورده‌ها و محصولات کشاورزی شهرستان نیز شامل گندم، جو، بنشن، کنجد، گیاهان علوفه ای، ذرت، انواع تره بار، سیب، گلابی، انار، و انجیرمی باشد.
کشاورزی در شهرستان سرپل ذهاب به شکل سنتی و شامل دو آبی و دیم است. رواج کشاورزی در این ناحیه به علت خاک مساعد و آب فراوان است.
آب کشاورزی از رودخانه‌های متعدد و چاه‌های ژرف و نیمه ژرف تامین می‌شود.
در این شهرستان باغداری نیز رواج زیادی داشته و شامل پرورش درختان سیب، انار، گلابی و انجیر می‌شود که تمام آنها در زمره اقلام صادراتی سرپل ذهاب محسوب می‌شوند.
وجه تسمیه شهر مربوط به مخروبه‌ای در سرپل ذهاب به عنوان دژ و پایگاه مرزی ایران باستان بود که در زمان حمله عرب‌ها به ایران از بین رفته و تنها آثاری از پایه‌های آجری آن بر جای مانده است.
در کتب تاریخی از این ناحیه به عنوان «زهاو» مرکز ایالت حلوان نام برده شده است. کلمه ذهاب در لغت به معنای آب مقطر، خوب و هم چنین به معنی چشمه و منبع آب آمده است و ظاهرا این شهر به علت چشمه سارها و سراب‌های فراوان، به ذهاب مشهور شده است.
نام دیگر این ناحیه سرپل است که از نام پلی بر روی رودخانه الوند در 12 کیلومتری ذهاب اخذ شده است.
این شهر طبیعتی بسیار زیبا دارد. قدمت این شهر به زمان مادها می‌رسد که در نوشته‌های جغرافی دانان بعد از اسلام بنام حلوان یاد شده و آشوریان به آن «کالمانو» می‌گفتند.
اما بعدها به استثنای دوره زندیه و قاجاریه که توسط پادشاهان عثمانی اداره شد، همواره جزء قلمرو ایران بوده است.
نام سرپل ذهاب به این دلیل است که در این محل پلی بر روی رودخانه حلوان قرار داشته که در سال 1345 ش تخریب شده است .
سرپل زهاب در روزگاران کهن آباد و مسکون بوده بطوریکه در هزاره سوم پیش از میلاد نقوش برجسته هایی بر روی صخره‌های میان کل این شهر حجاری شده است . آشوری‌ها از این شهر به نام کالمانو یاد کرده اند .
در زمان ساسانیان این ناحیه استانی به نام خسرو شاد فیروز بوده است . در کتب تاریخی و جغرافیای عرب ، ذهاب را به صورت( زهاو ) نگاشته اند و آن را مرکز ناحیه حلوان معرفی کرده اند .
در دوران خلفای عباسی ، این ناحیه تابع حکومت بغداد بود ولی بعدها به استثنای دوران زندیه و قاجاریه ( تا سال 1338 ه.ق ) که توسط پادشاهان عثمانی اداره می‌شد همیشه جزء قلمرو ایران بود.
پاتیر در زمان لولوبی‌ها نام کوه داخل شهر سرپلذهاب بوده و بعد به نام شهر معروف شده است و الآ این شهرستان سرپلذهاب نام دارد و زبان این مردم کردی (جافی و کلهری) است.
شهرستان سرپل ذهاب از هم اکنون نیز برای پذیرایی از میهمانان نوروزی آماده شده و تمامی تمهیدات لازم برای اسکان و اقامت مسافران و کاروان‌های راهیان نور در این شهرستان فراهم شده و افرادی که سرپل ذهاب را برای ایام تعطیلات نوروز انتخاب می‌کنند حتما کوله باری از خاطراتی خود را در توشه سفر خود به این شهر به سوغات خواهند برد.
کشاورزی و دامداری
شغل اصلی مردم سرپل زهاب کشاورزی و دامداری است و فرآورده‌ها و محصولات کشاورزی شهرستان عبارتنداز: گندم، جو، بنشن، کنجد، گیاهان علوفه ای، ذرت، انواع تره بار، سیب، گلابی، انار، و انجیر.
کشاورزی در شهرستان سرپل زهاب سنتی و نوع کشت آبی و دیمی است. رواج کشاورزی در این ناحیه به علت خاک مساعد و آب فراوان است. آب کشاورزی از رودخانه‌های متعدد و چاه‌های ژرف و نیمه ژرف تامین می‌شود.
در این شهرستان باغداری نیز رواج زیادی داشته و شامل پرورش درختان سیب، انار، گلابی و انجیر می‌شود که تمام آنها در زمره اقلام صادراتی سرپل زهاب محسوب می‌شوند.
دامداری تنها با شیوه سنتی رواج داشته و شامل پرورش بیش از 10 هزار راس گاو و 400 هزار راس گوسفند و 20 هزار راس بز است. هم چنین فرآورده‌های دامی به مقدار قابل ملاحظه‌ای صادر می‌شود.
لازم به توضیح است که مراتع این شهرستان از بهترین مراتع قشلاقی استان کرمانشاه به شمار می‌رود. محصولاتی چون فرآورده‌های دامی و دام، گندم، جو، تره بار، انگور، انار، انجیر و سیب در زمره صادرات شهرستان سرپل زهاب هستند.
منبع :http://islamabadtimes.ir/?page_id=1048
http://sarpolzahab.kums.ac.ir/fa/introductiontownship#%D
http://217.219.219.70/farsilan/Default.aspx?tabid=459
http://bazideraz1404.com/?page_id=56750
