تخت سلیمان

یکی دیگر از آثار باستانی استان آذربایجان غربی، تخت سلیمان است که در ۴۵ کیلومتری شمال شرقی این شهر در نزدیکی تَکاب و روستای تخت سلیمان ( در گذشته نصرت‌آباد )، واقع شده است.
تخت سلیمان محوطه ای باستانی است که مهم‌ترین آثار بجا مانده آن، آتشکده آذرگشنسب و تالارهای دوره ساسانی است. برخی آثار ساسانی دیگر نیز در کوه بلقیس و زندان سلیمان در نزدیکی تخت سلیمان ساخته شده‌است.
تخت سلیمان با وسعتی معادل 5/12 هکتار با دریاچه ای زیبا ( درواقع چشمه ای جوشان و نیلگون) در ارتفاع 2200 متری به عنوان بزرگترین مرکز آموزشی، مذهبی، اجتماعی و عبادتگاه ایرانیان در قبل از اسلام به شمار می‌رفت اما در سال 624 میلادی و در حمله هراکلیوس، امپراطور رومیان به ایران تخریب شد.
آبا قاخان برادر زاده هلاکو خان که به دین اسلام گرویده بود بر روی ویرانه‌های تخت سلیمان مسجدی بنا کرد که آن نیز بعدها ویران ...مشاهده کامل متن شد و تنها کاشی هایی با نقوش و خط برجسته از آن به جا مانده است.
«کاشی زرین فام تخت سلیمان» که هم اکنون در موزه رضا عباسی نگهداری می‌شود از جمله آنهاست.
قدمت این منطقه از لحاظ سکونت‌گاه انسانی به 3 هزار سال پیش باز می‌گردد که در سال 1316 توسط وزارت فرهنگ و هنر با شماره 318 در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد و به عنوان چهارمین اثر ایران در میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است.
این شهر باستانی در ادوار مختلف محل سکونت اقوامی مانند، مادها، هخامنشیان، اشکانیان، ساسانیان و مغولان بوده و در هر یک از دورانهای فوق، این محل در اوج قدرت و تمدن زمان مربوط بخود بوده است ولی از آنجایی که تاریخ نظری این مجموعه به دوره هخامنشی و اشکانی می‌رسد، بی‌تردید در صورت ادامه حفاری، آثار مهمی از دوره‌های پیش از ساسانی در این محل کشف خواهد شد.
به گفته برخی مورخان این ناحیه همان شهر مشهوری است که بنا به نوشته‌های کهن، زادگاه زرتشت است و در نوشته‌های پهلوی به نام «گنجک» خوانده شده؛ گیتا نویسان عرب آن را «شیز» گفته اند، گذشته نگاران رومی و یونانی «گزکا» نوشته اند و حمدالله مستوفی آن را به زبان مغولان «ستوریق» گفته است که امروزه تمام این آثار را تخت سلیمان می‌نامند.
آثار باستانی این مجموعه و دریاچه عمیق بیضی شکلی آن، روی صفحه ای سنگی و طبیعی قرار گرفته که از رسوبات آب دریاچه به وجود آمده است. آب دریاچه تخت سلیمان و زندان سلیمان هیچ کدام آشامیدنی نیست و برای انسان و احشام خطرناک است و تنها برای کشاورزی و به راه انداختن آسیاب‌های آبی اطراف قابل استفاده بوده است.
تمام آثار آن درون یک حصار و دیوار بیضی شکل بنیان گرفته که دور تا دور آن دشتی گسترده است. حصار بیرونی از سنگ‌های لاشه ای به ابعاد مختلف به ضخامت 5 متر و ارتفاع 14 متر و محیط بیرونی 1200 متر بنا شده است.
لایه بیرونی حصار با سنگ‌های تراش دار نماسازی شده و دارای 38 برج دفاعی مخروطی شکل است. بنای دیوار و حصار بیرون متعلق به دوره ساسانی است و در دوره ایلخانی نیز ضمن مرمت پاره ای از قسمت‌های فروریخته ، دروازه جدید در مجاورت دروازه جنوبی عهد ساسانی احداث شده است.
داخل حصار بیضی شکل دو مربع مختلف المرکز هم محور به چشم می‌خورد که در مرکز مربع جنوبی دریاچه و در مرکز مربع شمالی آتشکده واقع شده است و دور تا دور این مربع را یک حصار مستطیلی شکل به طول تقریبی 250 متر و عرض تقریبی 150 متر در بر گرفته و 60 برج مدور آن را احاطه کرده است.
در جبهه شمال غربی دریاچه و در زاویه مربع بزرگتر ، ایوان رفیع معروف به ایوان خسرو قرار دارد که این ایوان از آجر قرمز و ملاط ساروج ساخته شده است. ایوان به دو اتاق یا حوض خانه هفت گوش راه می‌یابد که مربوط به دوره ایلخانان است.
در بیرون تخت سلیمان در بخش جنوب غربی یک جوی سنگی وجود دارد که 300 متر طول و 4 متر ارتفاع دارد. این جوی سنگی را اهالی محلی ، اژدهای سنگی می‌نامند.
آب دریاچه‌ی تخت سلیمان درتمام فصول سال یکسان است ودر حدود 21 درجه است و همین موضوع ثابت می‌کند که آب آن از سفره ای زیر زمینی در عمق بسیار زیاد تامین می‌شود.
در هر ثانیه 100 لیتر آب از آن خارج می‌شود. درازای آن 120 متر و پهنای آن 80 متر می‌باشد.
این واقعیت که ارتفاع مجموعه تخت سلیمان از خط القعر محیطی که در آن قرار دارد 62 متر یعنی برابر عمق دریاچه است ، ثابت می‌کند که کف دریاچه به وسیله املاح آهکی رسوب گذاری نشده و در طول سال‌های شکل گیری آن ثابت بوده است.
بنابراین در صورتی که در طول تاریخ اشیاء قیمتی به عنوان نذر به داخل دریاچه پرت شده باشد در داخل گل و لای کف دریاچه مدفون نشده و از طریق غواصی قابل کشف است.
اولین گزارش مربوط به انداختن اشیا قیمتی در دریاچه به دوران کورش کبیر پادشاه هخامنشی باز می‌گردد. طبق این گزارش کوروش پس از این که بر کروسوس پادشاه لیدیه پیروز شد، شاه شکست خورده را به ایران آورد و در مکانی به نام «بارن» (نزدیک همدان) اقامت داد و خزانه اشیا قیمتی او را به عنوان نذر در آب دریاچه مقدس انداخت (547 قبل از میلاد).
کروسوس پادشاه لیدی در تاریخ جهان به ثروتمند بودن معروف است .
شمال دریاچه، آتشکده آذر گشنسب که به نام آتشکده شیز نیز یاد شده است، یکی از سه آتشکده مهم ساسانی است. دو آتشکده دیگر شامل آذر برزین بود که در نزدیکی نیشابور خراسان جای داشت و دومی آذر فرنبغ، در کاریان فارس و ویژه موبدان و بلندپایگان بود.
آذرگشنسپ به معنای آتش اسب نر است. بر پایهٔ افسانه‌های ایرانی، کیخسرو بهنگام گشودن بهمن دژ در نیمروز با تیرگی شبانه که دیوان با جادوی خود پدید آورده بودند روبرو شد.
آنگاه آتشی بر یال اسب وی فرود آمد و جهان را دیگر باره روشن کرد و کیخسرو پس از پیروزی و گشودن بهمن دژ، به پاس این یاوری اهورایی، آتش فرود آمده را آنجا بنشاند و آن آتش و جایگاه به نام آتش اسب نر (گشسب یا گشنسب) نامیده شد.
در این جایگاه مراسم نیایش‌های آیینی، برگزاری جشن‌ها و امور تشریفات پادشاهی انجام می‌گرفت. این آتشکده، در زمان خود بسیار مورد توجه بوده است و آتش جاویدان آن به مدت 7 قرن به عنوان نماد اقتدار آئین زرتشت و عامل وحدت سیاسی و اجتماعی حکومت ساسانی نقش به سزا داشته است و از آن به عنوان ثروتمند‌ترین نیایشگاه زمان خود یاد شده است.
بهرام گور و خسرو پرویز پس از پیروزی بر دشمنان غنائم جنگی را به این آتشکده هدیه میکردند. این آتشکده آنقدر اهمیت داشت که شاهان ساسانی پس از تاج گذاری برای زیارت،پیاده از تیسفون به آنجا می‌رفتند.
در سه کیلومتری شمال غربی تخت سلیمان، کوه مخروطی میان تهی وجود دارد که هزاران سال پیش، بر اثر وقوع آتش فشان به وجود آمده است که در قله آن حفره ای بزرگ به عمق حدود 100 متر دیده می‌شود.
اهالی محل این کوه زیبا را زندان سلیمان یا زندان دیو می‌شناسند و معتقدند که حضرت سلیمان دیوهایی را که از فرمانش سرپیچی می‌کردند در این کوه زندانی می‌کرده است.
در فاصله 7.5 کیلومتری شمال شرقی تخت سلیمان کوهی به نام بلقیس با دو قله مرتفع 3300 متری قرار دارد که در آن آثار بنا‌های ساسانی دیده می‌شود. روی قله جنوبی تراسها و ارکهای ساسانی دیده می‌شوند.
صعود از کوه چندان مشکل نیست که می‌توان با گرفتن یک راهنمای محلی از دهکده تازه کندیا احمد آباد و سفلی به سوی آن رفت.
بین دو قله در فصل بارش دریاچه‌ای از آب برفهای دوب شده دیده می‌شود و پایین‌تر، چشمه‌ای وجود دارد که علت اصلی حضور معبد آناهیتاست که در خرابه‌های ساسانی تخت سلیمان دیده میشود.
این چشمه، آب آشامیدنی موبدان را تامین می‌کرده است.
یکی از جاذبه‌های طبیعی این منطقه این است که براساس مطالعات انجام شده از دهه 1970 میلادی تاکنون بنا بر نظریه گایا، تخت سلیمان رأس خلاقیت چاکرای گلوی زمین را تشکیل می‌دهد.
چاکرای گلوی زمین از نظر مکانی در روی کره زمین مثلثی را با سه رأس اهرام ثلاثه در مصر (رأس الهام)، خانه کعبه در عربستان (رأس ساختار) و سایت باستانی تخت سلیمان (آذرگشنسب) در ایران (رأس خلاقیت) تشکیل می‌دهد.
سالانه براساس تقویم نوری فعالیت چاکراها، چاکرای گلوی زمین که چرخه هوای زمین را نیز تشکیل می‌دهد در ساعت و روزی از برج میزان فعالیت خود را آغاز می‌کند.
جنبه انرژیایی تخت سلیمان علاوه بر جاذبه‌های فضایی، تقدس خاصی را به این مکان بخشیده که در سال‌های اخیر از 1384 به بعد همزمان با شروع حرکت تشکل آشتی با زمین، گردشگران زیادی را با این هدف به خود جذب نموده است.
در واقع این سفرها نوعی از گردشگری طبیعت با هدف دریافت انرژی‌های زمین و ارتباط موثر با آن برای حفظ و حمایت زمین را معرفی می‌سازد و می‌تواند در مجموعه برنامه‌های گردشگری گنجانده شود.

منابع : aruna.ir - iranatlas.info - wikipedia.org - ainanews.com - chn.ir - hamshahrionline.ir