مدفن علامه شهرستانی در حدود ۲۰ کیلومتری غرب
درگز و ۴ کیلومتری جنوب شهر نوخندان از توابع شهرستان
درگز قرار دارد.
علامه ابوالفتح محمد
بن ابوالقاسم عبدالکریم ، معروف به شهرستانی ، فقیه و متکلم ، عالم ادیان و از دانشمندان اشعری است.
وی در سال ۴۷۹ هجری قمری در شهرستان یا شهرستانه خراسان متولد شد. شهرستانی نزد ابوالمظفر خوافی قاضی توس ( و ابونصر قشیری و ابوالقاسم سلمان
بن ناصر انصاری و ابوالحسن علی
بن احمد مدینی )به کسب علم و معرفت پرداخت و در این راه تلاش زیادی کرد و سرانجام از مشاهیر عصر خود شد.
علامه شهرستانی مدتی در خوارزم به سر برد ، مدت ۳ سال در بغداد زندگی کرد و پس از بازگشت از بغداد، بقیه عمر خود را در خراسان گذراند که در این دوران ، مدتی نزد مجدالدین ابوالقاسم علی نقیب سادات ترمذ بود و مدتی هم به خدمت سلطان سنجر مشغول بود
وی در اواخر عمر به محل تولدش رفت و تا پایان عمر در این منطقه زندگی کرد و در سال ۸۴ هجری قمری از دنیا رفت و همانجا دفن شد.
از آثار معروف وی می‌توان به "ملل و نحل"، "المصارعه" و "نهایة الاقدام فی علم الکلام" اشاره کرد.
در یورش قبایل غز و شکست سلطان سنجر، "شهرستانه " و
آرامگاه ...مشاهده کامل متن علامه شهرستانی تخریب شدند
آرامگاه علامه شهرستانی بنایی است با ۳
ایوان در اضلاع شمالی ، غربی و شرقی که مدخل اصلی و
ایوان رفیع و عمیق و پرتکلف آن در جانب شمالی قرار دارد.
بنای مقبره وی ۵۸ متر طول و ۳۷ متر عرض دارد و امروزه از ایوان‌های مرتفع و عظیم اثری نمانده است و تنها آثار و نشانهای قوس
ایوان بر پیشانی بنا دیده می‌شود.
در طرفین
ایوان ورودی ۲ ایوانچه منتهی به یک اتاقک و یک در ورودی قرار دارد.
از داخل جناحین
ایوان دو ضلع دیگر، راهرویی به وسیله پلکانی به پشت بام راه دارد و یک نورگیر در پاگرد، روشنایی لازم را تامین میکند.
داخل آرامگاه به صورت تاقنماهایی است که با تاقهای دیگر مشترک است.
کتیبه ای شامل آیه الکرسی به خط ثلث روی تاقنماها و ساقه گنبد به چشم می‌خورد اسلیمی‌های خوش طرح کتیبه را تزیین کرده اند
به نظر می‌رسد رقم کاتب آن نیز در انتهای کتیبه موجود است که اکنون به دلیل آسیب‌های وارده خوانا نیست
مصالح بنا سنگ لاشه و ملات ساروج و در مواضع خاصی و از جمله
ایوان ورودی گنبد وآجر و گچ است.
بنا قبل از سال ۷۴ از سوی دفتر فنی سازمان حفاظت آثار باستانی خراسان و با اعتبار انجمن آثار و مفاخر، مرمت شد.
گنبد و
ایوان و حیاط بنا قابل مقایسه با بناهای
دوره ایلخانی و کتیبه آن نیز به همان سبک است و احتمالا بنای فعلی آرامگاه در
دوره ایلخانی ساخته شده است یعنی بیش از صد سال بعد ازدرگذشت علامه شهرستانی.
این بنای تاریخی دارای ویژگی‌های خاص
دوره تیموری و مصالح آجر و سنگ رودخانه می‌باشد.
منبع:
http://fa.wikipedia.org/
http://www.dargazonline.ir/id/15
http://www.mizbanezaer.com/index.php
http://tnews.ir/khabar/492823239398.html
